Morgunblaðið - 26.02.1977, Blaðsíða 18

18
MORCUNBLAÐIÐ. LAUGARDACiUR 26. FEBRL AR 1977
Pálmi Jónsson alþm.:
Ráðast þarf að
rótum vandans
I FRÁSÖGN af ræðu
Pálma Jónssonar í umræð-
um á Alþingi um vanda-
mál landbúnaðar fyrir
skömmu slæddust inn vill-
ur, sem endurteknar voru í
leiðara. Ræðan birtist því
hér í heild:
Pálmi Jónsson: Herra forseti.
Ég sé ástæðu til að koma í þennan
ræðustól og lýsa stuðningi við þá
tillögu sem hér er til umræðu. Hv.
flm. tillögunnar hefur lýst því, að
bændastéttin á við mikinn fjár-
hagslegan vanda að etja um þess-
ar mundir, og að sá vandi er ærið
misjafn frá einum bónda til
annars. Ég hef heyrt því slegið
fram, að svo sé ástatt með fjárhag
bænda um þessar mundir, að H
þeirra búi við góð kjör og góðan
efnahag, ‘A hafi sæmilega afkomu
eða komist af og ‘A búi við mjög
þrönga afkomu og raunar afleit
kjör. Hvort þetta er rétt skal ég
ekki segja, en ég hygg þó að þar
sem ég þekki gerst til sé þetta
ekki fjarri sanni.
Ég skal ekki eyða tíma í að
útmála þessa stöðu meir. Það
hefur komið fram á almennum
bændafundum víða um land nú
að undanförnu að þetta er alvar-
legt mál sem við er að fást, — mál
sem þarf að bregðast við með eðli-
legum hætti þannig að bót verði á
ráðin.
Nú er það svo, að þótt horfið sé
að því að veita bændum svokölluð
lausaskuldalán, eins og tillaga
þessi stefnir að, þá heggur það
auðvitað ekki að rótum þess
vanda sem við er að etja. Þetta
getur þó verið nauðsynlegt og
hefur verið gert a.m.k. tvivegis
áður, í fyrsta lagi rétt eftir 1960
og í annan stað árið 1968, á miðju
þvi kuldaskeiði sem hafði alkunn
vandamál i för með sér í sveitum
landsins, kal og grasbrest. Slíkar
aðstæður, eins og sérstaklega
erfitt árferði ásamt grasbresti,
eru í sjálfu sér nokkuð skýranleg-
ar orsakir þess að bændastéttin
þarf á slíkri sérstakri aðstoð að
halda, aðstoð sem væhta má að
ekki þurfi að koma til þegar ár-
ferði er sæmilegt. Það er að öðru
leyti ekki nægilega góður vitnis-
burður um hvernig búið er að
bændastéttinni, ef svo á til að
ganga að það þurfi á nokkurra ára
fresti að hverfa að því að breyta
lausaskuldum bænda í föst lán
með þeim hætti sem hér er um
rætt. Ég ska'l svo ekki fara lengra
út í það. Hitt er meginatriði, að
ráðast til atlögu við þann vanda
sem orsakar þessa stöðu.
Hv. flm. þessarar tillögu kom
inn á sum af þeim atriðum, sem
ég tel að þarna skipti verulegu
máli. Ef ég á að telja þau atriði
upp sem orsaka þessi vandamál,
er það í fyrsta lagi hversu seint
bændur fá greitt fyrir afurðir
sínar. Það verður ekki leyst með
öðru en því að auka afurða- og
rekstrarlán til bænda, þannig að
þeir geti fengið eðlilegan hluta af
andyirði vöru sinnar greitt þegar
við afhendingu, og að því tel ég að
eigi að stefna að þeir geti fengið
90%, eins og farið hefur verið
frani á af bændafundum á undam
förnum mánuðum. Þegar svo hag-
ar til eins og í okkar þjóðfélagi,
með þeirri verðbólgu sem ríkir á
öllum sviðum, þá er augljóst hver
nii>inGi
Pálmi Jónsson
tekjuskerðing sprettur af því að
fá ekki andvirði framleiðslunnar
greitt fyrr en sumpart kannske
allt að ári eftir að varan er af-
greidd, —eða mundi nokkurstétt
f landinu þola það að fá ekki
nema sem svarar H af sínum
vinnulaunum greidd fyrr en
löngu eftir á? Ég hygg ekki. Það
segir til sín hve sá hluti, sem eftir
stendur rýrnar stórkostlega í
Ríkisbankar
og sparisjóðir
Ólafur Þ. Þórðarson (F) vakti
athygli á því að þeir staðir á
landsbyggðinni, sem byggju að
sparisjóði eða útibúi frá hluta-
fjárbönkum yxu örar og betur en
hinir, sem þjónað væri af úti-
búum frá ríkisbönkunum. Hann
sagði viðskiptabankana skylduga
til að lána 28% ofan á afurðalán á
mun lægri vöxtum en þekktist
eftir öðrum leiðum. Þetta væri
ma. örsök þess, að sparisjóðir og
hlutafjárbankar hefðu rýmri
vaxtarmöguleika en ríkisbankar.
