Morgunblaðið - 15.09.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 1976

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10100
Aðalstræti 6, sími 22480
Askriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 50,00 kr. eintakið.
Báknið
Varasamt er að stað-
hæfa of mikið um al-
menningsálitið, en þó telur
Morgunblaðið óhætt að
fullyrða, að það sé almenn
skoðun landsmanna, að
skattbyrðin sé orðin svo
þung, að ekki megi lengra
ganga. Þurfi opinberir aðil-
ar á viðbótartekjum að
halda verði ýmist að afla
tekna til þess með því að
draga úr skattamisréttinu,
sem blasir við landslýð eða
með því að neita sér um þá
opinberu þjónustu, sem
tekna skal afla til. Jafn-
framt verður vart vaxandi
gremju meðal almúgafólks,
vegna þess hve flókin, erf,-
ið og stirð samskipti ein-
staklinga í samfélagi okkar
eru við ríkisbáknið.
Hvarvetna í hinum
þróuðu löndum, þar sem
saman hefur farið mikil
skattheimta og risavaxið
opinbert bákn, hefur kom-
ið upp hreyfing meðal al-
mennings gegn bákninu og
gegn stöðugt aukinni skatt-
heimtu til þess að s tanda
undir bákninu og þeirri
þjónustu, sem það veitir.
Nú er svo komið í velmeg-
unarþjóðfélögum Vestur-
landa og þ.á m. hér á ís-
landi, að landsmenn vilja
fá að ráðstafa eigin aflafé
sem mest sjálfir og þjón-
usta hins opinbera er orðin
svo viðamikil, að almenn-
ingur sér enga skynsam-
lega ástæðu til að halda
þurfi áfram að auka hana.
Báknið hefur haldið
áfram að vaxa stjórnlaust
að kalla. Það er orðið tíma-
bært að skera upp herör
gegn þessum ofvexti og
taka báknið til uppskurðar.
Unnt er að auka hag-
kvæmni i rekstri trygg-
ingakerfisins og mennta-
kerfisins, en á þessum
tveimur sviðum hefur
vöxturinn verið einna
mestur á undanförnum ár-
um. Endurskoðuri þeirrar
þjónustu, sem hið opinbera
veitir almenningi, er for-
senda þess að hægt verði
að koma í veg fyrir stööugt
aukna skattheimtu á næstu
árum. Þegar skattgreið-
endur standa frammi fyrir
vali milli aukinnar þjón-
ustu eða þess að hafa aukið
ráðstöfunarfé handa á
milli, kýs megin þorri al-
mennings síðari kostinn.
Gremja fólks út í báknið
er ekki einungis bundin
því hvað þjónusta þess er
orðin viðamikil og kostnað-
arsöm. Hún byggir ekki
síður á hinu, að opinbera
kerfið á íslandi er orðið
hræðilegur frumskógur.
Einstaklingar, sem þurfa
að leita til þessa skrifstofu-
veldis um ákvarðanir i til-
tölulega einföldum málum,
rekast á það hvað eftir ann-
að, að þeir geta ekki fengið
úrslit mála sinna fyrr en að
löngum tíma liðnum.
Stundum tekur það
skrifstofuveldið marga
mánuði að afgreiða einföld
mál, en hroðaleg dæmi eru
um það , að einstaklingar
hafi orðið að bíða árum
saman eftir niðurstöðu.
Þetta stafar yfirleitt ekki
af því, að þeir sem vinna í
opinbera kerfinu, sinni
starfi sínu ekki eða að nei-
kvæð afstaða eða illur hug-
ur ráði seinagangi í af-
greiðslu mála í bákninu.
Ástæðan er fyrst og fremst
sú, að skrifstofuveldið er
orðið svo margsnúið og
flókið og hefur hlaðið utan
á sig í allar áttir á undan-
förnum, árum og áratugum
að málum er vísað frá ein-
um aðila til annars og erfitt
að fá úr því skorið hvar
ákvörðunarvaldið liggur.
Hér verður að sporna við
fæti. Við verðum að stööva
stöðugt aukna skattheimtu
ríkis- og sveitarfélaga.
Skattgreiðendur una því
ekki lengur að seilzt sé
dýpra og dýpra í vasa
þeirra. Við verðum að taka
þjónustu hins opinbera til
rækilegrar endurskoðunar,
einfalda hana og gera
rekstur hennar hagkvæm-
ari og kostnaðarminni. Við
verðum að stokka upp
skrifstofuveldið, sem gerir
almenningi kleyft að fá
úrslit í málum sínum,
nema á mjög löngum tíma.
Við verðum í stutíu máli
sagt að stöðva þann ofvöxt,
sem hlaupið hefur i hið op-
inbera bákn á undanförn-
um árum.
tStíí THE OBSERVER THE OBSERVER THE OBSERVER
í UPPHAFI þessa áratugar sóttu
andlýðræðissinnaðir vinstri menn
fram á flestöllum vigstöðvum í
Suður Ameriku, að þvi er virtist.
