Morgunblaðið - 12.12.1976, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1976
fttttgwtlrlaMfr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthfas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6, sími 10100
Aðalstræti 6, sími 22480
Áskriftargjald 1 100.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 60.00 kr. eintakið.
Vitlaus
fréttaflutningur
Fréttir, sem erlendar
fréttastofur senda út
um landhelgismál okkar tslend-
inga, eru afar bágbornar svo að
ekki sé meira sagt. Alltof oft eru
þær afbakaðar eða tóm vitleysa,
sem stafar af þvf, að hinir er-
lendu fréttamenn, sem skrifa
þær, hafa enga þekkingu á land-
helgismálinu og er þvf hættara
við að misskilja og fara rangt með
það sem sagt er. Hvað eftir annað
hefur Morgunblaðinu þðtt ástæða
til að kanna sannleiksgildi slfkra
frétta, sem borizt hafa frá erlend-
um fréttastofum með þvf að hafa
beint samband við þá, sem bornir
hafa verið fyrir þessum fréttum.
Og hvað eftir annað hefur komið f
Ijös, að þessar fréttir hafa verið
úr lausu lofti gripnar.
Þetta er rifjað upp hér vegna
þess, að frétt, sem send var út á
fimmtudagskvöld og höfð var eft-
ir Gundeiach, samningamanni
Efnahagsbandalagsins, varð til-
efni umræðna utan dagskrár á
Alþingi í fyrradag og fslenzkir
ráðherrar krafðir sagna á grund-
velli hennar. f viðtali við Einar
Agústsson utanrfkisráðherra f
fyrrakvöld upplýsti Gundelach
svo, að hann hefði aldrei látið þau
orð falla, sem eftir honum voru
höfð, heldur hefðu fréttamenn
sjáifir dregið ályktanir af um-
mælum hans varðandi veiðiheim-
ildir Sovétrfkjanna og heimfært
þau upp á horfurnar í samninga-
viðræðum við fsland. Á svona vit-
leysu eru umræður utan dagskrár
á Alþingi tslendinga byggðar.
Þetta dæmi sýnir, að enn einu
sinni er gerð tilraun til að kynda
undir möðursýkisleg viðbrögð f
sambandi við landhelgismál okk-
ar en margt bendir þó til, að þær
tilraunir eigi sér miklu minni
hljómgrunn en nokkru sinni áð-
ur. Þó má sjá hér og þar ályktanir
um, að undir engum kringum-
stæðum beri að gera samninga við
Efnahagsbandalagið. Eigum við
nú ekki f þetta sinn að fara okkur
hægt f slfkum yfirlýsingum?
Hversu margar ályktanir voru
ekki samþykktar um það, að
aldrei skyldi samið við Breta? En
það var samið við Breta með stór-
kostlegum árangri. Enn sem kom-
ið er, hefur Efnahagsbandalag
Evrópu engin tilboð gert. Við
skulum bfða og sjá hvaða tilboð
Efnahagsbandalagið gerir okkur,
og þegar þau liggja fyrir, getum
við tekið málefnalega afstöðu til
þess, hvort það þjónar hagsmun-
um okkar að gera samninga við
bandalagið. t þvf sambandi hljót-
um við að hafa nokkur megin-
sjónarmið f huga. f fyrsta lagi
þjónar það almennum hagsmun-
um þjóðarinnar f bráð og lengd að
lifa f friði og sátt við nágranna
okkar. f öðru lagi skiptir það máli
fyrir afkomu okkar sjálfra að
hafa greiðan aðgang að fiskmörk-
uðum f öllum Evrópulöndum,
þ.á m f Bretlandi og öðrum EBE-
löndum. f þriðja lagi hefur það
þýðingu fyrir stefnu okkar f fisk-
verndunarmálum að ná sam-
komulagi um fiskverndun við
nálægar þjóðir. f fjórða lagi hljót-
um við að vega það og meta á
grundvelli væntanlegra tilboða
frá EBE og með framangreind
sjónarmið I huga, hvort samning-
ar um gagnkvæmar fiskveiði-
heimildir þjóni hagsmunum okk-
ar. Ef ekki, þá verður að sjálf-
sögðu ekki samið um neitt slfkt.
