Morgunblaðið - 14.05.1977, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. MAÍ 1977
15
vinnubrögö HIP, þar sem allt fór
í slíkum handaskolum, að æfing-
ar komust ekki í endanlegt horf
fyrr en á sjálfri frumsýningunni,
þrátt fyrir framlengdan æfinga-
tíma.
Ég verð lfka að gera þá játn-
ingu, að svo mjög blöskraði mér
að koma ekki auga á neitt í stjórn
þessa leiks, sem hægt væri að
kalla verulega snjallt, að ég tók
þann kostinn að þegja um hin
smærri atriði, svo sem hvað ýms-
ar vandalitlar stöður og hreyfing-
ar á sviði gátu orðið bössulegar;
og væri þó kannski nær að segja
„legur“ og ,,skrið“ en að tala um
„stöður“ og „hreyfingar“ i venju-
legri merkingu, því varla hefur í
annan tima verið meira legið,
skriðið, oltið og engzt í nafni
leiklistarinnar. i annarri grein
minni um þetta efni greip ég af
handahófi tvö dæmi um látbragð,
sem fáum myn þykja ástæða til
að lofsyngja.
Ekki er minni hégómaskapur
Sigurðar en Þórhalls gagnvart
öllu sem ég segi, og segi ekki, um
íslenzka leikara. Ég veit sveimér
ekici hvernig maðurinn ætlast til
að ég hlaði þá meira lofi en ég
hef gert, nema hann vænti þess
að ég kalli þá heilagar kýr. Hann
verður þá bara að una því, að ég
læt það titlatog niður falla.
Sigurður er hins vegar ekkert
að hafa fyrir því að svara einni
einustu af þeim mikilvægu
spurningum sem ég beindi til
hans, þó að þær tækju til sjálfs
kjarna alls þess sem um hefur
verið deilt. Reyndar er ekki
nema von, að þar vefjist honum
tunga um tönn. Hvers vegna?
Einmitt vegna þess að svörin
liggja i augum uppi og staðfesta
það sem ég held fram: Meðferð
Pilikians á Lé konungi er ekki
bara fávísleg túlkun, heldur
skemmdarverk.
Aftur á móti tekur SS það til
bragðs að hella yfir mig lítilmót-
legum sparðatíningi af spurning-
um, sem sumar hverjar eru ýmist
einskis verðar eða ég hef þegar
gert grein fyrir öllu sem í þeim
felst. En svo ég láti ekki sjálfum
mér haldast uppi að „sleppa
billega", þá skal ég nú enn teygja
lopann með því að svara þessum
spurningum Sigurðar öllum með
tölu.
Ég gat þess i fyrstu grein
minni, að endurskoðun mín á ís-
lenzka textanum hefði nú sem
endranær getið af sér eitthvað af
breytingum, sem ég vonaði að
talizt gætu til bóta. En SS veit að
nóg var af hinu, að ég gerði það
fyrir eindregin tilmæli leikstjór-
ans að breyta texta á þann veg,
að ég taldi höfundi og verki hans
misboðið. Auðvitað sárnaði mér
að vinna slík „óhæfuverk“, sem
ég svo nefndi, og ég á varla von á
að margir lái mér það aðrir en
Sigurður Skúlason, sem leyfir
sér að kalla það ofstopafullan
hroka, sem hljóti að verða mér að
falli. Og hann spyr, hver hafi
þröngvað mér. Vitaskuld enginn.
En ég hafði fyrir löngu fallizt á
að mín þýðing yrði notuð, og
taldi mér þess vegna skylt, eins
og jafnan áður, að kosta kapps
um að mæta öskum leikstjóra um
texta. Hins vegar sagði ég ekki
eins og góður leikari: Allt sem ég
geri undir stjón þessa frábæra
leikstjóra, geri ég með gleði!
Enda skal viðurkennt, að það
kom fyrir að ég neitaði.
Þá spyr SS, hver hafi „frætt“
mig á því, að tilvitnunin „leiði
hórkonu“ tæki af skarið i kenn-
ingu leikstjórans um hórdóm
konu Lés. Ég vona að SS afsaki,
þótt ég kveðji ekki til önnur vitni
en Hovhanness I. Pilikian sjálf-
an, sem kemst svo að orði i rit-
gerð sinni i Tímariti Máls og
menningar:
„Að lokum segir Lér sjálfur
Regan frá því að móðir hennar
hafi verið hórkona.
legði ég fæð á legstað móður
þinnar
sem leiði hórkonu
(II. 4. 127-28)“.
