Morgunblaðið - 26.02.1977, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAL'GARDAUL'R 26. FEBRUAR 1977
Ágúst Einarsson vidskiptafrædingur:
Hvað er framundan í
íslenzku efnahagslífi?
MIKIL umræða er nú í gangi um
kjaramál í launþegasamtökum
um land allt. Þessi umræöa vekur
eflaust upp spurningar meðal
þjódarinnar um hvað sé fraum-
undan í ísl. efnahagslifi. Ég á
erfitt með að trúa því, að þjóðin
sé búin að gleyma afleiðingum
kjarasamninganna 1974 og þeirri
verðbólguþróun, sem i kjölfar
þeirra fylgdi, og enn er ekki séð
fyrir endann á, en sú virðist raun-
in, ef marka má þær háværu
raddir, sem nú krefjast kjarabóta.
Hverjar eru
kröfurnar?
Á A.S.I. þingi í nóvember s.l.
var samþykkt að meginkröfurnar
í næstu kjarasamningum yrðu
eftirfarandi:
1. Lágmarkslaun hækki í kr.
100.000 - á mánuði (verðlag í
nóvemher), en það samsvarar
107.625 - kr. á mánuði eftir 1.
marz.
2. Önnur laun hækki til samræm-
is við hækkun lágmarkslauna,
þannig að launabil haldist
óbreytt í krönutölu.
3. Laun verði að fullu verðtryggð,
þannig að fullar vísitölubætur
komi á lágmarkslaun, en sömu
bætur í krónutölu á hærri
laun.
Geta atvinnuveganna
til að taka á sig auknar
launagreiðslur.
í grein þessari verður fjallað
um getu þeirrar atvinnugreinar,
sem mest áhrif hefur á efnahags-
lífið hverju sinni, til að taka á sig
auknar launagreiðslur og þar á ég
auðvitað við ísl. sjávarútveg, og
þá einkanlega frystiiðnaðinn,
saltfiskverkun og herzlu.
Ef marka má fréttir á undan-
förnum mánuðum, þá ríkir góð-
æri í sjávarútvegi, og má þar til
dæmis nefna fréttir af verð-
hækkunum á Bandaríkjamarkaði
o.s.frv.
Rétt er það að verðlag á freð-
fiski hefur ekki verið hærra, en
þá er það einnig staðreynd, að
frystiiðnaðurinn hefur sjaldan
verið jafn illa undir það búinn að
taka á sig aukin útgjöld.
Ástæðurnar eru þær, að í fyrsta
lagi hefur kaupgjald hækkað um
ca 35% frá því í ársbyrjun 1976 og
í öðru lagi hefur fiskverð til
vinnslustöðvanna hækkað um
u.þ.b. 45—50% frá sama tíma.
Litlar sem engar fréttir berast
þjóðinni af saltfiskmörkuðum og
kann ástæðan að vera sú, að mikil
óvissa er ríkjandi og markaðurinn
ekki jafn sterkur og undanfarin
ár. Til að skýra mál mitt betur er
ekki úr vegi að sýna stöðu fisk-
vinnslunnar m.v. skilyrði í janúar
s.l.
Heildartekjur þeirra þriggja
greina, sem að framan greinir eru
áætlaðar á heilu ári u.þ.b. 48,8
milljarðar kr., þar af útflutnings-
tekjur 44,2 milljarðar. Heildar-
gjöld sömu greina á heilu ári eru
áætluð 49 milljarðar kr., þ.e. áætl-
unin gerir ráð fyrir u.þ.b. 200 m.
kr. halla á árinu, þratt fyrir ríf-
lega 200 m. kr. útgreiðslu Verð-
jöfnunarsjóðs.
Eins og fram kemur hér að
framan, þá eru heildargjöld
vinnslunnar áætluð u.þ.b. 49
milljarðar kr. Langstærstu gjalda-
liðir eru hráefni, sem er u.þ.b.
60% af heildargjöldum og laun og
launatengd gjöld, sem eru u.þ.b.
22%. Samtals nema þessir tveir
gjaldaliðir því u.þ.b. 82% af
heildargjöldum. Það hlýtur því
hverjum manni að vera Ijóst, að
smávægilegar breytingar á þess-
um útgjaldaliðum valda mikilli
röskum á heildarafkomu þessara
greina.
Áður en lengra er haldið er rétt
að skýra lauslega þá þætti, sem
hafa áhrif á ákvörðun fiskverðs
hverju sinni. Eins og kunnugt er,
þá er almennt fiskverð ákveðið
þrisvar á ári. Helztu atriði, sem
fulltrúar seljenda (útgerðar-
menn, sjómenn) halda á loft er
annars vegar staða útgerðarinnar
og hins vegat kjör sjómanna í
samanburði við kjör annarra
stétta í þjóðfélaginu. Það er því
ljóst, að breytingar á fiskverði
eru að hluta til háðar breytingum
á kjörum launþega í landi. Með
öðrum orðum hráefnisliður fisk-
vinnslunnar er að vissu marki
háður almennum launabreyting-
um.
