Morgunblaðið - 22.10.1976, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 22. OKTÓBER 1976
Rannsókn innlendra jardefna
— getur leitt til verulegrar at-
vinnu- og verðmætasköpunar
hefur lítillega verið notaður hér
til leirmunagerðar en fleiri
nýtingarmöguleikar eru og þyrfti
að athuga þá. Forathuganir hafa
farið fram á að nýta leir, svo-
nefndan Búðardalsleir til þess að
búa til úr honum háhitaeinan-
grun með rafbræðslu. Þarna er
e.t.v. möguleiki sem vert væri að
athuga.
Kisiloxid.
Hér fer á eftir framsaga Ingólfs Jónssonar (S),
er hann flutti í sameinuöu þingi í gær, með
tillögu til þingsályktunar um rannsókn á nota-
gild innlendra jaröefna til iðnaöarframleiðslu.
Hæstvirtur forseti.
Verðmæt efni ef
rétt eru nýtt.
Eg leyfi mér að endurflytja til-
liigu til þingsályktunar um rann-
súkn á notagildi innlendra jarð-
efna lii iðnaðarframleiðslu. Til-
lagan hljóðar svo: ..Alþingi álykl
ar að fela ríkisstjörnínni að láta
fram fara ítarlega rannsókn á því,
hvaða jarðefni innlend eru helst
nýtanleg til iðnaðarframleiðslu
miðað við arðsemi. staðsetnmgu
og notagildi."
Tillaga sú sem nú er endurflutt
varð aldrei rudd á siðasta þingi.
Var það vegna timaskorts, þar
sem áliðið var þings, þegar til-
lagan kom fram. En önnur tillaga,
sem ég flutti nokkru fyrr á síðasta
þingi, um endurvinnsluiðnað var
samþykt, samhljöða hér í
háttvirtu sameinuðu Alþingi. Má
segja að sú tillaga, sem nú er til
umræðu sé skild þeirri fyrri, þar
sem gert er ráð fyrir í báðum
tillögunum að vinna úr efni sem
til er i landinu.
I kennslubókum er frá þvi sagt,
að á Islandi séu ekki verðmæt
efni í jörðu, sem geti borgað sig
að vinna. Það er rétt, að hér hafa
ekki fundist kol eða málmar að
verulegu marki. En jarðefni eru
eigi að síður mörg hér á landi,
sem líklegt er að séu verðma't ef
þau verða notuð á réttan hátt. Má
m.a. nefna basalt, vikur, leir,
perlustein, titaniurikan sand,
gjall, steinullarefni.
Sérstakar graslegundir vaxa
hér, er henta vel til plöntugerðar
og fleira, sem nota má í stað
timburs. Þau efni, sem hér eru
talin, munu öll finnast á suð-
vesturlandi i mjög ríkum ma'li og
mörg þeirra einnig í öðrum lands-
hlutum. Liklegt má telja, að
markaður fengist erlendis fyrir
hráefnið öunnið, en athuga ber,
hvort vinnsla ga'ti orðið arba-r
áður en að því ráði yrði horfið að
flytja út öunnið efni.
Víða erlendis, svo sem í Frakk-
landi Þýzkalandi og
Tékkaslóvakiu hefir basalt verið
notað til sérstakrar og umfangs-
mikillar iðnaðarframleiðslu í
nokkra áratugi. Nauðsynlegt er
að rannsaka, hvort hagstætt getur
talist að vinna úr basalti hér á
landi fyrir innlendan markað og
til útflutnings. Reynslan hefir
sýnt, að margt er ha'gt að vinna
úr basalti og hefir sú vinnsla orð-
ið að stóriðnaði í fyrrgreindum
liindum. Tilraunir eru hafnar á
vinnslu perlusteins. Gefa þær til-
raunir gcðar vonir og jákva-ðan
árangur. Skal nú gerð nokkur
grein fyrir ýmsum innlendum
jarðefnum, sem líklegt er talið, að
notha'f séu til iðnaðar. Má m.a.
nefna vikur og gjall. Þessi efni
eru til margs nýtileg, svo sem
fylliefni í léttsteypu, fylliefni í
málningu, slípiefni t.d. til þess að
slipa gler, síuefni margs konar og
til plötuframleiðslu með mismun-
andi trefjum, svo nokkuð sé
nefnt. Þessi efni finnast í míklu
magni viða á landinu.
Nýíing vikurs
og gjalls.
Margt mætti segja um notkun
vikurs og gjalls í landi þar sem
ekki er skógur og allt timbur er
innflutt, en sá innflutningur nem-
ur um 2.000 millj. kr. á ári. Senni-
legt má telja, að með vinnslu þess-
ara efna séu möguleikar fyrir
fleiri en eitt meðalstórt íslenskt
iðnfyrirtæki er hefði markað
bæði hér innanlands og erlendis.
