Morgunblaðið - 26.02.1977, Blaðsíða 28

Morgunblaðið - 26.02.1977, Blaðsíða 28
28- MOKCiLNBLAÐIÐ, LALCiARDACíLK 26—B'EBKLAR 1977 Minning: Ellert Jóhannsson bóndi Soltsmúla Fæddur 14. október 1890. Dáinn 19. febrúar 1977 Þá er vinur minn Ellert í Holts- múla er látinn, langar mig að segja nokkur orð. Kynnin voru orðin iöng og árviss, enda kom hann um árabil til Reykjavíkur á hverju hausti. Það brást ekki, að hann hafði i farangri sinum úr- vals dilkakjöt, ýmist nýtt eður reykt, og gilti einu hvort heldur var, því að skagfirska bragðið leyndi sér ekki. Yfirleitt þykir mér norðlenskt kjöt betra en sunnlenskt, hvernig sem á þvi stendur. Ef til vill er bragðið í munninum frá æskudögum á norðurslóðum. En Úli í Stórugröf var ekki vanur þeirri sérvisku að senda mér 3. flokks kjöt fremur en annan varning, sem hann gaukaði að mér um sína daga. Eilert afhenti þetta lostæti með þeirri kurteisi sem honum varð eðlislæg. Hann fékk að vísu á stundum brjóstbirtu í leiðinni, og taidi að hún væri hreint ekki verri en hver annar drykkur, enda drykkjunni að sjálfsögðu í hóf stillt. Þessi minningaslitur koma í ljósið nú þegar Eliert í Holtsmúla hefur lokið sinni lífs- göngu. Ellert lést hinn 19. febrú- ar s.l. í sjúkrahúsinu : Sauðár- króki á áttugasta og sjöunda ald- ursári. Hvíldin var honum kær- komin enda starfsþrekið löngu þorrið, eftir botnlausan þrældóm alia tíð. Og þessi sjáfsagði þræl- dómur hafði markað hann sínum rúnum eins og gengur. Lífið var i þá daga enginn dans á tæknibún- aði. En þrátt fyrir tæknivana tíma var fólk yfirleitt ánægðara en nú til dags, enda taugastreita mikl- um mun minni, nálega óþekktur sjúkdómur. Ellert Jóhannsson var fæddur hinn 14. dag októbermánaðar árið 1890 i Þorsteinsstaðarkoti i Lýt- ingsstaðahreppi, en þar bjuggu foreldrar hans um þær mundir, þau voru Jóhann Jóhannsson og kona hans Þuriður Símonardóttir. Árið 1899 flytjast foreldrar hans að Saurbæ í sama hreppi. Og þar ólst Ellert upp allt til fullorðins ára, ásamt niu systkinum. Ég geri ráð fyrir að æskutið hans hafi verið lík því er þá tíðkaðist, þrot- laust starf frá morgni til myrkurs. Ungur að árum fór Ellert i hinn landsfræga Hvitárbakkaskóla,. Og sá góði skóli reyndist honum drjúgur vegvísir í lifi og starfi eins og öðrum, sem nutu leiðsagn- ar á þeim stað. Og skólagenginn kemur hann heim í fjörðinn sinn fagra. Árið 1910 kvæntist Ellert Ingibjörgu Sveinsdóttur, bónda á Hóli í Sæmundarhlíð. Litlu síðar hefja þau búskap í Holtsmúla. Elskulegri lifsförunaut hefði trú- lega verið erfitt að velja sér, enda var sambúð þeirra allar stundir til mikillar fyrirmyndar. En þeirra samlff varaði í hvorki meira né minna en 66 ár, og segir það sina sögu betur en nokkur orð fá lýst. Þau hjónin eignuðust alls sex börn mjög efnileg. Þau eru talin eftir aldri: Svavar, Sveinh, Jóhann, Sigurður, Hallfreð og prinsessan Alda, einnig tóku þau kjördóttur: Hafdísi. Búskapur Ellerts í Holtsmúla vakti athygli vitt um byggðir, enda var mikil reisn yfir öllum hans athöfnum. Hann var að eðlis- fari stórhuga bóndi og harður af sér og heimtaði mikið af sjálfum sér. Margfaldaði stærð túnsins og byggði ibúðarhús sem peningshús af miklum stórhug og myndar- skap. Enda var bústofninn æði stór, þegar best lét, en ég er ekki svo fróður að ég geti tíundað hann allan. Ýmsum trúnaðar- störfum