Áhrif 30% kauphækk-
unar.
Eins og áður kemur fram er
meginkrafa A.S.L 107.625.- kr.
lágmarkslaun á mánuði.
Til samanburðar má geta þess,
að algengur dagvinnutaxti í
frystihúsum er kr. 424.90 — pr.
klst. eða u.þ.b. 74.000 - kr. á mán.
(m.v. 40 stunda vinnuviku). Laun
í saltfiski og herzlu eru heldur
hærri, en munurinn ér ekki mik-
ill. Krafan um launahækkun nem-
ur því milli 40—45% m.v. framan-
greinda taxta.
Eins og fram kemur hér að
framan þá er afkoma vinnslu-
greinanna þriggja, sem hér er
fjaliað um neikvæð um u.þ.b. 200
m. kr. Ennfremur að 82% af
gjöldum vinnslunnar eru í hlut-
falli við laun landverkafólks.
Einnig er ljóst, að stór hluti
annarra gjalda vinnslunnar
hækkar við breytingar á launum.
Krafa A.S.I. um hækkun af
þeirri stærðargráðu, sem að
framan greinir verur aldrei sam-
þykkt í komandi samningum, en
um hvað verður samið er ekki
gott að segja. Til þess að skíra mál
Ágúst Einarsson
mitt betur skulum við líta á eftir-
farandi dæmi um hvaða áhrif
30% meðalhækkun launa hefði á
hag fiskvinnslunnar, að gefinni
þeirri forsendu, að fiskverð
hækki um sama hlutfall, sem ekki
er óeðlilegt, þar sem sjómenn
munu krefjast og eiga í raun rétt
á sömu kjarabótum og launþegar í
landi og auðvitað hækkar allur
útgerðarkostnaður að hluta til í
samræmi við almennar launa-
breytingar.
Breyting um 1% á launa- og hrá-
efnisliðum þeirra þriggja vinnslu-
greina, sem hér er fjallað um,
veldur u.þ.b. 400 m. kr. útgjalda-
auka í greinunum, þ.e. 30%
meðalhækkuh samsvarar 12
milljarða kr. útgjaldaauka, en
það samsvarar 24,6% af heildar-
tekjum greinanna.
Augljóst er, að engin atvinnu-
grein þolir slíka útgjaldaaukn-
ingu, á þess að kikna undan, en þá
vaknar sú spurning til hvaða ráða
skal grípa, til að koma í veg fyrir
rekstrarstöðvun.
Neyðarúrræði
í fljótu bragði koma mér ein-
göngu tvær leiðir í hug, þ.e. í
fyrsta lagi greiðslur úr Verð-
jöfnunarsjóðum frystingar og
söltunar, en sá fyrrnefndi er tóm-
ur en sá síðarnefndi gæti staðið
við greiðslur í nokkra mánuði
með þeim innstæðum sem þar
eru. Því þyrfti til að koma ábyrgð
ríkissjóðs á greiðslugetu Verð-
jöfnunarsjóðsins og þar sem full-
víst má telja, að til greiðslu úr
ríkissjóði kæmi, þar sem ekki er
hægt að búast við afurðaverðs-
hækkunum í náinni framtíð, er
þessi leið algjörlega ófær að mínu
mati, og myndi aldrei verða valin.
í öðru lagi má nefna gengis-
lækkun, en sú leið hefur ætið
verið notuð við svipuð skilyrði á
undanförnum árum. Hvort hér
verður um að ræða eina stóra
gengisbreytingu eða margar litlar
skiptir ekki höfuðmáli.
Eins og fram kom hér að fram-
an nema útflutningstekjur vinnsl-
unnar (frystingar, söltunar og
herzlu) u.þ.b. 44,2 milljörðum
króna á heilu ári og er þá miðað
við gengi í arsbyrjun '77.
Útflutningstekjurnar þyrftu því
að hækka um u.þ.b. 27% til þess
áð vega upp þann útgjaldaauka,
sem 30% launa- og hráefnishækk-
un hefði í för með sér. Með öðrum
orðum þyrftu þessar vinnslu-
greinar að fá 27% meira fyrir
þann gjaldeyri, sem þær afla en
var í ársbyrjun 1977.