Ólafur sagði menn sammála
um, að þann veg yrði að haga
Iánum til atvinnuveganna, að
vextir yrðu ekki hærri en nú
væri, en jafnframt yrði að hyggja
að þvl hvern veg tryggja mætti
öllum bönkum hliðstæða sam-
keppnisaðstöðu í þjóðfélaginu.
Ólafur sagði það hafa verið
algengt áður fyrr að sparisjóðir
gengju inn í aðalbankana. Nú
fýsti fáa í þá þróun. Hann nefndi
nokkra staði sem notið hefðu góðs
af því, að þar væru sparisjóðir en
ekki bankaútibú. Fyrst nefndi
hann Borgarnes og fyrirgreiðslu
Sparisjóðs Mýramanna varðandi
íbúðarbyggingar. Ennfremur
nefndi hann Neskaupstað, þó þar
væri nú komið bankaútibú. Spari-
verðbólgunni. Þetta tel ég að sé
eitt höfuðatriðið.
I annan stað vil ég nefna að
undir sömu sök er auðvitað seld
greiðsla útflutningsbóta úr ríkis-
sjóði. Ef svo fer að útflutnings-
bætur fást ekki greiddar að veru-
legum hluta fyrr en rétt fyrir
árslok, eins og var á síðasta ári, þá
rýrna þær fjárhæðir einnig að
sama skapi og hin réttmætu laun
stéttarinnar sem ættu að fást að
mestu leyti við afhendingu vör-
unnar. Ég get tekið það fram, að
greiðsla útflutningsbóta á árinu
1976 var vissulega sérstökum til-
vikum háð vegna þess að fjárlög
gerðu ráð fyrir miklu lægri upp-
hæð til þeirra en allir vissu að
mundi þurfa. Því hafði þó verið
lýst yfir af hálfu stjórnvalda, að
þó að sú tala, sem fjárlögin fólu í
sér, 890 millj. dyggði ekki, þá
mundi það eigi að siður verða
greitt. Og það var gert, en að vísu
ekki fyrr en svo seint á árinu sem
raun ber vitni eða verulegur hiuti
af því rétt fyrir jól. Nú lítur þetta
dæmi allt betur út á þessu ári og
er ekki ástæða til að ætla annað
en að greiðsla þessa fjár til bænda
verði með eðlilegum hætti. En ef
svo ætti að fara áfram, þá væri
nauðsynlegt að setja um það regl-
ur að útflutningsbætur skyldu
sjóðurinn hefði verið mjög mikil-
vægur hlekkur í uppbyggingu
bæjarfélagsins. Ennfremur
nefndi hann Bolungarvík og
Patreksfjarðarsvæðið. Hins vegar
hefði höfuðstaður Vestfjarða, ísa-
fjörður, goldið þess sérstaklega,
að þar væru aðeins ríkisbankar.
Þar væri nú áhugi fyrir spari-
sjóðsmyndun eða útibúi frá hiuta-
fjárbanka, sem ekki hefði afurða-
lánaskipti. Hann sem stjórnmála-
maður hlyti að taka mið af því,
hvers konar lánastarfsemi kæmi
að mestu gagni í þvf kjördæmi,
sem honum bæri að vinna fyrir.
