Morgunblaðið - 09.09.1976, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1976
Sjötugur: Kristján
Guðlaugsson
Kristján Guðlaugsson, formað-
ur Loftleiða og nú einnig Flug-
leiða h/f, er sjötugur I dag.
Kristján er meðal fremstu
framkvæmdamanna á tslandi og
meðal hinna farsælustu.
Eftir að nýir tímar gengu I garð
á landi hér með lýðveldisstofnun-
inni 1944 og á endurreisnartíman-
um eftir heimsstyrjöldina siðari
lét Kristján hendur standa fram
úr ermum á mörgum sviðum,
einkum flugmálum.
Hann er fæddur I Dagverðar-
nesi I Dalasýslu 9. september
1906. Foreldrar hans voru hjónin
séra Guðlaugur f. 20. apríl 1853,
d. 20. marz 1931, Guðmundsson,
bónda í Syðri-Skógum í Kolbeins-
staðahreppi og kona hans, Mar-
grét Jónasdóttir, prests á Staðar-
hrauni, f. 16. des. 1867, d. 12 marz
1954, alsystir Einars Magnússens
Jónassonar, sýslumanns í Barða-
strandarsýslu.
Foreldrar Kristjáns, séra Guð-
laugur og frú Margrét, bjuggu
góðu búi að Stað f Steingríms-
firði. Varð þeim hjónum 12 barna
auðið:
1. Elztur var Jónas Guðlaugs-
son, f. 27. sept. 1887 að Staðar-
hrauni, d. 15. apríl 1916. Jónas
fékk Einar Benediktsson til að
yrkja kvæðið Til Fánans, sem
birtist í blaði Jónasar, Valnum 24.
okt. 1906 og I Ingólfi, ritstj. Bene-
dikt Sveinsson, 28. okt. sama ár.
Jónas samdi nokkrar skáldsög-
ur og ljóðabækur. Var hann mjög
bráðþroska, en hætti námi í 4.
bekk Latínuskólans og gaf sig að
ritstörfum og stjórnmálum um
hrfð.
Hann kvæntist norskri leik-
konu I Osló, Thorborg Schoyen, af
frægri norskri ætt. Þau skildu.
Síðar kvæntist Jónas Marietje
Ingenohl, hollenzkrar ættar. Son-
ur þeirra er dr. Sturla, forstjóri
fyrir einni deild I Konunglega
listasafninu f Haag. Dr. Sturla var
mikill fræðimaður og málamaður
og var sæmdur hollenzkum heið-
ursmerkjum. Hann er látinn fyrir
2 árum.
2. Elinborg, lézt ung.
3. Þórdís. Hún hætti sér á hesti
út I Staðará, sem þá var í vorleys-
ingum. Hreif straumurinn hana
og hestinn og bar þau langa leið.
Þeim var bjargað, en Þórdis náði
ekki heilsu eftir þetta. Hún var
nýflutt að Stað er hún andaðist
um tvitugt.
4. Guðrún Sigríður Guðlaugs-
dóttir, borgarfulltrúi i Reykjavik.
Giftist Einari Björgvin Kristjáns-
syni, húsasmíðameistara i Reykja-
vík. Attu þau mörg börn.
5. Jóhanna, gift Kristni Sigurðs-
syni, bryta á m/s Gullfossi. Áttu
þrjá syni, þar á meðal Jónas,
skipaverkfræðing í Los Angeles.
6. Lára, gift Tryggva Siggeirs-
syni, Torfasonar. Börn þeirra eru
Helga og Grétar.
7. Ingibjörg, lézt ógift innan við
tvitugt.
8. Theodóra, gift Óskari
Kristjánssyni, fyrrum bónda að
Hóli í Hvammssveit. Hún var for-
maður Sambands breiðfirzkra
kvenna. Þau hjón voru barnlaus
en ólu upp fósturbörn. Búa hjón-
in nú í Reykjavík.
9. Ólöf, gift Thorkel Hansen.
Þau áttu tvær dætur. önnur
þeirra var Margrét Lund Hansen,
er lengi vann í franska sendiráð-
inu í Reykjavfk. Seinni maður
Ólafar var Hannes M. Þórðarson,
kennari. Einkadóttir þeirra er
Dröfn, kennari.
10. Kristín, lézt barn að aldri.
11. Guðmundur, núverandi for-
stjóri Krossanesverksmiðjunnar
og fyrrum eínnig kaffiverk-
smiðjunnar Braga á Akureyri.
Var um skeið forseti bæjarstjórn-
ar Akureyrar.
