Morgunblaðið - 30.04.1977, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. APRÍL 1977
pInr0iMPjtMapil»
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraidur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, slmi 10100.
ASalstræti 6, slmi 22480
Svigrúm til kjara-
bóta — umskipti í
efnahagsmálum
Geir Hallgrlmsson, forsætis-
ráðherra. lagSi áherzlu á þaS I
ræðu sinni I eldhúsdagsumræðunum
I Alþingi í fyrrakvöld, að það svig-
rúm, sem nú væri til kjarabóta, yrði
fyrst og fremst notað til þess að
bæta hag hinna lægstlaunuðu. hvort
sem þeir tækju laun samkvæmt
kauptöxtum eða bótum almanna
trygginga. Forsætisráðherra sagði,
að unnt ætti að vera að auka kaup-
mátt ráðstöfunartekna heimila um
6% á þessu ári, en það þýðir, að ef
þessari upphæð er fyrst og fremst
varið til að bæta hag láglaunafólks
er auðvitað kleift að auka kaupmátt
tekna þess mun meira en þessum
6% nemur. Það dugar þvl ekki,
hvorki fyrir stjórnarandstæðinga né
verkalýðsleiðtoga, að henda þessa
tölu á lofti og halda þvl fram að hér
sé á ferðinni það „smáræði" sem
stjórnvöldum þóknist að bjóða lág-
launafólki. Sannleikurinn er auðvit-
að sá, að ef þessari upphæð er beint
fyrst og fremst til láglaunafólks er
unnt að bæta hag þess mjög veru-
lega. að sjálfsögðu að þvl tilskyldu,
að hinir betur settu launþegar innan
Alþýðusambandsins, sem hafa á
undanförnum vikum sett fram kröfur
um margfalt meiri launahækkanir en
láglaunafólkið og um aukið launabil,
sýni þolinmæði og bfði betri tfma.
Þá upplýsti Geir Hallgrfmsson f
ræðu sinni f eldhúsdagsumræðun-
um. að ef óbreyttar álagningarreglur
mundu gilda til skatts f ár yrðu
tekjur rfkisins af tekjuskatti um
1.000 millj. kr. hærri en ráð hefði
verið fyrir gert við afgreiðslu fjár-
laga Sagði forsætisráðherra. að
þessi upphæð væri til ráðstöfunar til
þess að gera skattalækkanir f ár
áhrifameiri og spurning væri. hvort
unnt væri að bæta við hana að þvf
áskildu. að skynsamlega væri staðið
að kjarasamningum og fjárhag rfkis-
sjóðs væri borgið. Þessi ummæli for-
sætisráðherra eru vfsbending um. að
rfkisstjórnin hyggist beita sér fyrir
umtalsverðrí skattalækkun, sem-
komi til framkvæmda á þessu ári I
þvf skyni að greiða fyrir þvf. að
gerðir verði kjarasamningar. sem
auki ekki á verðbólguna. Matthías Á.
Mathiesen. fjármálaráðherra, stað-
festi þetta einnig f viðtali við Morg-
unblaðið f gær, er hann skýrði frá þvf
að viðræður hefðu farið fram að
undanförnu milli fulltrúa launþega-
samtaka og ríkisvaldsins um leiðir.
sem kynnu að vera færar til lækkun-
ar tekjuskatts f tengslum við vænt-
anlega kjarasamninga. í þessu sam-
bandi sagði fjármálaráðherra: „ Hins
vegar hljóta skattabreytingar af
þessu tagi. ef til koma, að verða
innan þess ramma, sem hagkerfið
þolir miðað við hæga niðurfærslu
verðbólgustigsins og jöfnuð f við-
skiptum við útlönd. Þess vegna tel
ég ekki tfmabært að leggja fyrir Al-
þingi tillögur f þessa átt. Skýrist
Ifnur f kjarasamningum meðan frum-
varp þetta er til meðferðar Alþingis
má gera ráð fyrir, að rfkisstjómin
leggi fram tillögur um breytingar við
þetta frumvarp. Dragist þetta fram
yfir þinglok verður að gera ráð fyrir
þvf. að hugsanlegar breytingar yrðu
gerðar með bráðabirgðalögum."
