Morgunblaðið - 14.06.1977, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. JUNI 1977
fftttgtmÞIfife 'i
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Árni GarBar Kristinsson.
Aðalstræti 6, slmi 10100.
ASalstræti 6. slmi 22480
Áskriftargjald 1300.00 kr. á mánuSi innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakiS.
Sú stefnubreyting,
sem orðið hefur hjá
kommúnistaflokkum í
Suður-Evrópu til Atlants-
hafsbandalagsins, vekur
vaxandi athygli. Með
einum eða öðrum hætti
hafa kommúnistaflokkarn-
ir á ítalíu og I Frakklandi
lýst yfir stuðningi við
Atlantshafsbandalagið og
heitið því, að komist þessir
flokkar til áhrifa í stjórn-
um þessara ríkja muni þeir
standa að aðild þeirra að
varnarsamstarfi vest-
rænna þjóða innan
vébanda Atlantshafs-
bandalagsins. ítalía og
Frakkland hafa verið aðil-
ar að Atlantshafsbandalag-
inu frá upphafi. Með hinni
lýðræðislegu þróun á Spáni
hafa skapazt aðstæður til
þess að Spánn verði i
náinni framtíð einnig aðili
að þessu varnarbandalagi
og hafa spænskir kommún-
istar lýst yfir stuðningi við
það. Stefnubreyting
kommúnistaflokkanna í
þessum löndum hefur að
sjálfsögðu gert það að
verkum, að aöildin að
Atlantshafsbandalaginu,
sem hefur verið deilumál
þar frá upphafi, alveg eins
og hér, er ekki lengur á-
greiningsefni sem máli
skiptir í stjórnmálaumræð-
um á ítalfu og í Frakklandi
og væntanleg aðild Spánar
að Atlantshafsbandalaginu
verður þá heldur ekki
ágreiningsefni á Spáni.
Auðvitað er hægt að
hugsa sér það, að opinber
og yfirlýstur stuðningur
kommúnistaflokkanna í
þessum þremur löndum við
Atlantshafsbandalagið sé
fals eitt og þessir flokkar
mundu, ef þeir kæmust til
valda í þessum þremur
ríkjum, beita áhrifum sín-
um gegn Atlantshafs-
bandalaginu. Sjálfsagt er
að hafa þann möguleika í
huga. Meðan annað kemur
ekki í ljós, hljóta menn að
taka kommúnista í þessum
löndum á orðinu og líta svo
á, að um raunverulega
stefnubreytingu sé að ræða
hjá þeim. Ástæðan fyrir
þessari stefnubreytingu er
öllum augljós og hún hefur
komið afar skýrt fram hjá
ítölskum kommúnistum.
Leiðtogi þeirra hefur lýst
því yfir, að hann telji aðild
að Atlantshafsbandalaginu
nauðsynlega tryggingu
fyrir sjálfstæði Ítalíu. Þá
ber þess einnig að geta, að
stuðingur kommúnista-
flokkanna er ekki bundinn
við aðildina að Atlantshafs-
bandalaginu eina saman
heldur er augljóst, að t.d í
afstöðu ítalskra kommún-
ista felst samþykki við
bandarískum varnarstöð-
um, sem eru á Ítalíu. Er
augljóst, að ítalskir
kommúnistar líta einnig
svo á, að tilvist þeirra og
aðildin að Atlantshafs-
bandalaginu sameiginlega
sé nauðsynleg trygging
fyrir sjálfstæði ítalíu.
Þegar ítalskir kommún-
istar tala um nauðsyn þess
að tryggja sjálfstæði og
öryggi lands síns með aðild
að Atlantshafsbandalaginu
er auðvitað ljóst, að þeir
telja að sjálfstæði ítalíu
sem og annarra Vestur-
Evrópuríkja sé nokkur
hætta búin frá Sovét-
ríkjunum. Þjóðir Mið- og
Suður-Evrópu búa í meiri
nálægð við Austur-
Evrópuríkin en við og
fylgjast vel með því sem
þar gerist og gera sér fulla
grein fyrir þeirri hættu,
sem þeim stafar af út-
þenslu og heimsvalda-
stefnu Sovétríkjanna.
Stefnubreyting
kommúnistaflokkanna í
Suður-Evrópu þýðir í raun,
aö aðildin að Atlantshafs-
bandalaginu er hvergi
ágreiningsefni nema hér á
íslandi, þar sem Alþýðu-
bandalagið heldur enn fast
við gamla og úrelta stefnu í
utanríkismálum og til
aðildar okkar að Atlants-
hafsbandalaginu og
varnarsamstarfsins við
Bandarikin. Óbreytt stefna
Alþýðubandalagsins er í
samræmi við stefnu
sovézka kommúnista-
flokksins og ríkjandi við-
horf í Moskvu, með sama
hætti og stefnubreyting
kommúnistaflokkanna í
Frakklandi, á Ítalíu og
Spáni er í andstöðu við
ríkjandi viðhorf í Moskvu.