Þessi tímaritsgrein er í svipinn
aðal-athlægi Reykvikinga.
Þá biur SS um röksemdir mín-
ar fyrir því, að Glosturjarl sé að
segja Kentjarli frá fjarvist Ját-
mundar í upphafi leiks. Ég var
svo djarfur, að skýrskota til heil-
brigðrar skynsemi. Því bið ég SS
að lesa vel það sem á undan fer
og eftir kemur. Þar eru minar
röksemdir, og þær eru deginum
ljósari.
Siðan, hvað ég eigi við með
ótækum seinagangi og óvenju
miklum styttingum. Því er fljót-
svarað: Sýningin var, að sögn
Þórhalls Sigurðssonar, stytt um
hvorki meira né minna en tvær
klukkustundir, sem er ekki
óvenjulegur sýningartími á heilu
leikriti.
Næst spyr SS, hvaðan ég hafi
það, að leikstjórinn segði leikur-
unum að senda alla gát á brag-
formi norður og niður. Þetta gat
nú hver maður heyrt, sem i leik-
húsið kom, þó raunar væri einnig
ljóst, að þessu heilræði var afar
misjafnlega fylgt af leikurunum.
Sjálfum er mér um það kunnug-
ast, að hvernær sem einhver
grillan skyldi elt uppi, átti brag-
form skilyrðislaust að vikja eftir
þörfum. Það er kannski von, að
menn lfti ýmsum augum það
fólk, „sem getur ekki beðið um
sykur í kaffið nema í ljóðum“!
Þá á ég að útskýra, að skáldleg
sérkenni höfundarins hafi öóru
fremur verið lögð í einelti. Þetta
verður að sjálfsögðu ekki sýnt í
blaðagrein; til þess þarf að fletta
öllu leikritinu og sjá hvað út var
strikað. En það ætti hver að geta
gert, sem í leikhúsið fór og fylgd-
ist vel með.
Loks kveður SS mig ekki skilja
það, að leikhúsvinna sé „hóp-
vinna,.. .þar sem útilokað sé að
leikstjóri setji sig yfir leikar-
ana.“ Það er laukrétt; slíka leik-
húsvinnu gæti ég ekki skilið. Ég
veit að visu, hvað við er átt, og ég
veit iíka, hvert hlutverk leik-
stjórans er i slíkri hópvinnu. Lík-
lega þarf engan að því að spyrja,
hvernig sú leiksýning yrði, þar
sem hver maður væri sinn eigin
leikstjóri og allir færu sínu fram.
Hafi svo verið unnið að þessu
sinni, má ég þá spyrja: 1 hverju
var hin makalausa leikstjórnar-
snilli hins erlenda leikstjóra
fólgin?
Vandséð er hvað SS á við með
„mótsögn i sleggjudómum um
leikmynd Koltais". Mætti ég
benda SS á, að allt mat á list
felur í sér það 'sem hann kallar
sleggjudóma. Eða heldur hann
kannski að þar sé um einhver
raunvísindi að ræða?
Engar ofsögur hef ég sagt af
stefnufestu þeirra Pilikians-
manna. Enn er SS við það hey-
garðshornið, að ég haldi þvi fram
með athugasemd minni um
kokkáls-horn, að Kordelia sé hór-
getin. Það er sem sé min kenn-
ing! Þetta er nú kallað að herða
austurinn þegar fleytan er sokk-
in. Það þarf hvorki fiflageip né
neðanmáls-athugasemdir „til
staðfestingar á þeim möguleika,
að kóngur sé kokkáll." Vitaskuld
er fræðilegur möguleiki á þvi, að
hvaða kvæntur maður sem er, sé
kokkáll, eins þó að allir viti að
svo sé ekki. En kannski þarf
„ósvifni fíflsins" til að láta eigi
að síður að því liggja.
