Morgunblaðið - 12.12.1976, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1976
35
Einnig mætti nefna að Inúk-hópurinn
hefði verið með um 80—90 sýningar
fyrir skóla af þeim 200 sýningum, sem
verið hefðu til þessa.
Ovefengjanlegur
stuðningur
Sveinn var spurður að því hversu
mikið Þjóðleikhúsið ætti undir aðsókn-
inni komið. ,,Ef við berum Þjóðleikhús-
ið saman við samsvarandi leikhús á
Norðurlöndum, sem eru nokkuð svipað
upp byggð, þá liggur styrkur hins opin-
bera til reksturs Þjóðleikhússins langt
undir því sem þar gerist,“ svaraði
Sveinn. „Á hinum Norðurlöndunum
mun láta nærri að aðgöngumiðasalan
standi aðeins undir um 10% af heildar-
útgjöldum leikhúsanna en hér er sam-
svarandi hlutfall um 30%. Það væri því
viðbúið að við yrðum að draga saman
segiin, ef aðsóknin væri minni, og þess
vegna erum við mjög fegin að finna
þann áhuga sem er hjá öllum
almenningi fyrir starfsemi hússins. Og
óneitanlega er skemmtilegra að fá
stuðninginn með þessum hætti, því að
hann er þá óvefengjanlegur."
Sveinn ítrekar, að Þjóðleikhúsinu sé
raunverulega ætlað að hýsa þrjár list-
greinar — leiklist, listdans og óperu-
flutning en í ljósi örra framfara og
aukinnar starfsemi megi ljóst vera að
ekki sé alltaf auðvelt að koma öllu fyrir
og því oft þröngt á þingi. Þann dag sem
þetta viðtal fór fram kom til dæmis í
ljós að þá var dansflokkurinn á æfingu
á stóra sviðinu, verið var að æfa Gullna
hliðið á sal, þar sem æfing á Dýrunum í
Hálsaskógi tók síðan við en í kjallara í
aðalsal var æfing á nýju verki eftir
Odd Björnsson og í hliðarsal i kjall-
aranum var verið að vinna að nýju
hópverkefni.
Afskiptir þættir
„Því er þó ekki að leyna að það er
tvennt sem ég hefði viljað að Þjóðleik-
húsið rækti betur en í báðum tilfellum
þyrfti að koma til sérstakur fjár-
stuðningur til að einhver mynd yrði á
því,“ segir Sveinn. „Annars vegar er
það óperuflutningur. Öperur eru mun
dýrara fyrirtæki en flest annað, sem
leikhúsið fæst við og þyrftum við að
hafa sérstaka fjárveitingu til að annast
þann þátt, því að nánast allir þeir
kraftar sem koma fram í óperum telj-
ast ekki til fasts starfsliðs leikhússins
en þessir kraftar geta skipt mörgum
tugum í hverri sýningu. Þess vegna
nýtist ekki hið fasta leikaralið leik-
hússins þann tíma sem óperusýningar
eru á kvöldin og segir það sig sjálft að
slíkt er að mörgu leyti óhagkvæmt.
Hins vegar finnst mér skiljanleg sú
ákefð sem vart verður um, að þessi
liður i starfsemi hússins verði aukin,
en strangt til tekið eru ekki verulega
góðar aðstæður hér fyrir hendi til að
svo megi verða að einhverju marki —
bæði má segja að tónlistargryfjan sé of
lítíl til flutnings á hinum viðameiri
óperum og að geymslurými fyrir leik-
myndir ekki fullnægjandi, en alkunna
er að leikmyndir í óperum eru oftast
mun fyrirferðarmeiri en gerist og
g'engur um venjulegar leikmyndir.
Hitt vandamálið, segir Sveinn, „er
hvernig leikhús allrar þjóðarinnar sem
komið hefur verið fyrir á einum stað,
geti rækt hlutverk sitt við þá sem fjarri
þeim stað búa.
Að vísu hefur það færst í vöxt, eins
og ég gat um áðan, að farið sé með
leikverk á vegum Þjóðleikhússins út á
land og önnur aðferð sem einnig hefur
færst í aukana, er að lána marga af
helztu kröftum leikhússins til ýmissa
áhugaleikhópa úti á landi. Leikhúsið
sjálft hefur verið mjög hvetjandi um
þetta, þar sem því verður við komið.
En til þess að Þjóðleikhúsið sjálft
geti sinnt þörfum landsbyggðarinnar
að einhverju marki verður að stækka
hér leikarahópinn ellegar fara út á
sömu braut og gert hefur verið á
Norðurlöndunum, þar sem stofnað hef-
ur verið sérstakt leikhús til að sinna
þessum þætti. Þjóðleikhúsið hefur nú
30 fastráðna leikara á sínum vegum
auk tíu leikara á svonefndum . C-
samningi en alls munu um 50 leikarar
vera viðriðnir leiksýningar hússins á
hverju leikári alla jafna. En til þess að
Þjóðleikhúsið sjálft geti rækt skyldur
sínar við strjálbýlið að einhverju marki
hygg ég að leikarahópurinn þyrfti að
stækka um 1/4 eða þar um bil.