Við hér á íslandi sitjum því
uppi með einn af fáum
kommúnistaflokkum í V-
Evrópu, sem rígheldur í
línuna frá Moskvu, sem er
að veröa eins konar nátt-
tröll í hópi sósíalískra og
kommúnískra stjórnmála-
flokka í V-Erópu. Alþýðu-
bandalagið heldur enn fast
við þá stefnu, sem
kommúnistar mótuðu til
varnarsamstarfs vest-
rænna þjóða á þeim tíma,
þegar kalda stríðið stóð
sem hæst og má því segja,
að Alþýðubandalagið sé ein
af síöustu leifum kalda
stríðsins að þessu leyti.
Þessi flokkur, sem jafn-
an hefur verið undir stjórn
kommúnista, hvaða nafni
sem hann hefur gengið
undir, hefur ekki megnað
að laga sig að breyttum að-
stæðum og breyttum heimi
og þeirri þróun, sem orðið
hefur í utanríkis- og
alþjóðamálum. Á sama
tíma og vinstri sinnaðir
flokkar, sósíalistaflokkar
og kommúnistaflokkar,
hneigjast til stuðnings við
starfsemi Atlantshafs-
bandalagsins og varnar-
samstarfs við Bandaríkin
heldur Alþýðubandalagið
enn fast við þá kalda stríðs
stefnu, sem mótuð var f
Moskvu eftir stríðið.
Kommúnistaflokkar og
Atlantshafebandalagið
Þegar lokið var smásennu
milli mín og nokkurra góðra
manna um Lés-sýningu Þjóð-
leikhússins, kyrrð á komin,
enda sýningum hætt, sáttaröl
drukkið og fyrri vinskapur upp
tekinn, varpar Ólafur Jónsson
skyndilega á mig kveðju sinni
og vill „blanda sér í deiluna.“
Mátti trúlegt þykja, að hann.
hefði, þó seint væri, komið auga
á ný og merkileg sannindi mál-
um til glöggvunar, svo ég lauk
upp læstum dyrum.
Verjendur Pilikians leik-
stjóra höfðu hver um annan
þveran klifað á þvi, að meðferð
þessa útlendings á Lé konungi
væri ný ',,túlkun“ á verki
Shakespeares og annað ekki;
frumleg túlkun, svipmikil túlk-
un, stórbrotin túlkun. Hins veg-
ar sýndi ég fram á, að orðið
„túlkun“ væri blekking, því
leikstjórinn hefði breytt leikrít-
inu, og það svo hressilega, að
það skipti um eðli.
Hvert er svo erindi Ólafs
Jónssonar inn í umræóurnar?
Hvert var það lausnarorð, sem
honum lá svo á hjarta, að vekja
varð upp eftir háttatíma til að
koma því að framfæri fremur
seint en aldrei? Það var svo
hljóðandi (Dagbl. 23.5.):
„Um Pilikian og verk hans
skiptir það mestu að ótvirætt
var sýningin á Lé kóngi sér-
kennileg og svipmikil túlkun
leiksins sem í engu sem máli
skiptir brást trúnaði við text-
ann sjálfan."
Einhver hefði kimt. En
Ólafur nýtur gestrisni á mínum
bæ, og honum var virt það til
vorkunnar, að hann kom af
fjöllum. Var honum sýnt fram
á að hann svaraði í axarskaft,
þegar hann segði „túlkun", og
honum var gefið nýtt tækifæri
til að „blanda sér í deiluna." Og
Ólafur Jónsson tekur til máls í
annað sinn, og nú á þessa leið
(Dagbl. 6.6.):
„Sýning Þjóðleikhússins á Lé
kóngi fannst mér heilsteypt og
mikilúðlegt verk: sérkennileg
og svipmikil túlkun á fornum,
og ansi forneskjulegum, harm-
leik."
Þetta er nú ekki að „blanda
sér í deilu“; þetta er að koma
aðvifandi og segja: Ekkert
þras; ég er Negus Negusi.
Ekki er þó vert að gleyma
þvi, að í tvigang notar ÓJ tæki-
færið til að veifa hinum „sterka
kynferðislega efnisþætti“ í
leiknum, sem reynist, þegar til
kemur, í því fóiginn, að Ját-
mundur á Glostri er launget-
inn, og dætur Lés, hinar eldri,
líta hann hýru auga hvor um
sig. Mega þó allir sjá, að í leik-
ritinu er um þau mál fjallað á
pólitiskum grundvelli, sem á
engan hátt gefur tilefni til þess,
að kynferðisleg skrípalæti séu
látin draga athygli frá því sem
máli skiptir. Hitt er þó miklu
verra, að nokkuð af mikilvæg-
ustu efnisatriðum verksins er
strikað út athugasemdalaust;
þegar minnst varir, rétt eins og
að snýta sér.
Ráðstafanir leikstjórans voru
svo fjarri því að mega teljast
túlkun, að þær beinlínis girtu
fyrir að hægt væri að túlka
verkið á þá vegu, sem ella lágu
beint við. En um það hef ég
áður rætt.