Sigurði Skúlasyni hefur reynzt
það býsna endingargóð röksemd
gegn mér að hrópa si og æ:
Hroki, hvorki! Þó má það kallast
vægilega til orða tekið, ef þess er
gætt, að ég „viðurkenni yfir-
burði“ mina „fram yfir aðra
menn“ og þykist allt vita betur,
hvað sem hver segir. Að visu
raskast hlutföll ofurlitið, þegar
það kemur upp úr dúrnum, að
„aðrir menn“ eru einungis einn
talsins, og nefnast einu nafni
Hovhannes I. Pilikian. En hvað
ætli dýrkendum þess meistara
dugi minna til jafns við hann en
gjörvöll Adams ætt, hallelúja! Þá
kemur það og af sjálfu sér, að sá
sem hafnar selskap hans, er ein-
angraður „i fílabeinsturni“, slit-
inn „úr tengslum við líf og alla
þróun“.
Loks vik ég enn að Þórhalli
Sigurðssyni. Hann kemst að
þeirri hentugu niðurstöðu, að í
blaðaskrifum þessum takist á
annars vegar sjónarmið leikhús-
fólks, sem láti ekki segja sér „að
bannað sé að leita nýrra túlk-
unarleiða í sígildum verkum“, og
hins vegar „einstrengingslegar
skoðanir þýðandans", sem ef til
vill hafi „fengið hljómgrunn
meðal ,,guðhræddra“ kerlinga
sem sjá klám alls staðar þótt eng-
inn annar sjái.“
Þessi ummæli ÞS um klám eru
sjálfsagt allrar virðingar verð.
En fáránaskapur um kynferðis-
mál þarf ekki endilega að vera
klám. Svo er fleira klám en orð-
bragð Pilikians i dagblöðum
Reykjavíkur. En um klám þessa
leikstjóra verð ég enn sem fyrr
fáorður; þar hef ég satt að segja
reynt að leggja sem fæst orð í
belg; nóg er nú samt.
Hitt voru merkileg tiðindi.
Hver kallar það bannað, að leitað
sé „nýrra túlkunarleiða í sigild-
um verkum"? Það veit ég ekki til
að gerzt hafi hér um slóðir, og
vonandi verður þess langt að
bíða, þó að um það sé sjálfsagt að
deila, á hvern hátt sé eðlilegast
að kynna á íslandi gamalt
snilldarverk, sem aidrei hefur
sézt hér áður, og lengi sé hægt að
fitja upp á augljósum firrum
undir yfirskini nýrrar túlkunar.
En það er annað, sem að lögum
alls siðgæðis er harðbannað, og
það er að taka sígild verk og
limlesta þau svo og skrumskæla,
að ekki má tæpara standa að
hægt sé að kenna þau við sinn
eigin höfund. Og það er þetta
sem Piiikian þessi hefur gert við
Lé konung. Og þetta er það sem
mestu varðar. En einmitt þar fer
leikurunum á sama veg báðum.
Hvorugur fær neinum vörnum
við komið. Þórhallur reynir það
ekki.
Auðvitað hefur svo glöggur
maður sem Þórhallur Sigurðsson
áttað sig á því fyrir löngu, að í
veigamiklum meginatriðum nær
þessi leiksýning engri átt, þó að
hann reyni i lengstu lög að skýla
nekt vinar síns, þegar í skjólin
fýkur hvert af öðru. Hann vinnur
það jafnvel til að gera sig bros-
legan með þvi að kenna látbragð
sitt í hlutverki Tuma við „snilld
Shakespeares“.
Eitt gott kynni þrátt fyrir allt
að leiða af þvi slysi, sem koma
HIP til íslands hefur reynzt.
Vera má, að ýmsum verði ljósara
en áður, hve varhugavert það er
að fela útlendingum svo ramm-
íslenzkt verkefni sem leikstjórn
á íslenzku leiksviði hlýtur að
vera og verður að vera, ef islenzk
leiklist á að risa undir nafni; svo
ekki sé talað um þá áhaíttu að
sleppa hér lausum erlendum
ævintýramönnum, sem þykjast
þess um komnir i skjóli gervi-
frægðar að misþyrma viðkvæm-
um listaverkum eftir eigin duttl-
ungum.
Ég gat þess í upphafi, að mér
þættu umræður þessar hafa tek-
ið stefnu á fánýt aukaatriði.