Ólafur Þ. Þórðarson.
greiddar með nokkru samræmi
eftir því sem líður á árið.
í þriðja lagi vil ég minnast á
það, sem hv. flm. gerði nokkuð að
umtalsefni f ræðu sinni, en það er
fjármagnsliður verðgrundvallar-
ins sem raunar um mjög mörg ár
hefur verið stórlega vantalinn.
Þetta kom ekki að eins mikilli sök
meðan fjármagn var ódýrara,
vextir voru lægri, verðtrygging á
lánsfé óþekkt eða nær óþekkt og
búreksturinn krafðist ekki eins
mikils rekstrarfjár og orðið er i
dag. En þegar allt í senn hefur
gerst, að búreksturinn krefst æ
meira fjármagns, vextir eru svo
háir sem raun her vitni, verð-
trygging er komin á stofnlán og
fjármagnið svo stórkostlega van-
talið i verðgrundvellinum, þá er
augljóst að þarna er einn stærsti
þátturinn í þvi að bændur geta
ekki náð sambærilegum kjörum
við þær stéttir, sem þeim er ætlað.
Og það er rétt, sem hér hefur
komið fram, að þar hefur skort nú
á undanförnum árum um 25%.
Þetta þarf leiðréttinga við.
Enn vil ég nefna að það er auð-
vitað nauðsynlegt fyrir bændur
sjálfa að huga að þvf að haga
sinum búrekstri á þann veg að
sem mestrar hagkvæmni sé gætt.
Er sjálfsagt, um leið og bændur
gera kröfur bæði til ríkisvaldsins
og til þjóðfélagsins í heild um
greiðslu á andvirði varanna, þá
geri bændur einnig kröfu til
sjálfra sin og freisti þess eftir
öllum leiðum að haga svo bú-
rekstri sfnum að sem mestrar hag-
kvæmni sé gætt. Að því er enda
ævinlega stefnt og til þess notið
Ieiðbeininga hinna færustu búvís-
indamanna sem völ er á . Einnig
þarf að gæta hagkvæmni í rekstri
og uppbyggingu vinnsiustöðva og
huga vendilega að þvi, hvort þar
hafi ekki verið gerðar skyssur eða
Ólafur sagði ríkisbankana
stefna að þvi að hvert útibú
lánaði aðeins út það fjármagn,
sem kæmi inn á viðkomandi
starfssvæði. _ (Jtibúið yrði jafn-
framt að standa undir fjármagns-
bindingu (bundið fé í Seðla-
banka) vegna útflutningsatvinnu-
veganna, er öfluðu gjaldeyris,
ekki aðeins fyrir viðkomandi
svæði, heldur landið allt. Það yki
á engan veg fjármagn í umferð,
þó að afurðalán kæmu öll úr
Seðlaankanum.
Við leggjum til að afurðalán
verði hækkuð úr 70 í 85%. Það
auki að vfsu ekki fjármagn i um-
ferð f sjávarútvegi, þvf að afurða-
lán f þeirri atvinnugrein- eru í
raun.svo há. Hins vegar myndi
þetta auka fjármagn f formi
afurðalána til iandbúnaðar.
Ólafur sagði afurðalán f
sauðfjárbúskap 70%. í venjulegu
sauðfjárbúi færi helmingur tekna
f rekstur, helmingur f tekjur
bónda, gróft reiknað. Rekstrar-
gjöldin verður bóndinn að borga.
í reynd sé þetta þann veg að
bóndinn fái 40% af sínum
tekjum. Það getur engin stétt til
langframa búið við þáð að fá
aðeins 40% af kaupi sínu greitt út
og afganginn seint og sfðar meir.
Verðbólgan heimill
á lánsfjármyndun.