Þriðja atriðið. sem Geir Hallgrfms-
son. forsætisráðherra. lagði áherzlu
á f ræðu sinni f sambandi við yfir-
standandí kjarasamninga var. að það
misrétti, að aðrir en opinberir
starfsmenn nytu ekki verðtryggðs
Iffeyris fengi ekki staðizt til lengdar
og væri nú kannað. hvernig unnt
væri að stfga enn eitt skref til að
verðtryggja llfeyri fyrir alla
landsmenn. Óþarfi er að hafa mörg
orð um mikilvægi þessa máls. Það
misrétti, sem nú rfkir í Iffeyrisgreiðsl-
um, er opinberir starfsmenn hafa
verðtryggðan Iffeyri. en almennir
launþegar ekki, er Ifklega eitthvert
mesta þjóðfélagslega ranglæti, sem
viðgengizt hefur f okkar þjóðfélagi
nú um langt skeið og ætti f raun og
veru að vera mesta baráttumál, bæði
verkalýðshreyfingar, vinnuveitenda.
Alþingis og rfkisstjórnar að bæta úr
því.
Ræða forsætisráðherra f eldhús-
dagsumræðunum leiddi glögglega f
Ijós, að aðhaldsstefna rfkisstjórnar-
innar f efnahagsmálum er nú farin að
bera verulegan ávöxt, og að alger
umskipti hafa orðið I efnahagsmál-
um þjóðarinnar vegna batnandi ytri
aðstæðna og vegna þeirrar stefnu,
sem rfkisstjórnin hefur beitt sér fyrir
f efnahags og atvinnumálum. Þann-
ig kom það fram f ræðu forsætisráð-
herra að viðskiptahallinn, sem nam
11 — 12% miðað við þjóðarfram-
leiðslu á árunum 1974 og 1975, fór
niður f 1.7% af þjóðarframleiðslu á
árinu 1976 og er augljóslega stefnt að
því að þurrka hann út með öllu á
þessu ári. Þjóðartekjur uxu um rúm-
lega 5'/?% á sfðasta ári, en þær
höfðu farið minnkandi árin þar áður
og var meginhluta þessarar aukning-
ar varið til að bæta viðskiptajöfn-
uðinn út á við. en einnig til þess að
auka ráðstöfunartekjur nokkuð. Þá
skýrði forsætisráðherra frá þvf, að
gjaldeyrisstaðan hefði batnað um
hvorki meira né minna em 4.500
millj. kr. á 12 mánuðum. Ennfremur
vakti forsætisráðherra athygli á þvf.
að atvinnuleysi hefði verið bægt frá
íslandi á sama tfma og 6—8% af
vinnufæru fólki hefði gengið at-
vinnulaust f nálægum löndum.
Til viðbótar þessum upplýsingum
Geirs Hallgrímssonar um batnandi
ástand efnahagsmála er ástæða til
að minna á, að þegar núverandi rfk-
isstjórn tók við völdum var verulegur
hallarekstur á rfkissjóði, sem hélt
áfram á árinu 1975. enda gætti þá
enn mjög áhrifa frá efnahagsstefnu
vinstri stjórnarinnar, en á árinu
1976 tókst Matthíasi Á. Mathiesen.
fjármáiaráðherra, að tryggja jöfnuð f
rekstri rfkissjóðs og er það veigamik-
ill árangur f baráttu rfkisstjómarinn-
ar við efnahagsvandann. Ennfremur
er ástæða til að undirstrika að staða
viðskiptabanka og fjárfestingarlána-
sjóða er nú allt önnur en var á árinu
1974. þegar allt var látið vaða á
súðum, enda hefur markvissu að-
haldi verið beitt f sambandi við út-
lánaaukningu viðskiptabanka og
fjárfestingarlánasjóða og viðunandi
árangur náðst f þeim efnum.