Slíku nuddi er vitaskuld hægt að
halda áfram endalaust. En ekki
nenni ég þvi, þó að ég hafi ekki
skotið mér undan að svara í þetta
sinn. Leikritið Lér konungur og
höfundur þess verðskulda betri
sóma en það. Að svo mætlu skelli
ég minni hurð í lás.
Túlkun
eða
skemmdar-
verk
ing og
Becketts til dæmis. Þó má liklega
segja að hin félagslegu átök séu
Handke hugfólgnari en Beckett.
Glíman við málið, merkingu orða
og setninga tengist þvi sem þjóð-
félagið verður að gera manninn
aó þátttakanda i til þess að það
haldi velli. Og játist maðurinn
ekki þjóðfélaginu verður hann
utangátta, dæmdur. Líf hans end-
ar með tortimingu eins og hjá
Kaspar.
Tungumálið veldur kligju sagði
Peter Handke í viðtali 1969. Þetta
tungumál er höfuðviðfangsefni
Kaspars. Það sem er leikrænt sit-
ur í fyrirrúmi, heimur leikhúss-
ins. Þetta hefur Nigel Watson
lagt áherslu á í leikgerð sinni óg
leikstjórn. Hann hefur stytt leik-
rit Handkes að dæmi Peters
Brooks „í þvi augnamiði að veita
áhorfandanum skarpari sýn á
heildarstefnu leikritsins", eins og
hann segir sjálfur. Leikgerð
Nigels Watsons er trú þeirri ætl-
un Handkes að láta setningarnar
Lelkllst
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
orð
hljóma líkt og þær væru slitnar úr
samhengi, en mynda engu að sið-
ur ákveðna heild. Hann lætur lika
leikarana túlka hug sinn með
hreyfingum og látbragði; orðið
hættir á köflum að skipta máli.
Það reynir mikið á Þórhall
Sigurðsson í hlutverki Kaspars.
En honum tekst furðuvel að sýna
okkur Kaspar Handkes. Túlkun
hans var að minu viti eftirminni-
legust þegar hann hafði engan
texta að styðjast við. Sigmundur
Örn Arngrímsson, Anna Kristin
Arngrimsdóttir, Jón Gunnarsson
og Þórunn Magnea Magnúsdóttir
voru fulltrúar þeirra afla sem
vilja steypa Kaspar í fast mót og
þeim tókst að vekja þann óhugnað
sem til var ætlast. Einkum voru
þau Sigmundur Örn og Anna
Kristín sannfærandi í hlutverk-
um sinum.
Kunnáttusamleg lýsing Kristins
Danielssonar gegndi veigamiklu
hlutverki i K:spar, en siðast en
ekki sist ber að víkja aö leikmynd
og búningum Magnúsar Tömas-
sonar. Leikmynd Magnúsar var
frumleg með spéspeglum sínum
og afskræmdu húsgögnum sém
vöktu þá tilfinningu glundroða og
óvissu sem verkið nærist á. Þýð-
ing Guðrúnar Bachmann lét vel í
munni.
Námskeið um
arðsemi
og
áætlanagerð
Stjórnunarfélag Norðurlands
gengst fyrir námskeiði um arð-
semi og áætlanagerð dagana 20.
— 21. maí n.k. á Hótel Varðborg á
Akureyri. Tilgangur námskeiðs-
ins er að veita stjórnendum fyrir-
tækja á Norðurlandi aðgengilega
og hagnýta fræðslu til beinna
nota i daglegu starfi þeirra, segir
í fréttatilkynningu frá stjórn-
unarfélagi Norðurlands.
Leiðbeinandi verður Þorsteinn
Þorsteinsson, rekstrarhagfræð-
ingur hjá Hagvangi h.f., Reykja-
vík, sem hefur verið ráðgjafa-
fyrirtæki allmargra fyrirtækja á
Norðurlandi. Á námskeiðinu
verður fjallað um framlegðarhug-
takið, arðsemisathuganir, verð-
lagningu, notkun bókhalds sem
stjórntækis, áætlanagerð o.fl.
Formaður Stjórnunarfélags
Norðurlands er Ragnar Bjarna-
son, skrifstofustjóri Slippstöðvar-
innar á Akureyri. Framkvæmda-
stjóri er Lárus Ragnarsson, Akur-
■eyri.