Jón Skaftason (F) sagði um-
rædda tillögu fela í sér, að Seðla-
bankinn hækkaði afurðalán sfn
úr 55 í 85% og að þeirri kvöð yrði
jafnframt létt af
viðskiptabönkum, að lána 28%
ofan á afurðalánin. Ennfremur að
sama regla gildi um rekstrarlán
og afurðalán, að Seðlabankinn
endurkaupi þau. Hér er hreyft
athyglisverðu máli, sagði Jón,
hvort þar sé stefnt i rétta átt með
því að haga uppbyggingu þeirra
með þeim hætti sem gert hefur
verið á undanförnum árum. Þetta
þarf að athuga m.a. með tilliti til
þess, sem komið hefur fram hjá
formanni Stéttarsambands
bænda og i grein sem háttvirtur
þingmaður Steinþór Gestsson hef-
ur ritað nú nýverið f eitt af
dagblöðunum, þar sem dregið er i
efa að rétt sé stefnt f uppbygg-
ingu sláturhúsa, að byggja ein-
ungis stór og fá sláturhús með þvi
kerfi sem þau hafa inni að halda.
Enn tel ég mjög þýðingarmikið
að hugað sé að þvf af þeirra hálfu,
sem fara með sölumál á vörum
landbúnaðarins, ekki sízt að því
er snertir sölu á landbúnaðarvör-
um til útlanda, að þar sé gætt,
eftir því sem nokkur kostur er, að
ná eins hagstæðu verði og hag-
kvæmum mörkuðum og fyrirfinn-
ast. Ég hef ekkert í höndum sem
tortryggir það að hér hafi verið
vel að verki staðið. En það þarf að
koma fram betur en gerst hefur á
undanförnum misserum að svo sé
gert, og ég tel að það sé full
ástæða til að segja þetta, því ef
það er ekki gaumgæfilega skýrt
fyrir alþjóð hvernig að slikum
málum er staðið, þá gefur það
tilefni til tortryggni, sem vonandi
er ástæðulaus, en eigi að síður
kann að fá byr undir báða vængi.
Það eru sem sé ýmsir þættir,
sem stuðlað hafa að því að bænda-
stéttin hefur f fyrsta lagi ekki náð
þeim tekjum út úr búrekstrinum
sem að hefur verið stefnt með
framleiðsluráðslögum. Fleira
kemur þar auðvitað til en hér
hefur verið upp talið og skal þó
látið staðar numið.
Ég vil aðeins víkja að þvi i
sambandi við stofnlán til land-
búnaðar, sem hér hefur borið á
Framhald á bls. 29
sem þó þarf að fhuga vandlega.
En þetta mál f heild vekur til
umhugsunar um sparifjár- og
lánsfjármyndun I þjóðfélaginu
sem betur þurfi að hlúa að.
Höfuðorsökin fyrir miklum og
vaxandi lánsfjárskorti f landinu
væri tvímælalaust langvarandi og
mikil verðbólga. Haldbærust leið
til að auka lánsfjárframboð væri
að draga úr dýrtfðinni.
Á sl. ári 1976, var ráðstöfunarfé
innlánsstofnana f landinu aðeins
28% miðað við þjóðarframleiðslu.
Fimm árum áður var þetta
ráðstöfunarfé 40% af þjóðarfram-
leiðslu minnkað um 30% ef með
því er reiknað að þarfir atvinnu-
rekstrar fyrir lánsfé hafi vaxið í
sama hlutfalli og þjóðarfram-
leiðslan. Stofn- og rekstrarfjár-
þörf atvinnuveganna hefur farið
og fer stórhækkandi af verðbólgu-
ástæðum. Þetta, ásamt 30%
minnkun lánsfjár, hefur fyrir
löngu skapað þann hnút í þjóðlíf-
Framhald á bls. 29
Jón Skaftason.
Verðbólgan orsök lánsfjárskortsins:
Allt „fryst fé” endur-
lánað til atvinnuyega
Fær almenningur að eiga sparifé í erlendum gjaldeyri í bankakerfinu?
Athyglisverðar umræður fóru fram í sameinuðu þingi,
sl. fimmtudag, um lánsfjármál, sparifjármyndun,
verðbólguáhrif, lággengi fslenzka gjaldmiðilsins, hvort
leyfa eigi landsmönnum að eiga sparifé í erlendum
gjaldeyri í fslenzkum bönkum, „fryst fé“ í Seðlabanka
sem rennur í formi afurðalána til atvinnuveganna og
neikvæða vexti sparifjáreigenda. Þessar fróðlegu
umræður verða lauslega raktar hér á eftir.