Eins og Morgunblaðið hefur áður
sagt er ástæðulaust á þessu stigi
málsins að bfta sig f ákveðna af-
stöðu með eða móti samningum. f
þetta sinn höfum við fulla stjórn
á gangi mála, einfaldlega fisk-
veiðilögsögu okkar. Við höfum
þess vegna stöðu til að meta mál-
in út frá skynsemi og beinum
þjóðarhagsmunumog alger óþarfi
að láta tilfinningaleg sjónarmið
enn einu sinni verða yfirgnæf-
andi. Það er liðin tfð.
Þjóðhátíðarsjóður
Hagnaður af sölu þjóðhátfð-
armyntar nam rúmlega 300
milljónum króna. Nú hefur
Seðlabanki Islands ákveðið að
hagnaði þessum verði að mestu
leyti varið til stofnunar Þjóðhá-
tfðarsjóðs er hafi það sérstaka
verkefni að vinna að varðveizlu
og vernd þeirra verðmæta lands
og menningar, sem núverandi
kynslóð hefur tekið f arf. Tillögur
þess efnis hafa verið kynntar og
ekki annað að sjá en rfkisvaldið
sé þeim samþykkt. Þannig er hug-
myndin sú, að ákveðinn hluti af
ráðstöfunarfé sjóðsins gangi til
náttúruverndar og annar fastur
hluti til varðveizlu fornminja,
gamalla bygginga og annarra
menningarverðmæta á vegum
Þjóðminjasafns. Sem dæmi um
viðfangsefni, sem sjóðurinn
væntanlega mun styrkja er bygg-
ing sögualdarbæjarins f Þjórsár-
dal. Þegar um er að ræða ráðstöf-
un á svo miklum fjármunum er
eðlilegt, að skiptar skoðanir verði
um það. Þannig er ekki óeðlilegt
að menn hafi velt þvf fyrir sér,
hvort verja ætti þessum pening-
um til byggingar t.d. Þjóðarbók-
hlöðu, sem f undirbúningi er. En
þegar málið er skoðað ofan f kjöl-
inn verður Ijóst, að hér hefur vel
til tekizt. Hvað er okkur kærara
en einmitt landið sjálft og nátt-
úrufegurð þess og þau menning-
arlegu verðmæti, sem við munum
skilja eftir fyrir ókomnar kyn-
slóðir, verðmæti, sem munu
tengja þær við þetta einstæða
land og sögu þess, alveg eins og
það hefur valdið þvf, að við, sem
hér lifum nú höfum fest hér svo
djúpar rætur? Við höfum efni á
þvf að verja umtalsverðum fjár-
munum til þessara verkefna nú f
tilefni 1100 ára afmælis fslands-
byggðar. Við höfum efni á þvf að
veita okkur þann munað að leggja
verulega fjármuni til þessara
verðugu verkefna, enda f sam-
ræmi við annað á Þjóðhátfðarár-
inu að veita þessu fé til varð-
veizlu menningarverðmæta, eins
og forsætisraæðherra benti á f
ræðu sinni, þegar hann tók við
gjöf Seðlabankans.
Margvfsleg merk verkefni voru
ákveðin f sambandi við þjóðhátfð-
ina 1974, sem nú stafar Ijómi af,
s.s. hringvegurinn, Gjábakkaveg-
ur, sem nú nýtur mikilla vin-
sælda, söguritunin f samráði við
Hið fslenzka bókmenntafélag og
vel er á veg komin o.fl. En að
sönnu verða Þjóðarbókhlaðan og
Landgræðslusjóðurinn þó eitt
helzta minnismerki þessarar
merku hátfðar. Landgræðslan
hefur fengið sinn vfsitölutryggða
milljarð, og nú er að vinna að þvf,
að bóka-þjóðin fái sfna Þjóðar-
bókhlöðu, enda samþykkt fyrir
þvf á Alþingi.