12. Kristján hrl., formaður Loft-
leiða um langt skeið og nú einnig
formaður Flugleiða h/f.
Séra Guðlaugur Guðmundsson
faðir Kristjáns hafði lengi búið
góðu búi að Stað I Steingrfms-
firði. Hann hafði haft I hyggju að
flytja til Reykjavikur I því skyni
að koma yngstu sonunum, Guð-
mundi og Kristjáni til mennta, en
þá dró óvænt ský fyrir sólu, því
hann tapaði sjóninni og varð
blindur 12 siðustu æviárin.
Á sama tima skeði það að krepp-
an að lokinni fyrri heimstyrjöld
skall á og verð á landbúnaðaraf-
urðum féll um % hluta. Um sama
leyti fjórfaldaðist verð á húseign-
um í Reykjavik.
Guðlaugur neyddist þannig til
að flytja til Reykjavfkur frá búi
sínu á Stað þegar verst stóð á.
Eftirlaun hafði hann ekki hærri
en 40 krónur á ári og hafði Lárus
H. Bjarnason komið því til leiðar
að þau höfðu verið hækkuð upp f
90 krónur á ári. Svona voru nú
tímarnir þá.
Hrukku efnin ekki til meiri
húsakaupa en kaupa á gömlu
timburhúsi, bakhúsi, á Laugavegi
28A. Gerði Gðlaugur kaupin i fé-
lagi við tengdasoninn, Einar
Björgvin Kristjánsson, húsa-
smíðameistara, og dótturina, Guð-
rúnu Guðlaugsdóttur.
Synirnir, Guðmundur og
Kristján, urðu að leita vinnu á
eyrinni og eftir þeim snöpum,
sem fengust á atvinnuleysisárun-
um eftir fyrri heimsstyrjöldina.
Engu að síður var Guðmundur,
eldri sonurinn, sendur i Verzlun-
arskóla íslands og útskrifaðist
hann þaðan árið 1922. Kristján
var sendur í Menntaskólann í
Reykjavík.
Þegar þangað kom árið 1921
voru fyrstu bekkirnir tveir, A og
B bekkur. Nú segir Kristján sjálf-
ur frá.
„Ég var settur i þann busabekk-
inn, sem talinn var lakari. Mun ég
hafa þótt ærið skrítinn sveita-
strákur, sem sjálfsagt væri að
hrekkja og striða. Kunni ég afleit-
lega við mig í þessum hópi, svo
við lá að ég hrökklaðist úr skóla.
Þó kom fyrir einkennilegt at-
vik, sem breytti þessu öllu i einu
vetvangi. Bjarni Benediktsson,
síðar forsætisráðherra, var í A
bekknum og hafði hann boðað til
kappræðufundar milli bekkj-
anna, A og B.
„Snemma beygist krókurinn til
þess, sem verða vill“, sannaðist á
Bjarna þá 12 ára, þvl að hann
talaði í alvöru og gamni og vitnaði
jöfnum höndum í Islendingasög-
ur og Biblíuna. Bekkjabræðrum
mínum féll allur ketill í eld. Ég
fann að við svo búið mátti ekki
standa og var farinn að svara
Bjarna fullum hálsi fyrr en ég
vissi.
I heimahúsum hafði ég lært
langa kafla i tslendingasögum ut-
anað og var Biblíufastur mjög,
enda verið kennt að lesa á Nýja-
testamentinu. Demdi ég þessum
vísdómi á Bjarna og hlaut að laun-
um dynjandi lófaklapp hjá
bekkjabræðrum mínum, sem
báru mig á gullstól út úr stofunni.
Er það skemmst frá að segja, að
eftir þetta hættu þeir að bekkjast
til við mig og mér óx kjarkur við
að vera talinn maður með mönn-
um.
Vinna fyrir mat og drykk,
ásamt þrengslunum heima fyrir
leiddu til þess að ég stundaði
námið í Menntaskólanum verr en
skyldi. En þetta lagaðist er f Há-
skólann kom og fékk ég fyrstu
einkunn á lögfræðiprófi 1932 “
Að loknu prófinu réðist
Kristján sem lögfræðingur til
Shell-félagsins og gegndi því
starfi árin 1932 til 1938. Einnig
tók Kristján mikinn þátt f félags-
málum stúdenta. Hann var for-
maður Stúdentafélags Reykjavfk-
ur. Formaður í sambandsstjórn
ungra sjálfstæðismanna, ritstjóri
Stúdentablaðsins, Heimdallar,
Stefnis og Vilja, formaður Lög-
mannafélags Islands i tvö ár.