Satt að segja hefði leikstjór-
anum verið nær að kalla leik
þann, sem hann sýndi, skáld-
verk eftir sjálfan sig; það hefði
a.m.k. verið heiðarlegra, þó
kannski hefði hann fengið lítið
hrós fyrir frumleik sem skáld.
Hann hefði svo sem getað sagt
þetta verk sitt reist á leikríti
Shakespeares, hefði það þótt
betur við eiga; jafnvel gat hann
kallað leikinn fullum stöfum
Lé konung eftir W. Shake-
speare i nýrri gerð H. I. Pili-
kians, og væntanlega haldizt
það uppi óátalið; margur hefur
brugðið á svipað ráð fyrr og
síðar.
Þar er rétt til getið hjá Ólafi,
að ég hef séð Gullna hliðið hvað
eftir annað; og í hvert sinn sá
ég og heyrði nýja túlkun, sem
ég hafði ekki kynnzt fyrr; en i
öll skiptin var fylgt sama texta
óbreyttum.
Einhver kynni að hafa dregið
það í efa að óreyndu, að ÓJ
fagnaði leik „Grímseyinga“ svo
vel sem hann gerði. Og víst
gegnir furðu, að hann skuli
leggja blessun sína yfir fárán-
lega afskræmingu á verki látins
þjóðskálds. Það stóð sem sé
ekki á þeim leikdómi, sem ég
þóttist eiga von á og þakkaði
fyrir fram!
Eða var Ólafur að spauga?
Var hann kannski bara að hæla
„Grímseyjar“-sýningunni í
sama hálfkæringnum og ég
hafði lýst henni? Nei, ekki nú
alveg. Fyrst hann hafði flaskað
á að kalla meðferð Pilikians á
Lé konungi „túlkun", sem hælt
skyldi á hvert reipi, átti hann
ekki annarra kosta völ en að
láta sér vel líka. Og þá hlaut
hitt að fylgja, að hlálegt væri að
sýna verk Davíðs Stefánssonar
óbreytt, og þó líklegast að sýn-
ingargestir sofnuðu, enda þótt
þeir hefðu aldrei séð leikritið
áður!
Ofan á þetta þarf engan að
undra, þó að ÓJ kalli svo, að
vandlætingarorð mín um Lés-
sýninguna séu litt skiljanlegur
ofsi.
Sem betur fer, er Ölafi Jóns-
syni frjálst að hafa á þessum
málum hverja þá skoðun sem
honum sýnist; það sem ég kalla
bókmenntalegt siðleysi, getur
hann haldið áfram að kalla
ágætan frumleik, ef honum
býður svo við að horfa. Hins
vegar hlýt ég að harma það
fyrir mitt leyti, að gáfaður
fræðimaður skuli gera sig ber-
an að sliku hirðuleysi um rett
höfunda til verka sinna, ef ekki
lagalegan, þá alltjent siðferði-
legan rétt. Enda er mér spurn:
Hvar eru mörkin, áður en hver
sem er getur óátalið farið sem
honum sýnist með hvaða skáld-
verk sem er, ef þau mörk eru
þá nokkur? Ólafur Jónsson
hefði mátt gera sér það til er-
indis inn i umræðurnar að
reyna að útskýra það. Gallinn
er bara sá, að slik mörk getur
hann héðan af hvergi dregið.
En líklega þætti ýmsum þarf-
legt að ná áttunum á þessum
slóðum: Er útgefanda heimilt
að raska efni í skáldsögu látins
höfundar? Getur hann óátalið
ruglað gang mála með brottfell-
ingum og breytingum og látið
duga að kalla verk sitt útgáfu?
Getur leikstjóri fremur breytt
leikríti í blóra við túlkun? Get-
ur hann jafnvel gengið svo
langt að loka fyrri leiðum til
túlkunar á verkinu? En það
gerði Pilikian, þó ekki væri
með öðru en hinu upplogna
sjálfsmorði Játgeirs og þeim
brottfellingum sem þar þurfti
til.
Mig furðar á því, að ÓJ skyldi
mælast til umræðu eftir dúk og
disk, og þegar til kemur, skuli
honum einungis tiltæk sú mynt,
sem tekin var úr umferð, af þvi
hún reyndist ekki gjaldgeng.
Þó kæmi mér ekki á óvart, að
Ólafur Jónsson ætti eftir að
lýsa þvi yfir enn og aftur, að
sýning Pilikians á Lé konungi
hafi verið „svipmikil túlkun" á
verki meistarans frá Stratford.
En þess má enginn vænta, að ég
þrátti um sömu markleysuna
fram og aftur til eilifðar nóns.
Enda mun ég ekki oftar draga
slagbrand frá dyrum ótilneydd-
ur vegna Pilikians hins brezka,
hver sem guðar á glugga um
óttuskeið og eins þótt riðið sé
húsum.