Rey kj av í kurbréf
Laugardagur 11. desember*♦•»•»»♦<
Texti
og leirburður
Sitt sýnist hverjum.
Það er fróðlegt að sjá, hvernig
beztu menn getur jafnvel greint á
um merkingu einföldustu orða,
hvað þá þegar afstaða er tekin til
þjóðmála, einstakra manna eða
málefna. Um tindana næða vind-
ar ólíkra skoðana. Algengara er
að merkir menn og mikilhæfir
kalli yfir sig deilur og dóma,
meðan þeir lifa en þegar þeir eru
allir. Þó er ekkert einhlitt eða
óumdeilanlegt í þessari ófull-
komnu veröld og það þarf ekki
neinn Predikara til að segja okk-
ur það.
í nýútkominni bók Hannesar
skálds Péturssonar, (Jr hugskoti,
þar sem birtast nokkur kvæði
skáldsins og hugleiðingar, sem
sýna inn í hugskot hans og auka
okkur skilning á viðhorfum hans,
er kafli, sem nefnist Um texta.
Þar segir Hannes Pétursson m.a.:
„I bókmenntaskrifum hérlendis,
sérstaklega um ljóðagerð ungs
fólks, er hugtakið texti mjög
ásækið. Hvergi hefur merkingar-
svið þess í gagnrýni verið skil-
greint. Halldór Laxness lætur
orðið hins vegar merkja bókfest,
samfellt mál höfunda, segir oft að
þessi eða hinn riti góðan eða
vondan texta. Þótt orðið sjálft sé
gamalt í málinu, er það tilgerðar-
legt notað á þennan veg.
Sjálfsagt er orðið texti í bók-
menntaskrifum etið upp eftir
Laxness. I ljóðagagnrýni er þó
lögð í það önnur merking en hann
gerir: þar sýnist það haft um hátt-
leysur, allra helzt þær sem ein-
hvern veginn þarf að eyrna-
marka, en gagnrýnendur hika við
að flokka með fullgildum skáld-
skap i frjálsu formi...“ Siðan seg-
ir skáldið, að það segi langa sögu
„að gagnrýnendum skuli vera
þægð í því að kalla háttleysur í
nútima-ljóðagerð texta jafn oft og
raun er á orðin. Það gæti til að
mynda bent til vöntunar hugtaks
er samsvari leirburði, án þess
gagnrýnendur geri sér það ljóst,
en leirburð er örðugt að kalla
undirmálsljóð í frjálsu formi, þar
sem það orð er bundið viðmiðun-
um sem giltu þegar allur kveð-
skapur átti að standa í
hljóðstaf...“
Hannes Pétursson segir rétti-
lega, að vanburða skáldhæfi-
leikar, eins og hann kemst að orði,
sem fyrr fengu útrás í leirburði,
hljóti nú að birtast í formleysum
og órímuðum ljóðum, enda er
slíkur skáldskapur mestu ráðandi
nú um stundir: „af því að þess eru
engin likindi að skáldhæfileikar
tslendinga hafi vaxið svo á þess-
ari öld, að hin ungborna tfð sé þar
langtum betur í stakk búin en
fyrri menn, hvað þá heldur að
frjálst ljóðform sé þess eðlis að
það geti ekki leitt til ómyndar
sem jafngildi leirburði f eldra
brag...“
I sumum tilfellum má vafalaust
til sanns vegar færa, að orðið texti
sé notað i þeirri merkingu, sem
skáldið segir, en þó er langt frá
því að það sé einhlítt. Það þarf
ekki annað en að líta á nýlegan
ritdóm i Tímanum eftir Gunnar
Stefánsson, sem skrifar um þess-
ar mundir einna skilmerkilegast
um íslenzkar bókmenntir og jafn-
framt af hvað næmastri innlifun;
ritdómurinn fjallar um nýjar
ljóðaþýðingar Jóns Helgasonar.