Hér er eingöngu fjallað um þá
tekjuaukningu sem þyrfti til að
vega upp kostnaðarauka vegna
hækkunar á launa- og hráefnis-
kostnaði. Þar fyrir utan er stór
hluti af gjöldum vinnslunnar af
erlendum uppruna, þessir
erlendu kostnaðarliðir myndu
hækka við gengisbreytingu og
kalla á enn frekari tekjuaukningu
í greinunum. Staðreyndin er sú
að sjaldnast dugir ein gengisfell-
ing til að koma á jafnvægi í
sjávarútvegi.
Öþarft er að rekja eftirleikinn
frekar. Verðbólgan myndi magn-
ast og sá bati í efnahagslífi
þjóðarinnar, sem nú er farinn að
segja til sín í minnkandi verð-
bólgu, yrði eyðilagður og þjóðin
myndi stefna óðfluga inn í svart-
nætti atvinnuleysis og versnandi
lífskjara.
Jón I. Bjarnason, blaðafulltrúi Kaupmannasamtakanna:
Kaupmenn vildu
lækkun á útsölu-
verdi mjólkur
Stór orð
Ýmsir einstaklingar og hóp>ar, miður
velviljaðir kaupmönnum, spáðu því
þegar breytingin á mjólkursölúmálun-
um stóð fyrir dyrum, að kaupmenn
myndu strax gera kröfu um hækkaða
álagningu á mjólk í smásölu og hækka
þannig verðiðá mjólkinni
Þessari skoðun var haldið á loft m a.
með blaðaskrifum af sérhagsmu ahóp-
um og þeim sem telja vænlegt að
dorga í gruggugu vatni sér til fram-
dráttar Svo rammt kvað að þessu að
dag eftir dag mátti lesa í blöðunum
eitthvert rugl um mjólk og mjólkur-
sölu Kröfugöngur voru farnar og slag-
orðaborðum var brugðið á loft Stór
orð voru látin falla um væntanlegt
hlutverk kaupmanna á mjólkurdreifing-
unni. Þar mátti m a lesa setningar eins
og þessar Þjónustan verður verri,
gamalmenni ná ekki í mjólk, mjólkin
hækkar í verði, útsölustöðunum fækk-
ar, 167 konur verða atvinnulausar,
borgaryfirvöld verða að skerast ? leik-
inn, lakara vörueftirlit, eldri og lélegri
vörur, hreinlæti verður minna og
mjólkin verður öðruvísi á bragðið
Virtir bændahöfðingjar tóku einnig
til máls, og Ágúst Þorvaldsson frá
Brúnastöðum, en hann er fyrrverandi
alþingismaður og er í stjórn Mjólkur-
samsölunnar, sagðist kvíða mjólkur-
skorti hér í Reykjavík í* vetur, og þá
myndi kaupmönnum kennt um og
slæmri þjónustu þeirra.
Breytingin tókst vel
Hinn 1 þ.m. tóku svo kaupmenn við
mjólkursölunni og hvað skeði? Engar
kvartanir hafa heyrst, allt virðist vera í
bezta lagi Þjónustan við almenning er
betri en áður Gamla fólkið, sem ekki á
bíla, á betra með að ná í mjólk, en fyrir
breytinguna Mjólkin hefur ekki hækk-
að ? verði vegna álagningarlækkunar
hjá kaupmönnum. Útsölustöðunum
hefur fjölgað og á eftir að fjölga enn
meira Af þeim 25 til 28 konum, sem
ekki hafa enn fengið fasta vinnu eru þó
nokkrar í sólbaði suður á eyjum og
kostnaðarsamt að elta þær þangað,
þótt gaman væri
Þær konur, sem óskað hafa eftir að
fá atvinnuleysisbætur, fá á dag
2 243 00 krónur í 5 daga vikunnar,
eða um 50 þúsund krónur á mánuði,
og auk þess 208 krónur á dag ur
sjóðnum með hverju barni, sem er á
framfæri þeirra og er undir 16 ára
aldri Borgaryfirvöld skárust ekki í leik-
inn, sem betur fór, en létu aðilum eftir
að leysa málið Eftirlit með vörunum er
betra Vörurnar eru nýrri og ferskari í
sölu Hreinlæti hefur aukist, og sama
góða samsölubragðið er af mjólkinni.
þannig að enginn þarf að fælast kaup-
mannabragð
En þrátt fyrir þetta súrnar upplýs-
ingaþjónustu landbúnaðarins svo í
augum, að hún spinnur upp sögusagn-
ir til ófrægingar kaupmönnum, og ger-
ir bændum upp álit og þykist heyra
mannamál, sem segi: „Kaupmenn
óhressir" eftir breytinguna. Það er erfitt
að sjá hverju svona skrif eiga að þjóna,
öðru, en að reyna að koma illindum af
stað og draga þar með úr sölu mjólkur
og mjólkurafurða í verzlunum.