Vinstrimenn voru þá búnir að
koma sér örugglega fyrir i rikis-
stjórnum margra landa, Sile, Perú
og Bólivíu til dæmis að nefna. Þeir
urðu og æ áhrifameiri í öðrum
löndum í álfunni, að Brasilíu und
an skilinni. Marxistar höfðu um
þetta leyti einnig betur í hug-
myndafræðum í háskólunum, i
bókmenntum og listum, fjölmiðl-
um og jafnvel kaþólsku kirkjunni.
Suður-amerískir menntamenn
hafa löngum verið marxistar upp
til hópa, að visu misharðir í barátt-
unni, en um og rétt eftir árið 1 970
voru þeir sterkari i trúnni en nokk-
urn tíma áður.
Marxistar sóttu líka á utan „kerfis-
ins” i Suður-Ameríku Til dæmis
voru vinstrisinnaðir hermdarverka-
menn búnir að koma sér fyrir i
Úrúgvæ og einnig höfðu þeir kynnt
sig að nokkru í Argentinu Höfðu
þeir stuðning af Kúbumönnum og
bækistöðvar hjá Salvador Allende
heitnum i Síle
Þanmg var ástatt fyrir nokkrum
árum Nú eru hms vegar breyttir
timar Barátta vinstrimanna gegn
rikjandi ástandi i Suður-Ameríku
virðist hafa fjarað út og áhrif þeirra á
þeim slóðum eru minni um þessar
mundir en þau hafa verið nokkurn
tima i 20 eða 30 ár Aðeins í einu
landi í álfunni hafa vinstrimenn náð
fótfestu og komið fram einhverjum
stefnumálum sinum Það er Mexíkó
Þar er forseti Luis Echeverria Hann
ber sér mjög marxiskar kenningar í
munn, og til dæmis grípur jafnan
skjálfti kaupsýslumenn í Bandaríkj-
unum, er hann lætur til sín heyra
Að vísu er það gömul hefð mexí-
kanskra leiðtoga að halda róttækar
ræður en breyta þvert á móti þeim
og ráðstafanir Echeverria verða tæp-
ast kallaðar byltingarkenndar,
a.m.k. fjærri því jafnbyltingarkennd-
ar og hann vill láta vera
er úr tízku
í Suður-Ameríku
EFTIR JAMES NEILSON
Svipmyndir frá Mexíkó.
Marxisminn
Þetta var í Mexikó. í öðrum lönd-
um í Suður-Ameriku er bersýnilegt,
að vinstrimenn hafa hopað á hæli
undan farið Ekki er langt frá því, að
marxistar státuðu mjög af Síle og
þarf ekki að rekja þá sögu En nú er í
Síle herforingjastjórn og það er
áreiðanlega einlægur ásetningur
hennar að eyða öllum marxisma í
landinu Perústjórn lagði herská út á
„leiðina til marxisma" árið 1968 og
hafði hátt um það Nú siglir hún
hraðbyri hina leiðina, er hún jafnvel
farin að biðja þá örmu þorpara,
Bandaríkjamenn, að lána sér pen-
inga Þá er að nefna Bólivíu; þar var
gerð bylting, en á henni var lítil
mynd og hún er löngu farin út um
þúfur Helzti byltingarleiðtoginn,
Juan José Torres, hershöfðingi, var
skotinn til dauða i Argentínu fyrr á
þessu ári En það skipti svo sem litlu
máli fyrir byltinguna Hægri stjórnin
í Bólivíu var búin að hreiðra tryggi-
lega um sig og hafði reynzt svo
traust í sessi, að vonir Torres hers-
höfðingja um nýja byltingu voru
brostnar fyrir löngu Úrúgvæ var
mjög i fréttum fyrir nokkrum árum
v'egna þess, að skæruliðar létu þar
skammt stórra högga á milli. Þeir
nefndu sig Tupamaros og voru at-
kvæðamestir borgarskæruliða í allri
Suður-Ameríku Þar kom, að stjórn-
völd snerust gegn þeim af mikilli
hörku og er nú búið að eyða flokki
þeirra gersamlega í Argentínu varð
nokkurt rask, þegar Perónistar kom-
ust aftur til valda. Vinstrimenn
höfðu komizt í lið þeirra með lævísi,
en nú eru Perónistar farnir frá og
stjórnartaumarnir komnir ^ftur í
hendur íhaldssamra herforingja
Ekki eru nema tvö ár frá því, að
vinstrisinnaðir skæruliðar óðu uppi i
skógum og fjöllum norðvestur i
landinu og stofnuðu nokkurs konar
„fríríki" hér og þar, en nú má heita,
að búið sé að gereyða þeim
Marxistar hafa sem sé látið undan
síga bæði i stjórnmálum og hernaði
á þessum slóðum En auk þess er á
það að líta, að marxismi er ekki
lengur i tízku i Suður-Ameríku, ef
svo má komast að orði Þeir, sem nú
eru hálfþrítugir eða um það bil, eru
ekki ginnkeyptir fyrir marxisma og
þykir þeim lítið bragð að honum, en
hinum enn yngri finnst hann úrelt
speki Sömu sögu er að segja úr
mörgum, ólíkum löndum í álfunni;