Rétt er að taka fram að eitt
íslenskt fyrirtæki hefir fengist
við útflutning á vikri frá Heklu-
svæðinu nokkur undanfarin ár.
Ekki virðist vera framtíð í því að
flytja efnið út úr landi óunnið.
Það ber vitanlega að stefna að því
að vinna úr efninu hér á landi og
flytja unna vöru á erlendan
markað. Nokkur innlend fyrir-
tæki nota vikur og gjall i húsa-
hleðslusteina og miliiveggja-
steina. Endurbætur væru æski-
legar á framleiðslu a.m.k. sumra
þessara fyrirtækja. Þarna er þörf
aukinna rannsókna og prófana.
Basalt aðaluppi-
staða í steinull.
Þá má nefna basalt, en eins og
flestir vita er stærsti hluti lands
okkar gerður úr basalti. Basalt
gæti verið hráefni til fjölbreyti-
legrar framleiðslu. Unnt er að
bræða basalt og steypa úr því rör
og gólfflisar. Gerðar voru nokkrar
frumathuganir á þessari notkun
basalts af iðnaðarráðuneytinu
fyrir nokkrum árum. Basalt c
aðaluppistaða í steinull, en þar er
efnið blandað skeljasandi eða
kalki. Notkun á steinull fer
stöðugt vaxandi viðast hvar
erlendis og jafnvel hér einnig, þó
steinull sé innflutt og því tiltölu-
lega dýr. Flutt eru til landsins nú
um 1.000 tonn af plasthráefnum,
sem notuð er til einangrunar-
framleiðslu. Efni þessi eru tiltölu-
lega dýr og kosta sennilega um
eða yfir 400 millj. kr. i erlendum
gjaldeyri á ári hverju. Til við-
bótar fer innflutningur á steinull
og glerull vaxandí. Gert er ráð
fyrir, að byggingaryfírvöld muni
á na'.stu árum gera auknar kröfur
um eldþol þeirra efna, sem til
bygginga fara og má því tclja lík-
legt að steinull eða glerull, sem
einnig er unnt að framleiða hér,
komi í sviðsljósið aftur. Benda má
á, að steinull var framleidd hér á
landi áður fyrr, en það fyrirtæki
hætti framleiðslu e.t.v. vegna
þess, að vélar og tæki hafi ekki
verið eins og best var á kosið, og
einnig vegna þess, að þá var skort-
ur á raforku og orkan tiltölulega
dýr á þeim tíma.
Basalt til sements-
framleiöslu.
Gera má ráð fyrir, að innlend
fyrirta'ki, er framleiddi ca. 6—7
þús. tonn af steinull á ári mundi
hafa góðan rekstrargrundvöll.
Víða á Suðurlandi er titaníurfkur
sandur, og bendir margt til að
sandarnir gætu verið gott hráefni
til steinullarframíeiðslu, ásamt
basaltgrjóti, sem víða er mikið af.
Það er nauðsynlegt að leggja
áherslu á að hraða hagkvæmni
könnun á framleiðslu steinullar
hér á landi. En basalt er unnt að
nota til fjölbreyttari framleiðslu.
Margt bendir til þess, að hag-
kvæmt gæ.tí verið fyrir okkur að
bræða basalt ásamt öðrum efnum
til framleiðslu á sementi. Eins og
flestir vita er sement framleitt
þannig, að kalk og bibarit er mal-
að og slammað í vatni, og dælt inn
Formað-
ur fjár-
veitinga-
nefndar
Jón Arnason (S) hefur verið end-
urkjörinn formaður fjárveitinga-
nefndar Alþingis. Varaformaður
er Ingi Tryggvason (F) og fund-
arskrifari Þórarinn Sigurjónsson
(F).
Titanríkur sandur.
Á suðurströnd íslands er mikið
af titanrikum sandi. Nokkrar
athuganir hafa farið fram á
nýtingu hans. Er nauðsynlegt að
halda þeim athugunum áfram.