Viturlega mælt
Ingi Tryggvason alþingismaður, sex-
mannanefndarmaður og fyrrverandi
forstöðumaður Upplýsingaþjónustu
landbúnaðarins, ritar 10. þ.m. grein,
þar sem hann kemst að þeirri niður-
stöðu, að það sé slæm iðja" — —
Þegar reynt er að vekja úlfúð milli
heilla atvinnustétta í þjóðfélaginu"
Þetta er viturlega mælt og ekki að
ástæðulausu Forráðamenn Mjólkur-
samsölunnar Kaupmannasamtökin
báru gæfu til þess að láta ekki etja sér
saman í skítkast, meðan mjólkursölu-
breytingin fór fram En Uppiýsinga-
þjónusta landbúnaðarins gat ekki beð-
ið nema í þrjá daga, en þá sendir hún
út fréttabréf þar sem slúðrað er um
bændur, kaupmenn og mjólkursöluna.
Jón I Bjarnason
En þar eru einnig hafðar í frammi
grófar missagnir, þar sem staðreynd-
um er algjörlega snúið við Þar segir,
að kaupmenn séu „óhressir" eftir
mjólkursölubreytinguna og sé það
„mál manna" að þeir vilji helzt að
Mjólkursamsalan taki við smásölunni á
ný. Þá segir í þessu fréttabréfi, að
kaupmenn hafi óskað eftir 14% álagn-
ingu á mjólk í smásölu. Hér er enn
farið með rangar fyllyrðingar. Fulltrúar
Kaupmannasamtakanna báru fram til-
lögur um lækkun á mjólkinni í smásölu
til neytenda, en fulltrúar neyda í sex-
mannanefnd vildu ekki að mjólkin
lækkaði i verði, og er það furðuleg
afstaða Afstaða bændafulltrúanna er
hins vegar skiljanleg Þeir gátu einfald-
lega ekki hugsað sér að mjólkin lækk-
aði i verði, þegar einokun létti og frelsi
tæki við, og kaupmenn færu að verzla
með mjólk Það gat komið sér illa, ef
bændur færu almennt að hugleiða
málið og svipast um eftir dreifingar-
kostnaði Mjólkursamsölunnar aftur i
tímann.
Úrelt kerfi
Við skulum Kta nánar á afstöðu full-
trúa neytenda í sexmannanefnd, sem
börðust á móti þvi að mjólkin lækkaði í
verði til almennings.
Aftur vil ég leyfa mér að vitna til
Inga Tryggvasonar, en hann er einn af
bændafulltrúunum i sexmannanefnd
Á ráðstefnu í Bifröst í september s I
sagði Ingi um fulltrúa neytenda i
nefndinni: „Fulltrúar neytenda Ifta
að sjálfsögðu á það sem hlutverk sitt
að halda niðri vöruverðinu svo sem
framast er unnt." Þá vitum við það,
og þess vegna er afstaða þeirra í
mjólkurmálinu vægast sagt torskilin.
Að þeir skuli greiða atkvæði á móti þvi
að mjólkin lækki í verði til neytenda
bendir til þess að þeir séu ekki ábyrgir
gerða sinna Voru þeir búnir að semja
um það við bændafulltrúana í sex-
mannanefnd að safna f sjóð fyrir
Mjólkursamsöluna á þann hátt að
lækka álagninguna til kaupmanna, en
koma jafnframt í veg fyrir það að
almenningur fengi að njóta lækkunar-
innar í lækkuðu mjólkurverði?
Framkvæmdastjóri Mjólkursamsöl-
unnar, Guðlaugur Björgvinsson, lét ný-
lega hafa eftir sér í blaði, þegar hann
var spurður um hvað Mjólkursamsalan
ætlaði að gera við allan þann gróða,
sem hún fengi við sölu mjólkurbúð-
anna, að honum yrði e.t.v. varið i
mjólkurheildsöluhöll. Ekki er ennþá vit-
að hvort sjóðurinn og hugmyndin um
höllina haldast í hendur, en með sjóðn-
um fær Mjólkursamsalan vaxtalaust
rekstursfé, sem nemur hundruðum
milljóna, áður en langt um líður.
Allt þetta mikla fjármagn er tekið af
almenningi fyrir forgöngu neytenda-
fulltrúanna ? sexmannanefnd Er nú
ekki timi til þess kominn að almenning-
ur hyggi nánar að þessum fulltrúum
sínum og þvi kerfi sem þeir þjóna? Það
sexmannanefndarkerfi sem hér hefur
verið notað á undanförnum áratugum
til verðlagningar á landbúnaðarvörum
hefur nú auðsjáanlega gengið sér til
húðar, og færi vel á því að breytt
fyrirkomulag á mjólkursölu yrði til þess
að sexmannanefndarkerfið yrði tekið til
endurskoðunar.