Enda þótt Gunnar sé ekkert ofan-
tekinn yfir kveri þessu og þýðing-
um Jóns, þá sýnir hann skáldinu
og verkum hans þá virðingu, sem
Gunnari er eiginleg og Jón Helga-
son og ljóðlist hans eiga skilið. 1
þessum stutta ritdómi Gunnars
kemur orðið texti tvisvar fyrir.
Gunnar segir í sambandi við þýð-
ingu Jóns Helgasonar á einum
þekktasta sálmi danska sálma-
skáldsins Kingos, að þýðandi
verði „auðvitað að gæta þess að
halda samtiðarhugmyndum sín-
um utan við hinn gamla texta".
Enginn þarf að láta sér detta
annað í hug en orðið sé notað i
jákvæðri merkingu, svo gott
sálmaskáld sem Kingo var á sin-
um tíma. Og í niðurlagi ritdóms
Gunnars segir hann ennfremur:
,Jín alltaf er gaman að lesa nýja
texta frá slíkum íþróttamanni
(þ.e. Jóni Helgasyni)." Engum
blandast hugur um að Gunnar
Stefánsson leggur þarna einnig
jákvæða merkingu i þetta orð,
enda eiga beztu þýðingarnar ekki
annað skilið, svo að eitthvað er nú
merking þess á reiki, þótt því sé
aftur á móti ekki að neita að
Gunnar Stefánsson fjallar í þess-
um ritdómi um hefðbundinn
skáldskap og ummæli Hannesar
Péturssonar um vondan texta í
nýskáldskap þurfi ekki að eiga
við i þessu tílfelli. En þetta litla
dæmi sýnir þó, að merking orðs-
ins texti er mjög á reiki, svo að
ekki sé meira sagt, enda er ekki
unnt að láta orð merkja eitt um
hefðbundinn skáldskap, en annað
um það nýjabrum, sem skotið
hefur rótum i íslenzkri ljóðlist
hér á landi í kringum miðja þessa
öld.
Uppgjör
nóbelsskálds
Um þetta er fjallað hér af þeirri
einföldu ástæðu, að islenzk tunga
stendur hjarta okkar næst og öll
umfjöllun um hana — og þá ekki
sízt merkingu orða — er í senn
mikilvægt og hnýsilegt umræðu-
efni. 1 málflutningi sínum vitnar
Hannes Pétursson i Halldór
Laxness. Engir hafa haft önnur
eins áhrif á þróun islenzks rit-
máls á þessari öld og Þór-
bergur Þórðarson og Halldór
Laxness. Halldór fjallar m.a. um
Þórberg I nýútkominni minninga-
bók sinni, eða eins og hann kýs
sjálfur að nefna (Jngur eg var,
„skáldsögu í greinaformi" eða
„bókmenntalega blaða-
mennsku“ og segir, að hugsjón
sin sé að gera blaðamennsku
fagurfræðilega; „hefja hana til
listgreina innan bókmenntanna",
en tekur þó fram „að alt hefur
verið einhverntima fyr“ og má
það til sanns vegar færa.
Bók þessi er að sjálfsögðu i
nánum tengslum við fyrri minn-
ingabækur nóbelsskáldsins,
Skáldatíma og í túninu heima,
sem kom út á s.l. hausti, og eru
allar þessar bækur að sjálfsögðu I
senn fróðlegar og skemmtilegar,
enda kennir þar margra grasa.