Aðbúnaður ýmiss konar innan Þjóð-
leikhússins hefur lítt verið á dagskrá
og vafalaust að einhverju leyti fallið í
skuggann af þeim aðstæðum sem Leik-
Meiri rækt er nú lögS við listdans innan Þjóðleikhússins en
nokkru sinni áður.
félag Reykjavíkur hefur mátt búa við í
Iðnó. Engu að síður er vert að hafa i
huga, að Þjóðleikhúsið var teiknað
fyrir um 55 árum, kröfur timans hafa
breytzt og tækni allri fleygt fram frá
þeim tíma.
Allt frá því að Þjóðleikhúsið varð til
á teikniborðinu upp úr 1920 hefur ekki
verið gerð á þvi nema ein meiriháttar
breyting," segir Sveinn, „en það var
þegar gerð var hér neðanjarðar við
húsið smíðastofa, sem losaði þá um
ýmsa aðra starfsemi sem fram fer í
húsinu. Nú er aftur orðið mjög þröngt
um ýmsar deildir hússins, svo sem
föðrun og hárkollugerð, saumastofuna,
skrifstofuna o.fl. og þess vegna gæti nú
komið til greina að byggja yfir smíða-
stofuna en með slíkri viðbyggingu
mætti rýmka um ýmsa starfsemi í
húsinu."
Sveinn nefnir, að nú sé mjög
ófullkomin aðstaða i húsinu varðandi
leikmyndir og notkun þeirra. Smíða
verði þær allar í bútum eða í flekum til
að koma þeim milli geymslustaðar og
sviðs, þar eð dyr í húsinu séu í mörgum
tilfellum svo þröngar að ekki sé unnt
að flytja þær á milli með öðrum hætti
og stafi af þessu mikið óhagræði. Þá
séu í leikhúsum nú á dögum gerðar
kröfur til mikils rýmis fyrir leik-
myndir beggja vegna sviðsins en því sé
ekki til að dreifa i Þjóðleikhúsinu. Eins
sé geymslurými fyrir leikmyndir litla
sviðsins af mjög skornum skammti,
þannig að við ýmis vandamál sé að etja
í þessi efni. Þetta sé ekki aðeins
spurning um rými heldur ekki síður
hagræðingu.
Aukið atvinnu-
lýðræði
Sveinn var beðinn um að lýsa því
hvernig val á verkefnum Þjóðleik-
hússins færi fram, og svaraði hann því
til að starfandi væri leikritavalsnefnd,
sem skipuð væri þjóðleikhússtjóra, for-
manni þjóðleikhúsráðs og einum
fulltrúa leikara og leikstjóra við húsið.
Þessi nefnd fjallaði um verkefnavalið
en frumkvæðið væri oftast hjá þjóð-
leikhússtjóra. Síðan væri valið í heild
lagt fyrir þjóðleikhúsráð og hlýtur
samþykki þar. Sveinn gat þess, að nú
lægi fyrir nýtt lagafrumvarp um Þjóð-
leikhúsið og kvaðst hann hafa orðið var
við það að starfsfólk Þjóðleikhússins
hefðu viljað fá meiri itök í yfirstjórn
leikhússins en frumvarpið gerði ráð
fyrir og væru þessar óskir í takt við
þróunina víða erlendis um aukið at-
vinnulýðræði innan stofnana af þessu
tagi.
Sveinn var þá spurður að því hvort
honum þætti mikill munur á því að
hafa verið leikhússtjóri hjá
Leikfélaginu og Þjóðleikhúsinu.
„Jú, það er óneitanlega töluverður
munur á ytra borðinu að minnsta kosti,
því að hjá Leikfélaginu er beinlíns gert
ráð fyrir meiri þátttöku félaganna við
stefnumótunina heldur en á sér stað
hér samkvæmt lögunum, sem við verð-
um að starfa eftir. En í reynd er
munurinn þó ekki svo ýkja mikill
þegar allt kemur til alls og það get ég
sagt fólkinu hér til hróss að það lætur
sér mjög annt um að viðgangur þess-
arar stofnunar sé sem mestur. Þessi
munur kæmi helzt fram í því hversu
fámennur starfshópurinn hér er miðað
við svo umfangsmikla starfsemi. Ég
var nýlega í Bergen, þar sem leikhúsið
kemur minna í verk en við. Þar eru
starfsmenn þó um 50 fleiri en hjá
okkur. Annars býst ég við að reynslan
úr Iðnó komi mér að einhverju haldi.