Ritstjóri Vísis var Kristján frá
1938—1952. Hafði blaðið orðið
fyrir barðinu á kreppunni á at-
vinnuelysisárunum frá
1931—1938. Páll ritstjóri Stein-
grímsson var orðinn veikur og
kaupendafjöldinn í lágmarki og
engin ritstjórnarskrifstofa til fyr-
ir blaðið. Þessu tókst Kristjáni að
breyta á skömmum tíma og hefja
blaðið til þess vegs og álits, sem
það hafði áður notið í tið Jakobs
Möller ritstjóra og alþingismanns,
þegar þeir störfuðu hjá Visi Bald-
ur Sveinsson, Pétur Benediktsson
Axel Thorsteinsson, Hersteinn
Pálsson og fleiri.
I ritstjórnartíð sinni hjá Visi,
varð Kristján Guðlaugsson fyrst-
ur til að mótmæla herleiðingu
Einars Olgeirssonar og þeirra fé-
laga til Englands, I júnimánuði
1941.
I kreppunni hafði eina fslenzka
hvalveiðifélagið, Kópur I Tálkna-
firði, sem var á vegum Péturs A.
Ölafssonar kaupmanns og útgerð-
armanns á Patreksfirði, orðið að
leggja árar I bát. Kristján hafði
spurnir af tveimur hvalveiðifélög-
um f Færeyjum, er sendu hval-
veiðiskip sín til fanga út af Aust-
urlandi, en úr aflanum var unnið
i Færeyjum. Ræddi Kristján þetta
mál við Jón Guðbrandsson for-
stjóra Eimskips í Kaupmanna-
höfn. En hann hafði í fyrri heim-
styrjöldinni verið fulltrúi Islands
í Bandarfkjunum og Bretlandi.
Bað Kristján hann að athuga,
hvort unnt myndi að koma upp
hvalveiðistöð á Islandi með þátt-
töku skozkra hvalveiðifélaga. Var
þetta mál skammt á veg komið,
þegar siðari heimsstyrjöldin
brauzt út. En þó nógu langt til
þess að vekja áhuga Kristjáns og
fleiri á hvalveiðum við Island.
XXX
Kristján rak lögfræðiskrifstofu
jafnframt ritstjórninni og flutti
mál fyrir Hæstarétti.
Hann segir frá því, að hann
þurfti að flýta sér úr prentsmiðj-
unni upp í Hæstarétt áður en
hann hafði lesið próförk að leiðar-
anum. Er hann kom til baka úr
réttinum mætti hann Vilmundi
landlækni, en þeir Kristján voru
andstæðingar í stjórnmálum. Seg-
ir Vilmundur þá í kerksni við
Kristján, að hann muni ekki hafa
verið vel fyrirkallaður i morgun,
er hann hafi skrifað leiðarann og
sýnir honum Vísi. Lftur Kristján
þá í blaðið og sér að miðbikið
vantar í leiðarann svo og niður-
lagið og ályktarorð. Fyllist hann
þá gremju f garð eins blaðamanns
Vfsis, sem þá var, og flýtir sér á
fund hans.
Tók hann aðfinnslum Kristjáns
með jafnaðargeði og sagði: „Eitt-
hvað varð að gera, lesmálið var of
mikið og þá þurfti einhverju að
kippa út, tók ég þá það ráð að taka
það burtu, sem hendi var næst,
þvi að af nógu var af að taka.“
Þetta þótti Kristjáni svo gott svar,
að honum rann reiðin.
Kristján var í stjórn Félags-
prentsmiðjunnar um langt skeið
og formaður hennar frá 1952.
Breyttu eigendur sfðar húsi
prentsmiðjunnar við Ingólfs-
stræti i verzlunarhús. Stofnaði
Kristján þá Anilinprent og festi
kaup á Prentsmiðju Austurlands
af Lárusi Jóhannessyni og sam-
einaði þeirri prentsmiðju f hús-
kynnum við horn Spitalastígs og
Óðinsgötu í Reykjavik og þar var
Visir prentaður um margra ára
skeið.
XXX
Kristján bauð sig fram til Al-
þingis í Strandasýslu samkvæmt
tilmælum Jóns Þorlákssonar þá-
verandi formanns Sjálfstæðis-
flokksins árið 1934. Tryggvi Þór-
hallsson hafði verið þingmaður
kjördæmisins frá 1924 og hafði
yfirgnæfandi fylgi. Nú var hann
orðinn lasinn. Jörundur
Brynjólfsson alþingismaður fór
til liðs við frambjóðanda Fram-
sóknarflokksins, Hermann Jónas-
son lögreglustjóra, og var getum
að þvi leitt, að hann myndi hafa
farið f för þessa að undirlagi Jón-
asar Jónssonar frá Hriflu til
stuðnings við Hermann.