I miðbókinni „I túninu heima",
fjallaði Laxness m.a. um Krist á
þann veg, að kalt vatn hlýtur að
hafa runnið milli skinns og hör-
unds á hverjum sanntrúuðum
kristnum manni, enda þótt þess
hafi ekki orðið vart og hvorki
heyrzt stuna né hósti frá kirkj-
unnar mönnum vegna ummæla
skáldsins; þó hafa kristnir menn
ekki við að berja hver á öðrum,
vegna óliks skilnings á gömlu
erfðagóssi eins og meyjarfæðing-
unni, sakramentinu og uppstign-
ingunni, eða hvort tala eigi um
„upprisu holdsins" eða „upprisu
dauðra". í staðinn fyrir að rök-
ræða við þá, sem draga kristin-
dóminn og tilvist höfundar hans í
efa, berast kirkjunnar menn
íslenzkir á banaspjót og stundum
með þeim hætti, að ugg setur að
hverjum þeim, sem kýs að hafa
Krist einan að leiðtoga sinum. En
ekki skortir þó andlega reisn
hina öndverðu póla íslenzkrar
kirkju, sr. Sigurbjörn biskup í
nýútkomnu ræðusafni eða sr. Jón
Auðuns í ævisögu sinni.
Halldór Laxness hefur ávallt
talað tæpitungulaust. Skoðanir
hans hafa komið mönnum á óvart
og hann hefur ávallt verið
óhræddur að ræða um „viðkvæm-
ustu mál“ án tillits til þess, hvern-
ig orð hans koma við aðra. Og
hann hefur ekki slegið af þessari
sjálfsögðu kröfu til sin og lesenda
sinna þótt aldurinn færðist yfir
hann. Hann segir þó I Ungur eg
var, að hann hafi ekki getað
grátið drengur, en siðan hafi
hann meyrnað mjög og nú „þarf
ekki annað en vissa samhljóma í
tónlist og mér vöknar um'augu".
Slagkraftur skáldsins hefur þó
ekki minnkað. Og hvort sem
mönnum líkar betur eða ver, þá
er tekið eftir því, sem hann segir,
það hlýtur að vera skáld-
inu að skapi, svo mjög sem
hann hefur sjálfur iðkað þá list að
kalla á andsvar við verkum sin-
um. Hann kom sér ekki fyrir í
neinum fílabeinsturni að nóbels-
hátíð lokinni, heldur lét hann
hendur standa fram úr ermum.
Hann hefur gert upp við sig flesta
hluti, m.a. kommúnisma, lét sér
fátt um finnast virðinguna og
skrifar eins og síungur sé, hvað
sem það kostar; skrifaði sumar af
beztu bókum sinum, eins og
lnnansveitarkróníku, sem kemst
einna næst því íslenzkra samtima-
rita að unnt sé að jafna henni við
fslendingasögur. Þá er ekki úr
vegi að benda á að minningabæk-
ur hans, eða „skáldsögur f greina-
formi“, eru í nánum tengslum við
Guðsgjafaþulu, sem áreiðanlega
er einnig rituð með hliðsjón af
aðferð fslendinga sagna. Guðs-
gjafaþulu hefur Laxness nefnt,
„ritgerð I skáldsöguformi".
í fyrrnefndri minningabók, í
túninu heima, er skáldið að venju
ófeiminn að fjalla um viðkvæm-
ustu málefni, eins og fyrr getur,
og þar kemur Kristur heldur bet-
ur við sögu, enda þótt það hafi
farið fram hjá kirkjunnar mönn-
um, eins og sagt var. t kafla, sem
heitir Bók sem islendingar nenna
ekki að lesa, þ.e. biblfunni, segir
skáldið að Gamla testamentið sé
„hryssingslegt og á margan hátt
óyndislegt rit og hlýtur að vekja
óbeit jafnt barna sem fullorð-
inna; mjög ókristilegt rit...“
Og skáldið bætir við, að „vanaleg-
um skóladreing núna er ógerning-
ur að ráða af guðspjöllunum að