Þegar á þetta er litið er vissulega
ástæða til að taka undir með forsæt-
isráðherra, er hann sagði f lok ræðu
sinnar, að við íslendingar hefðum nú
tækifæri til að koma á jafnvægi f
efnahagsmálum og bæta kjörín, ef
við kynnum fótum okkar forráð.
„Við höfum sýnt það undanfarin ár,
að við höfum mætt versnandi við-
skiptakjörum með raunsæi og raun-
hæfum ráðstöfunum. Nú verðum við
að sýna að við kunnum að nýta betri
daga allri þjóðinni til heilla," sagði
Geir Hallgrfmsson I lok ræðu sinnar.
Geir Hallgrímsson, forsætisráðherra
Hér fer á eftir ræða Geirs Hallgrímssonar,
forsætisráðherra, í útvarpsumræðum á
Alþingi í fyrrakvöld.
Ýmsir hafa látið að því liggja, eins og raunar oft
áður, þegar fjailað er um störf Alþingis, að það
þinghald, sem nú er að ljúka, hafi verið næsta sviplít-
ið. Þegar betur er skoðað, greinir gagnrýnendur raun-
ar oftast á um það, hvað þeir finna störfum þingsins
helst til foráttu.
Aðall löggjafans á ekki að vera upphlaup
þingmanna í auglýsingaskyni utan venjulegrar
dagskrár, heldur þrotlaust starf að þjóðarheill, sem
felst í því að setja skynsamlega löggjöf og veita
framkvæmdavaldinu eðlilegt aðhald.
Störf þingmanna í vetur hafa ekki síst mótast af því,
að markviss og þrautseig stefna ríkisstjórnarinnar f
efnahagsmálum, ásamt bættum ytri skilyrðum hefur
borið árangur. Tekist hefur að draga verulega úr
afleiðingum af fyrri efnahagsáföllum, og reyndar
snúa vörn i nýja sókn. Því hefur ekki verið nauðsyn-
legt að leggja fyrir þingið tillögur um skyndiráð-
stafanir í efnahagsmálum.
Vera kann, að ýmsir innan þingsala og utan vilji
ávallt að spenna og harvítugar deilur rfki en ég tel
þvert á móti, að fámennri þjóð sé fátt nauðsynlegra en
að haga svo málum sínum að spennu og deilum sé eytt
og unnt sé með rólegri yfirvegun að vinna að almanna-
heill. Okkur er nauðsynlegt að hafa ráðrúm til að
hyggja að langtfmaverkefnum, en vera ekki ávallt
bundin við lausn daglegra úrlausnarefna. Nú höfum
við tök og tækifæri, ef við kunnum fótum okkar
forráð, til að líta þannig fram á veginn.
Landhelgismál
Eftir að rikisstjórnin gerði samninginn sem færði
okkur sigur í landhelgismálinu, og tryggói okkur full
yfirráð yfir 200 mílunum, og hann var samþykktur hér
í sameinuðu Alþingi síðastliðið haust, hefur land-
helgismálið litið verið á dagskrá miðað við það, sem
var fyrir ári. Að vfsu bfða okkar mikilvægar
ákvarðanir um nýtingu 200-mílna fiskveiðiland-
helginnar, og viðræður við aórar þjóðir um fisk-
frióunar- og nýtingarmál. í þeim efnum hljótum við að
haga málflutningi okkar i samræmi við þá staðreynd,
að nauðsynlegt er að styrkja fiskstofnana og þeir eru
nú fullnýttir hér við land, og að margra hyggju raunar
ofnýttir. Hitt er þó einnig Ijóst, að engin ein þjóð getur
tryggt fiskvernd. Fiskurinn í sjónum er ekki bundinn
við yfirráðasvæði einstakra rikja. Um vernd hans
verður að vera samvinna þjóða á milli.