Fyrsti framboðsfundurinn í
Strandasýslu var haldinn að Ár-
nesi í fundarhúsi, sem þar var.
Sveinn Guðmundsson var prestur
að Árnesi i Trékyllisvík á árunum
1915—1937. Hann var kvæntur
Ingibjörgu, alsystur Margrétar
Jónasdóttur, móður Kristjáns
Guðlaugssonar. Voru því hinir
þjóðkunnu synir Sveins í Árnesi
þeir Jónas læknir, Kristján augn-
læknir, heiðursborgari Reykja-
víkurborgar, og Jón útgerðarmað-
ur og þau systkini af hinni nafn-
kunnu Skarðsætt, afkomendur
Kristjáns Magnusens, sýslumanns
og kammeráðs Skúlasonar, f. 1801
og d. 1871. Hefur Skarðsættin bú-
ið að Skarði allt frá öndverðri 12.
öld og verið ein helzta höfðingja-
ætt landsins, svo sem kunnugt er.
Þegar til kom hrósaði Jörund-
ur, sem var þaulvanur og góður
ræðumaður, Tryggva á hvert reipi
en veittist aftur á móti með hörku
að Kristjáni. Sagðist Kristján
ekki hafa verið varbúinn að mæta
Jörundi og svarað honum fullum
hálsi.
Seinna, er Kristán var I kjöri í
Suður-Múlasýslu sagðist hann
hafa verið harðari f garð andstæð-
inganna en nokkru sinni fyrr eða
sfðar. Lúðvik Jósepsson var þá
ungur maður í framboði i fyrsta
sinn fyrir Kommúnistaflokkinn.
Langfjölmennasti fundurinn
var haldinn I skólahúsinu f Nes-
kaupstað, gömlum timburhjalli.
Var svækja í húsinu og fór Krist-
ján fram á timburtröppur við gafl
hússins til þess að viðra sig og
kveikja sér í sígarettu. Heyrir
Kristján þá að tvær miðaldra kon-
ur segja: „Mikið andskoti stóð
hann sig vel strákurinn." Hélt
Kristján, að konurnar tvær
myndu eiga við Lúðvfk Jósepsson,
en þá heyrir hann konurnar tvær
segja, er þær koma auga á Krist-
ján. „Er hann þá ekki kominn
þarna strákurinn?"
Af þessu dró Kristján þá álykt-
un, að hann myndi sízt hafa verið
of stórorður og herti hann enn
róðurinn. Fékk hann meira fylgi
en fyrri meðframbjóðendur
Magnúsar Gislasonar hins vin-
sæla sýslumanns, höfðu áður
fengið.
Ekki kveðst Kristján myndu
láta gamminn geysa svo öðru
sinni.
XXX
Kristján Guðlaugsson var kjör-
inn formaður á aðalfundi Loft-
leiða árið 1953. Tel ég mér það
mikinn heiður að hafa átt frum-
kvæði að kosningu hans til þessa
starfa.
Þegar Kristján tók við for-
mennsku Loftleiða 1953 var
starfsfólk félagsins um 100 talsins
og félagið átti aðeins eina flugvél,
sem fær var til miliilandaflugs og
skuldum vafið. Nú vinna hjá Loft-
leiðum um 1600 manns og samtals
hjá Flugleiðum um 2000 manns.
Auk þess eiga Loftleiðir M hluta
félagsins Cargolux I Luxemburg.
XXX
Kristján Guðlaugsson var meðal
helztu stofnenda Hvals h.f. i Hval-
firði, ásamt þeim Lofti Bjarna-
syni, Óttari Ellingsen, Halldóri
Kr. Þorsteinssyni og Agli Vil-
hjálmssyni. Arnljótur heitinn
Guðmundsson var fyrsti fram-
kvæmdastjóri Hvals h.f.
Rættist þar að „fall er farar-
heill" því að félagið tapaði á
fyrsta starfsári öllu hlutafé sínu
og öðru eins til viðbótar. Arnljót-
ur heitinn Guðmundsson sagði af
sér og Loftur Bjarnason tók við
sem framkvæmdastjóri, en Hval-
ur h.f. stuðlaði að því að hjálpa
Arnljóti til að koma upp nýju
fyrirtæki, Niðursuðuverksmiðj-
unni Ora, Kjöt og Rengi h.f. Aðal-
eigandi þess fyrirtækis nú er
Tryggvi Jónsson framkvæmda-
stjóri.