gegndi Ellert um sína daga, og kann ég ekki upp að telja. Að Holtsmúla var gott að koma, því að þar ríkti mikil hlýja og gestrisni ómælanleg. Hjónin í Holtsmúla voru lánsöm i lifinu, eignuðust góð börn og tengda- börn, svo og stóran hóp og mynd- arlegan af barnabörnum og barnabarnabörnum. Að leiðarlok- um þökkum við hjónin og börn okkar Ellert i Holtsmúla Iiðnar stundir og ljúfar. Og hans elsku- legu eiginkonu og öllu nánasta fólki og vinum vottum við ein- læga samúð. Fartir Iffs og Ijóss, leiði hann og hlessi. Gfsli Guðmundsson .JBÓndí er hústólpi, — hú er landstólpi —, þvf skal hann virður vel.“ í dag er gérð frá Reynistaðar- kirkju útför sæmdarbóndans Ellerts í Holtsmúla, en hann andaðist 19. þ.m. á Sjúkrahúsi Skagfirðinga á87. aldursári. Ellert fæddist að Þorsteins- staðakoti i Lýtingsstaðahreppi 14. dag októbermánaðar árið 1890. Foreldrar hans voru Jóhann Jóhannsson, bóndi i Þorsteins- staðakoti, og kona hans, Þuríður Simonardóttir. Þar dvaldist sveinninn með foreldrum og eldri systkinum bernskuárin. En árið 1899 fluttist fjölskyldan að Saur- bæ í sama hreppi og bjuggu for- eldrar hans þar upp frá því. A uppvaxtarárum Eilerts var oft hart í ári og lifsbaráttan því erfið og hörð efnalitlu og barn- mörgu fólki. Svo var um þau Saurbæjarhjón, þar var ekki auð- ur í garði, en. mörgum munnum fyrir að sjá. Börnin urðu alls níu og var Ellert sjötti í röðinni. Á þeim árum urðu allir, sem vettl- ingi gátu valdið, að vinna og börn ekki síður en fullorðnir, og í vistir urðu þau að fara jafnvel innan fermingar en eftir hana urðu þau að sjá sér farborða á eigin spýtur. Af þessum kjörum fór Ellert ekki varhluta i uppvextinum. En snemma mun hann hafa heitið sjálfum sér þvi að verða efnalega sjálfstæður og fremur veitandi en hitt. Þegar ungmennaféiags- hreyfingin barst i sveitina hreifst Ellert af hugsjónum hennar, sem aðrir ungir og framgjarnir menn, og var einn stofnenda ungmenna- félagsins í Lýtingsstaðahreppi og starfaði þar af lifi og sál. Hálf- velgja var ekki að skapi Ellerts, hann gekk ætið að starfi heill og óskiptur. Ungur að árum hleypti Ellert heimdraganum og stefndi suður yfir heiðar í atvinnuleit. Varð samferða nokkrum ungum mönn- um — þar á meðal Sigmari bróður sinum — sem voru á leið í Hvitár- bakkaskólann. Þegar kom suður að Hvitárbakka hafði hann vent sínu kvæði í kross, hætti við fram- hjágöngu, en knúði dyra hjá skólastjóra, beiddist skólavistar og fékk þrátt fyrir léttan sjóð. Þar syðra dvaldist EUert um tveggja ára skeið, en beindi skref- um sínum að loknu námi norður yfir fjöllin heim í Skagafjörðinn, þar sem hann kaus helst að ávaxta pund sitt til heilla fyrir land og lýð. Ætið minntist Ellert veru sinnar á Hvitárbakkaskóla með gleði og þakklæti og andlit hans geislaði, þegar hann rakti minn- ingar frá námsárunum syðra. Heim kom hann að sjálfsögðu með tvær hendur tómar, en vafa- lítið með „viðfleygar, stórlátar vonir í barminum, vaskmennis traustið á kraft sinn í arminum", knúinn hugsjónaeldi aldamóta- kynslóðarinnar, sem hafði að kjörorði: Islandi allt. 1 þann tið var ekki i mörg hús að venda um stöðuval, en hyggja mín er, að hjá Ellert hafi ekki komið til greina annað en bóndastaðan, þvi að trú hans á landið, á frjómagn islenskrar moldar, var traust og einlæg, taldi þar velferð búna hverjum, sem dug og þor