Öryggismál
Utanríkismál hafa ekki verið í brennidepli. Engin
breyting hefur orðið á stefnu rikistjórnarinnar i
öryggismálum, en í s'tefnuyfirlýsingu hennar segir:
„öryggi landsins skal tryggt með aðild að Atlantshafs-
bandalaginu. Hafa skal sérstakt samstarf við Banda-
ríkin meðan starfrækt er hér varnar- og eftirlitsstöð á
vegum Atlantshafsbandalagsins." Rikisstjórnin hefur
staðfest áframhaldandi starfrækslu varnar- og eftir-
litsstöðvarinnar með endurskoðun framkvæmdar
varnarsamningsins. Fyrir kosningarnar 1974 fóru
fram ýtarlegar umræður um öryggismál íslands, sem
vöktu þjóðina til meðvitundar um hernaðarlegt mikil-
vægi landsins. Síðan hefur dregið úr umræðunum,
sem ekki er allskostar æskilegt. Það er nauðsynlegt að
þessi mál séu alltaf til umræðu og fylgst sé vel með
þróun á alþjóðavettvangi. Ekkert er mikilvægara
sjálfstæði lands og þjóðar en að tryggja öryggið út á
við með traustum hætti.
Járnblendi
Síðustu vikurnar hefur þinghaldið einkennst nokkuð
af deilum um hlut erlendra aðila í atvinnurekstri hér
á landi. Samningur um að reisa járnblendiverksmiðju
á Grundartanga við Hvalfjörð i samvinnu við erlent
stórfyrirtæki var arfur núverandi ríkisstjórnar frá
fyrri stjórn en einn af ráðherrum Alþýðubandalagsins
hafði þar forystu i málinu. Þess vegnaer hér ekki um
ágreiningsmál að ræða milli flokka í venjulegum
skilningi. Eðlilegt er, að menn hafi ólikar skoðanir á
því að ráðist sé I svo fjárfrekar framkvæmdir og hver
hlutur ríkisins eigi þar að vera. 1 öllum þeim um-
ræðum má þó ekki gleymast nauðsyn þess að styrkja
undirstöður atvinnulífsins og auka fjölbreytni þess.
Það hefur aldrei verið átakalaust fyrir þá, sem vilja
framfarir i stað kyrrstöðu að koma hugmyndum sínum
I framkvæmd, en framfarirnar eru forsenda
velmegunar. Einnig má minna á að á miklu ríður að
tryggja að Sigölduvirkjun fari að skila tekjum sem
fyrst.
Skattafrv. frestað
Mörg og mikilvæg lagafrumvörp hafa verið lögð
fram á þinginu og samþykkt. önnur hafa verið í
undirbúningi, eins og fram kom í stefnuræðu minni,
en ástæðan til þess, að þau hafa ekki verið lögð fram,
er að ríkisstjórnin vill hafa samráð við aðila, áður en
það er gert, og hafa frumvörpin sem best undirbúin,
því að vel skal það vanda, sem lengi á að standa. Sum
þeirra lagafrumvarpa, sem lögð hafa verið fram, hafa
ekki hlotið fullnaðarafgreiðslu.