Þegar örðugleikarnir steðjuðu
að krafðist einn af bankastjórum
Landsbankans þess, að stjórn
Hvals h.f. gengi f sjálfskuldar-
ábyrgð fyrir skuldum félagsins.
Féllust þeir á að gera það Loftur
Bjarnason, Kristján Guðlaugsson
og Óttar Ellingsen. Svo giftu-
drjúgur var Loftur Bjarnason, að
næsta ár á eftir þessu mikla tap-
ári, var hagstæðasta ár í sögu
Hvals h.f. Kristján hefur setið i
stjórn Hvals h.f. frá byrjun.
I hinum mörgu og mikilvægu
stjórnum, sem Kristján Guðlaugs-
son hefur átt sæti, í hefur hann
reynzt mjög ráðhollur og sam-
vinnuþýður þótt hann sé ósmeyk-
ur við að láta skerast i odda, ef
nauðsyn krefur.
Kristján er kvæntur Bergþóru,
dóttur Brynjúlfs heitins fyrrum
landvarnarmanns og tannlæknis
Björnssonar og konu hans Guð-
rúnar önnu Guðbrandsdóttur,
systur Jóns heitins Guðbrands-
sonar forstjóra og Ingibjargar
heitinnar Brands leikfimikenn-
ara f Reykjavfk.
Börn Kristjáns og Bergþóru eru
Anna og Grétar Brynjúlfur,
kvæntur Sigrfði Þorsteinsdóttur.
Kristján og Bergþóra tóku að
erfðum fallegan sumarbústað
sunnan Rauðhóla f landi jarðar-
innar Elliðavatns. Hefur fjöl-
skyldan prýtt bústaðinn með
margvíslegum hætti.
Kristjáni þakka ég nær 60 ára
kynni og getur ei betri vin né
ráðhollari. Fyrir hönd mfna,
frændfólks, vina og venzlafólks
sendi ég á þessum tfmamótum í
ævi hans Kristjáni og fjölskyldu
beztu óskir um heillarfka framtfð.
Sveinn Benediktsson.
t dag hefir stórvinur minn og
okkar Loftleiðamanna, Kristján
Guðlaugsson, lagt 70 ár að baki.
Ekki ætla ég með þessum fáu
lfnum að gera sögu Kristjáns full
skil, hins vegar get ég ekki látið
hjá líða að þakka honum fyrir allt
það, sem hann hefir lagt fram til
yppbyggingarstarfs Loftleiða h.f.
og reyndar islenzkra flugmála.
Kristján tók við formennsku
Loftleiða árið 1953 og hefir gegnt
henni alla tfð sfðan. Formaður
Flugleiða h.f. var Kristján seinni
helming þeirra þriggja ára meðan
á sameiningu Loftleiða og Flugfé-
lags Islands stóð. Eftir að flugfé-
lögin voru að fullu sameinuð, hef-
ir Kristján gegnt formannsstöðu
Flugleiða.
Ég tel það mikið happaráð, þeg-
ar við báðum Kristján að koma
alkominn til Loftleiða; þetta var
skömmu eftir að hann tók að sér
formannssæti félagsins, sem hann
gerði aðeins með þeim fyrirvara,
að Sveinn Benediktsson tæki að
sér varasæti formanns. Ég vona
að Kristján þurfi ekki að iðrast
þeirra algeru þáttaskila. Hann
hefir helgað sig islenskum flug-
málum í rúma tvo áratugi og þeg-
ar hann litur um öxl, þá er ég viss
um, að hann má vel við una. Ég
vona að Kristján sé mér sammála,
að nægur fjöldi lögmanna sé fyrir
hendi til að annast daglegt þras
og ósamlyndi borgara landsins.
Kristján er stórtækur heims-
borgari, sem nennir ekki að þrasa
um smáatriði. Það hefir oft verið
fslenskum flugmálum til gengis.
Hann hefir oft sagt, að kyrrstaða I
flugmálum sé skref aftur á bak.
Kristján er seinn til vandræða,
en lætur ekki sinn hlut, ef honum
er misboðið. Hæstaréttarlög-
manninn lagði Kristján að mestu
á hilluna eftir að hann helgaði sig
flugmálunum; hins vegar er hann
alltaf reiðubúinn að miðla
reynslu sinni þeim sem til hans
leita.
I samstarfi okkar Kristjáns í
þessa tvo áratugi hefi ég lært mik-
I

.4
jmrn-muvi
* .#4b*éi