Komið hefur í ljós, að í sandinum
er 4—6% af járni, en í
Bandarikjunum hefur járn verið
unnið í námu, sem ekki hafði yfir
4% járniinnihald. Jón Jónsson
jarðfræðingur skrifaði athyglis-
verða grein í Suðurland 12. júní
s.l. Greinin fjallaði um notkun
innlendra jarðefna m.a. um
islensku sandana. 1 niðurlagsorð-
um þessarar greinar segir Jón
Jónsson: ,,Af því, sem hér hefur
verið sagt er Ijóst, að enda þótt
sandarir íslensku hafi inni að
halda athyglisvert magn af bæði
Kísilútfellingar úr hveravatni
við nýtingu jarðvarma t.d. eins og
í Svartsengi mun falla til verulegt
magn af kísiloxid. Þetta kísiloxid
má hugsanlega nýta á ýmsa vegu,
m.a. við gerð plantna bundinna
með sementi til þess að auka
styrkleika sementsins. Fleiri
nýtingarmöguleikar munu einnig
koma til álita.
Rannsókn jarðefna.
Eg hefi haft samband við Iðn-
þróunarstofnun Islands og fengið
miklar upplýsingar þar um það
mál, sem hér er rætt um. í Iðn-
þróunarstofnuninni eru starfandi
áhugamenn, fróðir um þessa
hluti, menn, sem vilja fá tækifæri
til þess að hefja rannsóknir á
innlendum jarðefnum i ríkari
mæli en enn hefur mátt verða.
Ræða Ingólfs Jónssonar,
fyrrv. ráðherra, á Alþingi
í langan snúningsofn, þar sem
efnið er þurrkað fremst í ofnin-
um, en í enda ofnsins glæðast
efnin saman og myndast þar
sementsgjall. í gjallið er siðan
blandað gifsi og gifsið og gjallið
er malað og er þá komið sement.
Sé hráefnunum í sement biandað
í bræðsluofn t.d. rafbræðsluofn,
má bræða efnin saman og mynd-
ast þá, að þvi er talið er, meira af
þeim efnasamböndum, er nauð-
synleg eru fyrir herslu sements-
ins við glæðingu. Til landsins eru
flutt 25—40 þús. tonn af sements-
gjalli árlega, vegna þess að
sementsverksmiðja ríkisins annar
ekki eftirspurn. Meðalstærð af
bræðsluofni er um 25—30 þús.
tonn og því líklegt að slík fram-
lciðsla gæti verið hagkvæm hér á
landi.
Þegar er hafin framleiðsla á
sementi með rafbræðslu erlendis
t.d. í Sovétríkjunum og tilraunir
með slfka framleiðslu eru gerðar
víða erlendis m.a. i Skotlandi.
Veruleg raforkuþörf er við
bræðslu á basalti til sementsfram-
leiðslu og ætti þvi samkeppnisað-
staða hér á landi að vera tiitölu-
lega góð.
Basalttref jar
í stað asbests.
Erlendis er unnið að tilraunum
mcð framleiðslu á trefjum úr
basalti. þ.e.a.s. án kalk í
blöndunar sem ætlaðar eru til
styrktar á sementsefnum og til
ýmiss konar sérnota. Flestum
mun vera kunnugt, að asbest-
þræðir hafa verið notaðir til
framleiðslu á svonefndum asbest-
plötum og rörum, en einmitt um
þessar mundir er verið að banna
notkun asbests vegna heilsu-
spillandi áhrifa í mörgum
nágrannalöndum. Meðal þeirra
trefja, sem talið er að komið geti í
stað asbests eru basalttrefjar og
steinullartrefjar. Voru niður-
stöður þessara erlendu athugana
þær, að basalttrefjar koma til
álita sem styrktarefni í stað
asbests. Mjög stór markaður er
fyrir þessar trefjar og því vert að
gefa athugunum á þessu sviði
verulegan gaum. Hér gæti verið
verkefni fyrir íslenst iðnfyrirtæki
að framleiða vöru til útflutnings.
Hér er tiltölulega ódýr raforka til
bræðslu á basalti til trefjagerðar-
innar. Og efnið er tiltölulega dýrt
en flutningskostnaður frá land-
inu þyrfti því ekki að vera
þröskuldur i vegi fyrir því, að
útflutningur gæti orðið að veru-
leika.
Víða erlendis eru þegar fram-
leiddar plötur úr basalti, sem eru
þannig gerðar að basaltið og leir
og eða vikri og fleiri efnum er
blandað saman og þau glædd við
1.000 — 1.400 gráðu hita. Bendir
margt til að slík framleiðsla gæti
orðið hagkvæm hér á landi.
járni og títan þá mun þurfa tals-
verðar rannsóknir og væntanlega
miklar tilraunir áður en hægt
verður að snúa sér að málm-
vinnslu úr þeim.“ Þetta eru orð að
sönnu. Það þurfa rannsóknir áður
en að hugsanlegt er að vinna
málm úr íslensku söndunum. En
þetta eru athyglisverð orð hjá
þessum fróða manni. E.t.v. eigum
við þarna mikilsverðar námur,
sem hægt er að nýta í framtíðinni.