Mér eru það vonbrigði t.d. að frumvarpið til nýrra
skattalaga hlýtur ekki afgreiðslu á þessu þingi. Það er
engum blöðum um það að fletta, að það er mikill
ávinningur fyrir alla landsmenn, ef unnt reynist að
endurskoða álagningu beinna skatta, með það fyrst og
fremst fyrir augum að draga úr beinni skatta-
álagningu, fækka þeim, sem greiða tekjuskatt til ríkis-
ins og beina tekjuöflun ríkisins, að svo miklu leyti sem
hún er óhjákvæmileg, frekar i óbeina skatta. Skatt-
leggja fremur eyðsluna en verðmætasköpunina. Sú
stefna ríkisstjórnarinnar að draga úr beinum sköttum
hefur fengið stuðniiig hjá Alþýðusambandi íslands og
jafnvel ýmsum stjórnarandstæðingum. Ríkisstjórnin
leggur áherslu á víðtæka samstöðu um breytingar á
skattalögum. Til að ná henni hefur ekki unnist timi á
yfirstandandi þingi, jafnvel þótt vel hafi verið unnið
að málinu I fjárhagsnefndum beggja deilda og þing
hefði setið fram í júní-mánuð. Þvi hefur reynst
Glötum
ekki þ ví
semáunn-
izt hef ur
- Vidskip
udur hef i
nauðsynlegt að fresta afgreiðslu skattalagafrumvarps-
ins til næsta hausts og nota tímann til að samræma þau
sjónarmið, sem fram hafa komið. Skattalagafrum-
varpið hefði ekki heldur haft áhrif á álagningu þessa
árs, en vonir standa til, að í samvinnu við aðila
vinnumarkaðarins verði gerðar breytingar á núgild-
andi skattalögum, sem sníði agnúa af og komi því
öllum að gagni þegar í stað.
Aðkoman
Ég ætla ekki að rifja upp hvernig þjóðarbúið var
statt þegar núverandi ríkisstjórn tók við. Tilefni er þó
til að víkja að ummælum Lúðvíks Jósepssonar.
Ástæðan til hækkunar þjónustugjalda opinberra fyrir-
tækja er ekki sist sú að allar opinberar þjónustustofn-
anir voru jafnvel í milljarða kr. óreiðuskuldum, þegar
Lúðvík Jósepsson stóð upp úr ráðherrastólnum. Allur
atvinnurekstur landsmanna var rekinn með halla og
sjávarútvegurinn var rekinn með á fimmta milljarð
króna halla á ári miðað við núgildandi verðlag, þegar
Lúðvik Jósepsson lét af embætti sjávarútvegsráð-
herra. Ekki var séð fyrir tekjuöflun vegna skuld-
bindinga rikisstjóðs. Þetta eru m.a. ástæðurnar fyrir
því, að ekki hefur tekist að stemma stigu við
verðhækkunum og verðbólgu eins og skyldi.
Núverandi ríkisstjórn tók við meira en 50% verðbólgu
en verðbólgan er þó komin niður í 25—30%. Lúðvik
Jósepsson telur þjóðráð að lækka vexti og skerða
þannig hag sparif járeigenda i landinu og koma þannig
í veg fyrir sparifjármyndun og ræna þar með atvinnu-
reksturinn nauðsynlegu fjármagni. Ef til vill kýs
Lúðvík Jósepsson að prentun seðla verði aukin án þess
að verðmætasköpun standi að baki, en þá fyrst væri
oliu hellt á verðbólgueldinn. Ef stefnu Lúðviks
Jósepssonar væri fylgt og gengið hefði ekki verið
aðlagað rýrnandi útflutningstekjum, væri hér stór-
kostlegt atvinnuleysi. Ég væni Lúðvík Jósepsson ekki
um að vilja það.
Þessu til viðbótar læt ég mér nægja að minna á, að
auk þeirra stórfelldu erfiðleika, sem blöstu við, þegar
núverandi ríkisstjórn tók til starfa hafa tslendingar
siðan orðið fyrir alvarlegustu efnahagsáföllum, sem
hagskýrslur segja frá, a m.k. áratugum saman. Eftir
þessi áföll erum við nú að rétta við.
Á slæmu árunum þurftum við, til viðbótar því að
einstaklingar hertu að sér og lífskjör þeirra rýrnuðu,
að taka erlend lán. Við þurfum að hugsa fyrst og
fremst um það nú að standa í skilum.
Of mikil erlend skuldasöfnun
Á síðasta ári uxu bæði þjóðarframleiðsla og þjóðar-
tekjur nokkúð. Aukningunni var fyrst og fremst varið
til að bæta stöðuna út á við, minnka viðskiptahallann,
og það tókst. Hann var 11—12% miðað við þjóðarfram-
leiðslu 1974 og 1975, en á árinu 1976 komst hann niður