hafði til að bera. Arið 1910 kvæntist Ellert eftir- lifandi konu sinni, Ingibjörgu Sveinsdóttur frá Hóli i Sæmundarhlíð. Hófu þau búskap sinn i Vik, en fluttust að Holts- múla árið 1912. Holtsmúli var þá rýrðarjörð og í niðurníðslu, og ekki munu allir hafa spáð ungu hjónunum langlífi i búskapnum þeim, þvi að efnin voru smá og kannski þótti sumum ungi bóndinn ekki spámannlega vax- inn, en búskapurinn sá teygðist i sex áratugi. Fljótlega náði Ellert eignar- haldi á ábýlisjörð sinni, var ekki skapfellt að búa lengi við öryggis- leysi leiguliðans. Frumbýlingsár einyrkja eru ekki dans á rósum og nú hófst þrotlaust strit við uppbyggingu, landbrot og ræktun. Og áður en lauk hafði Ellert húsað upp jörð sina að öllu og sum hús jarðar- innar hafði hann endurbyggt oft- ar en einu sinni. Þýfður túnkrag- inn, sem gaf af sér tvö kýrfóður, hafði verið slétta''ur og við hann aukið; svo að heyfengur á rækt- uðu landi var kominn á annað þúsund hestburði. Kotið var orðið að höfuðbóli. Með tið og tíma stækkaði bústofninn svo að um skeið hafði Ellert eitt stærsta bú I hreppnum. Ævintýrið hafði gerst, karlsson hafði eignast kóngsrikið og var nú einn gildasti máttar- stólpi sveitar sinnar. En hann stóð ekki einn i striðinu. Konan hans, hún Ingibjörg, stóð í eldlín- unni með honum, fylgdi fast eftir og dró ekki úr framkvæmdum bónda síns, sem var kappsamur atorkumaður, fyrirleit leti og sér- hlífni, gerði fyrst og fremst kröf- ur til sjálfs sín, en ætlaðist til hins sama af öðrum. Nýjlingar á sviði landbúnaðar, bæði í tækni og vinnubrögðum, tileinkaði hann sér eftir því sem efni og ástæður leyfðu, en gleypti ekki við öllum nýjungum um- hugsunarlaust. Þegar vélar komu til sögunnar og leystu hesta og hestverkfæri af hólmi vítt um sveitir, fór hann sér hægt og sló t.a.m. allan sinn heyskap með hestvél um mörg ár, eftir að allir í sveitinni höfðu lagt það áhald til hliðar. Ríkur eðlisþáttur hjá Ellert var kaupmennska og hafði hann tals- verð umsvif á því sviði. Stóð um árabil í fjárkaupum fyrir Slátur- félag Skagfirðinga. Rak stórgripa- slátrun og kjötsölu og á seinni árum sveitaverslun í dálitlum stíl. Var tiður gestur á aksjónum og kom heim jafnan ríkari að gripum og gangandi fé. Framan af búskaparárum stundaði hann vinnu utan heimil- is jafnframt búskapnum, einkum jarðabótavinnu, tók að sér flutn- inga og aðdrætti fyrir náungann og alls kyns ferðalög á vetrum. Komst þá stundum í krappan dans, en hafði ætið fararheill, enda var Ellert afburða duglegur ferðamaður og úrræðagóður. Sem að likum lætur tók Ellert þátt I ýmsum félagsmálum sveitar sinnar og voru falin þar trúnaðar- störf. Meðal annars átti hann sæti i hreppsnefnd um mörg ár. Holtsmúlaheimilið var rómað fyrirgestrisni og hlýleik og myndarskap í hvivetna. Hér voru hjónin jafnsamhent sem á öðrum sviðum heimilislífsins. Heimilis- hlýjan gagntók gestinn, er inn úr dyrum kom. Og margir munu þeir, sem geta tekið undir við listaskáldið góða: „Hvað er svo glatt sem góðra vina fundur", er þeir minnast gleðskapar í Holts- múla við söng og brjóstbirtuyl. Þá var bóndinn í essinu sinu, þegar hann veitti af rausn og söng fullum hálsi í glöðum hópi ættjarðarljóðin, sem hann hafði svo miklar mætur á. Enn er ótalinn þáttur i fari Ellerts í Holtsmúla, sem ég vil ekki að liggi í láginni, og var sá sameiginlegur