Leir til iðnaðar.
Leir finnst hér i tiltölulega
miklu magni viða á landinu.
NokI?rar athuganir hafa þegar
farið fram, en aðallega með tilliti
til notkunar í múrsteina og
hugsanlega til framleiðslu á
hreinlætistækjum. lslenskur leir
Það er örugglega mikið verk og
vandasamt að rannsaka til hlítar
það sém hér hefur verið nefnt. En
það þolir ekki bið, að úr því fái
skorist, hvort arðvænlegt er að
efna til iðnaðarframleiðslu úr
íslenskum jarðefnum. Líkurnar
eru miklar fyrir því, að jarðefnin
séu mikill auður, sem þjóðin geti
notfært sér á næstu árum og um
langa framtið. Athuga ber, að hve
miklu leyti er unnt að hafa not af
langri reynslu og þekkingu
annarra þjóða í vinnslu margs
konar jarðefna í fjölbreytilegum
iðnaði. Flestum mun vera ljóst, að
iðnaðurinn verður á næstu árum
að taka við fjölda ungmenna, sem
koma á vinnumarkað. Er því þörf
á að nýta þá möguleika, sem
kunna að vera fyrir hendi til þess
að koma upp nýjum iðngreinum.
Það er mikilsvert ef hráefnið er
innlent og orkan er heimafengin.
Hliðstæð jarðefni og hér hafa
verið nefnd eru mjög verðmæt
iðnaðarhráefni viða erlendis.
Framhald á bls. 25
Þingfréttir í stuttu máli:
Vestfjarðaskip —
Sundlaug við end-
urhæfingarstöð
Vestfjarðaskip
Sighvatur Björgvinsson (A)
mælti fyrir tillögu til þings-
ályktunar í sameinuðu þingi í
gær, sem fjallar um sérstakt
Vestfjarðaskip á vegum Skipa-
útgerðar ríkisins, er sinni viku-
legum vöruflutningaferðum frá
Reykjavík til Vestfjarðahafna.
Halldór E. Sigurðsson sam-
gönguráðherra sagði það sam-
dóma álit sitt og viðtakandi for-
stjóra Skipaútgerðarinnar, að
fyrst og fremst þyrfti að sinna
Vestfjörðum og Austfjörðum
um vöruflutninga, og þar dygði
ekki minna en vikulegar ferðir,
Sundlaug við
endurhæfingarstöð
Magnús Kjartansson (Abl)
mælti fyrir tillögu til þings-
ályktunar, sem hann flytur
ásamt þremur þingmönnum,
um sundlaug við endurhæfing-
arstöð Borgarspftalans. Matt-
hfas Bjarnason heilbrigisráð-
herra lýsti stuðningi við tillög-
una. Hann sagði að Reykjavík-
urborg væri sá aðili, sem reist
hefði og ræki Borgarspitalann,
sem og hliðarstofnanir eins og
endurhæfingarstöðina. Sér-
fræðingar hennar ynnu-nú að
athugun á því, hvern veg slíkri
sundlaug yrði bezt fyrir komið
við endurhæfingarstöðina. Ef
a.m.k. yfir vetrarmánuði. Yrðu
mál þessi tekin föstum tökum.
Hitt væri vafasamt, hvort
Herjólfur '•(áður Vestmanna-
eyjaskip) hentaði til slfkra
ferða, þar sem hann væri fyrst
og fremst farþegaskip. Þing-
menn Vestfirðinga tóku flestir
til máls við þessa umræðu og
kunngerði Þorvaldur Garðar
Kristjánsson m.a. samþykkt’
Fjórðungsráðs Vestfjarða, þar
sem m.a. var hreyft þeirri hug-
mynd, að Vestfirðingar ættu og
rækju slíkt vöruflutningaskip á
sama hátt og Vestmannaeying-
ar.
sú athugun yrði jákvæð og Al-
þingi samþykkti framkomnatil-
lögu, myndi hann leggja allt
kapp á, að fyrsta fjárveiting til
þessarar framkvæmdar kæmist
á fjárlög næsta árs. Albert Guð-
mundsson (S) þakkaði flutn-
ingsmönnum og heilbrigðisráð-
herra frumkvæði og stuðning i
þessu máli og hlý orð til endiftv
hæfingarstöðvarinnar og starfs-’
fólks hennar, sem væri vel að
þeim komið. Hann rakti gang
þessara mála i borgarstjórn og
hvað hana einhuga um að
hrinda sundlaugarbyggingunni
í framkvæmd. Einar Agústsson
utanrikisráðherra mælti og
með samþykkt tillögunnar.