ungt fólk er ekki jafnhart í stjórn-
málabaráttunni og var fyrir nokkrum
árum Þetta stafar að nokkru leyti af
auðskildum ótta Marxiskar kreddur
duga nefnilega illa gegn byssu-
stingjum En einnig má rekja breyt-
inguna til þess, að efnahagsástand
er annað í Suður-Ameriku nú en var
Þegar afturkippur varð í efnahag
iðnrikja þokuðu byltingardraumar
manna viðast hvar fyrir nytjastefnu
nema í þeim löndum þar, sem marx-
istar höfðu sérlega raunhæfar lausn-
ir á takteinum Þau lönd voru ekki
mörg, en Ítalíu má nefna til dæmis;
þar er enn mikill byltingarhugur i
fólki Kreppan kom að minnsta kosti
jafmlla við Suður-Ameríkuríkin og
iðnríkin En langflestir Suðuramer-
ikubúar eru bláfátækir hvort eð er
og jafnvel miðstéttarmenn búa held-
ur fátæklega miðað við almenning í
Evrópu og Bandarikjunum Það eru
þvi miklu færri göt á suftarólinni í
Suður-Ameríku en iðnrikjunum og
Suðuramerikanar eiga óhægara um
vik að strengja hana, þegar harðnar
á dalnum Efnahagskreppa er stór-
hættuleg miðstéttunum (það er ein-
mitt helzt'æskufólk úr miðstéttum,
sem hallast að marxisma) og því
hafa þær tekið upp nytjastefnu i
ofboði
En önnur mikilvæg ástæða er
styrjöldin í Víetnam Bandaríkjahat
ur eru landlægt í Suður-Ameriku, en
það er þó ekki alltaf jafnmikið Um
og rétt eftir 1 9 70 var það heitara en
oftast áður Flestum Suðuramerik-
önum virtust misgerðir Bandaríkja-
manna auðsæjar. Marxistar urðu
fljótir til að færa sér þetta i nyt Þeir
höfðu ævinlega haldið því fram, að
stefna Bandarikjamanna væri ill í
eðli sínu og nú brá svo við, að fleiri
voru tilleiðanlegir að trúa þvi en
nokkurn tima fyrr Og þegar saman
fór hækkandi hagur Suðurameriku-
manna (það er alkunna, að bylting-
arvonir og óánægja vaxa i réttu
hlutfalli við hækkandi hag) og versn-
andi orðstir Bandaríkjamanna var
ekki að undra, þótt margir yrðu
æstir í skapi
Um þessar mundir var ekki annað
sýnna en vinstrimenn hefðu framtið-
iria í hendi sér og væru kjörnir til
þess að vísa veginn. En svo fóru
Bandarikjamenn frá Víetnam, kyrrð
komst á þar i landi, og þá nenntu
Suðurameríkanar ekki lengur að
tönnlast á yfirsjónum Bandarikja-
manna Svo kom heimskreppan og
hafði sin áhrif í Suður-Ameríku Þá
rann það upp fyrir Suðurameriku-
mönnum, að ekki væri rétt stefna að
banna Bandaríkjamönnum að festa
fé sitt i Suður-Ameriku; hyggilegra
væri áð hvetja þá til þess Þótti nú
mörgum auðséð, að Suðuramerík-
anar réttu aldrei úr kútnum nema
þeir héldu sæmilegum vinskap við
Bandarikjamenn Því hafa margir
fyrrum herskáir Suðuramerikanar
slökkt Bandarikjahatur sitt, en
hugga sig nú þess í stað við það, að
þeir beri langt af Bandarikjamönn-
um i menningarsökum.
Eitt hefur löngum háð suður-
ameriskum vinstrimönnum mjög:
þeir hafa jafnan verið fáir útvaldir,
flestir menntamenn Verkamenn og
sveitamenn hafa hins vegar aldrei
verið ginnkeyptir fyrir marxisma
Flestir bændur og verkamenn eru
miklu hrifnari af lýðstefnu (og sú
stefna er vanalega til hægri) Vinstri-
mönnum hefur því stundum orðið
nokkuð ágengt með því að hræra
markmiðum sinum saman við mark-
mið lýðstefnumanna Einkum veitt-
ist þeim það auðvelt þegar hatrið á
Bandarikjamönnum var mest. Þetta
bragð hefur hins vegar ekki reynzt
jafnáhrifaríkt upp á siðkastið Það er
margreynt, að þegar marxistar kom-
ast til áhrifa i skjóli hægri lýðstefnu
falla þeir einnig, þegar vikið er frá
henni, og þess er yfirleitt ekki langt
að bíða Það tekst sjaldan að halda
lýðstefnu lengi fram í Suður-
Ameriku Bilið milli vona manna um
betri tíð og veruleikans er svo breitt.
Þegar stjórnir Suðurameriku víkja
frá lýðstefnu taka oftast nær við
herforingjastjórnir um skeið Og
flestir Suður-amerískir herforingjar
eru gersamlega andvígir kommún-
isma, þótt manm þætti eðlilegt,
kenningum samkvæmt, að ýmsar
kommúnískar dyggðir svo sem agi,
hlýðni og undirgefni þegna við leið-
toga höfðuðu mjög til hermanna