Ég var þar í 9 ár, svo bráðtega er ég
búinn að vera við leikhússtjórn í 14 ár.
Tvenns konar
viðmiðun
Talið berst að umræðum um stórar
opinberar leikstofnanir og smáa sjálf-
stæða leikhópa. „I ákafa sinum að opna
augu fólks fyrir því sem virðist vera
nýtt — og er stundum ágætlega ferskt
— hættir mönnum til að halla á það
sem fyrir er — tala um steinkassa og
svo framvegis," segir Sveinn. „Ég er nú
ekki kominn til að sjá að formið skipti
höfuðmáli, þegar til lengdar lætur —
og er ákaflega lítið ginnkeyptur fyrir
því þegar fólk heldur sig hafa höndlað
hina endanlegu lausn.
Saman við blandast svo oft í umræð-
um hin rótgróna samúð Íslendingsins
með þeim sem hann heldur lítilmagn-
ann og er ekki nema gott eitt um að
segja. I Iistrænu mati er heldur ekki til
nema stuðull og Guði sé lof fyrir það.
Hins vegar kann það að rugla
dómgreínd almennings að sjá í. fjöl-
miðlum notuð hástig lýsingarorða um
virðingarverða frammistöðu
viðvaninga — orðalag sem sjaldan eða
ekki er gripið til um fremstu listamenn
þjóðarinnar á þessu sviði. Hér er
einfaldlega um tvenns konar viðmiðun
að ræða — og seint dytti okkur leikhús-
fólki í hug að varpa rýrð á menningar-
gildi áhugaleikhúss.
En skýrast kemur þetta ólíka mat í
Ijós i þau skipti sem okkur þykir
mistakast ■— þegar í besta falli er
harmað, hvernig til tókst, oftar þó
hlakkað yfir, svo að listamönnunum
þykir þeir standa eftir sem sakfelldir
óbótamenn. Og þegar mjög vel tekst til,
verður það ekki alltaf ráðið af skrifum
blaða. Verið nú ekki svona hörundssár,
segja einhverjir. Nei, því að innst inni
vitum við að þarna eru gerðar meiri
kröfur, og í því felst mest viður-
kenning, þó að formerkin séu öfug.
Þetta kemur glöggt í ljös, þegar
leiklistin hér í húsi er borin saman við
þær aðrar listgreinar, sem samferða
okkur eru og báðar eiga nokkuð undir
högg að sækja. Ég ætla ekki að það
stafi bara af því, að um óperuflutning
eins og aðra tónlist og Hstdans dettur
engum í hug að skrifa gagnrýni, nema
hann sé stúderaður í faginu. En þarna
ríkir miklu meira hvetjandi örlæti, þó
að við vitum náttúrlega hvar við erum
stödd, heldur en gagnvart leiksýning-
um, sem myndu standast samanburð
erlendis, þar sem meiri kröfur væru
gerðar. Það sem ég vildi minna á með
þessu, er að hinir fremstu listamenn
þurfa jafnt á örlæti og hvatningu að
halda og þeir sem ekki eru komnir til
fulls þroska, en eru efnilegir, eða hinir
sem eru að brjótast í einhverju nýju
sér á báti.
Eins og er, kemur þessi hvatning
fyrst og fremst frá áhorfendum. I
minni fyrstu tölu við leikara og annað
starfsfólk hér í leikhúsinu fyrir rúm-
um fjórum árum lét ég þess getið, að ég
teldi það ekkert sjálfsagðara að sækj-
ast eftir vinnu í einu Þjóðleikhúsi en
t.d. í sjálfstæðri leiksmiðju, báðir gætu
verið hinir ágætustu vinnustaðir.
Kannski kom þessi skoðun einhverjum
á övart þá, þegar ýmsum mun hafa þótt
„fínna" að starfa við eitt Þjóðleikhús.
Þessi skoðun mín er óbreytt í dag.
þegar kannski einhverjum finnst
„fínna" að starfa í sjálfsta'ðum litlum
leikhóp.
Svona sveiflur í tilfinningalegri og
vitsmunalegri afstöðu til vinnuforms
eða aðferða eru eðlilegar, en um leið
svolitið tískuð og tímabundnar. Kjarni
málsins er auðvitað sá, að hið ytra form
verður aldrei aðalatriði — enda skjóta
þau hin sömu form upp kollinum í
nýjum og nýjum myndum í þröunar-
sögu leiklistarinnar Það er hinn
lifandi áhugi, sem er aðalatriðið, sam-
fara kunnáttu og listra'num þroska. Og
það má ég segja þeim hóp, sem í Þjöð-
leikhúsinu starfar um þessar mundir
til hróss, að hann vinnur af fjölþættum
iðnaði og lifandi áhuga. Við vitum að
við erum að sa'kja fram,“ sagði Sveinn
að endingu.