þeim hjónum báð- um: barngæðin, hjálpsemin og greiðviknin við náungann. Sumardrengirnir þeirra voru margir og minnast ávallt verunnar sem i foreldrahúsum væri. Holtsmúlahjónin urðu mjög kynsæl. Sjálf eignuðust þau sex börn. Fjögur þeirra eru á lifi og eiga öll afkomendur. Auk þess tóku þau kjördóttur, sem einnig á börn. Og nú er sprottinn upp akur barnabarnabarna svo að afkomendur Ellerts og Ingibjarg- ar skipta mörgum tugum. Mikil var gleði gömlu hjónanna þegar húsið fylltist skyndilega af smá- fólkinu, sem réð sér ekki fyrir fagnaðarlátum að vera komið i heimsókn til afa og ömmu. Er Ellert treystist ekki lengur aldurs vegna að stunda búskap, seldi hann jörðina i hendur Sig- urði syni sínum en hélt þó heimili með konu sinni og það var von beggja að þau þyrftu ekki að flytj- ast vistferlum frá Holtsmúla nema i reitinn sinn við Staðar- kirkju. Þar voru örlögin á öðru máli. Síðastliðið vor veiktust bæði og urðu að fara á sjúkrahús. Kom- ust að vísu á fótavist, en svo hörmulega atvikaðist að Ingibjörg lærbrotnaði og liggur rúmföst síðan. Einkadóttirin, kona mín Alda, hafði alltaf verið „augasteinninn hans pabba“ og nú þegar kraftar voru þrotnir, var allt traust Ellerts þar, sem hún var. Dvaldist hann siðustu mánuðina á heimili okkar uns sjúkrahúsvist tók við um síðustu mánaðamót. Og þrem vikum siðar var hann allur. Nú var rofin 65 ára samfylgd þeirra heiðurshjónanna, Ellerts og Ingibjargar, þar sem þau höfðu deilt kjörum i blíðu og stríðu, samhuga um að skila talentunni, sem þeim hafði verið trúað fyrir, sem stærstri í hendur eftirkomenda. Við vottum öldnu, farlama ekkj- unni innilegustu samúð og biðj- um þess að guð leggi henni líkn með þraut meðan hún bíður brott- kvaðningarinnar. Að lokinni vegferðinni þakka ég Ellert, allt sem hann var mér og fjölskyldu minni og ekki síst þakka ég fyrir hönd barnanna, sem áttu sér hauk f horni þar sem afi var. Og ég samgleðst honum að vera laus úr líkamshelsinu og svffa um ómælisviddirnar á fund guðs sins. Far þú 1 frlfll, friður guðs þig blessi. Hafðu þökk fvrir allt og allt. Friðrik Margeirsson. t Konan min og móðir min KRISTJANA BLACK (fædd Kristjánsdóttirj Eirlksgötu 23 andaðistá Borgarspitalanum 25 febrúar Willy Black Susan Black og aðrir vandamenn. Eiginmaður minn t ARNÞÓR EINARSSON. Kópavogsbraut 2, lést 24 febrúar Sólveig Kristjánsdóttir. Móðir okkar t ANNA GUÐRÚN ÁSKELSDÓTTIR frá Bassastöðum er látin Börnin. t Eiginmaður minn og faðir okkar. SIGURÐUR HALLVARÐSSON, lést á heimili sínu. Steinagerði 14, 24. þ.m Ólöf Halldórsdóttir og börn. t Bálför móður okkar, tengdamóður og ömmu GUÐNÝJAR ÁRNADÓTTUR, Austurgotu 1 7, Keflavík, verður gerð frá Fossvogskirkju þriðjudaginn 1 marz kl 10:30 Blóm og kransar vinsamlega afþakkað, en þeim sem vildu minnast hennar et bent á líknarstofnamr Bílferð verður frá S B K . Keflavík kl 9:20 Synir, tengdadætur og barnabörn. t Innilegar þakkir færum við öllum, sem vottuðu okkur bluttekníngu vegna andláts móður okkar. tengdamóður og ömmu. ELÍNAR SIGURÐARDÓTTUR Einnig þökkum við hjúkrunarliði og sérstaklega starfsfólki á Elli- og hjúkrunarheimilinu Grund fyrir frábæra aðhlynningu i veikindum hennar Jóhanna Kristjánsdóttir Sigríður Kristjánsdóttir Dagbjartur Majasson Vilhjálmur Black Nílsen og barnabórn.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.