Morgunblaðið - 20.07.1977, Qupperneq 10

Morgunblaðið - 20.07.1977, Qupperneq 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. JULI 1977 Pálmi Jónsson alþm.: Enn um Blönduvirkjun Vinur minn og nágranni Jón Torfason ritar um Blönduvirkjun í Morgunblaðið 28. júní s.l. og gerir þar að umtalsefni grein sem ég skrifaði um þetta efni 23. apríl. Athugasemdir Jóns eru flestar meinlitlar. Þær eru settar fram í vinsamlegum tón í minn garð, þótt tæknilega sé að unnið við klippingu tilvitnana. Þó bregður út af á þá lund, að ég treysti mér ekki til að láta ósvarað. Að sjálf- sögðu er ekkert því til fyrirstöðu af minni hálfu að ræða þessi mál opinberlega fyrst Jón kýs, enda þótt aðrar leiðir kynnu að hafa verið nærtækari okkar í milli. Ég mun þvi nota þetta tækifæri til þess að fjalla um þessi mál nokk- ru nánar. Að öðru leyti mótast grein Jóns af neikvæðum viðhorfum hans til Blönduvirkjunar, sem engum kunhugum þurfa að koma á óvart, þvi hann mun hafa verið einn þeirra, sem greiddi atkvæði gegn hinni eindregnu stuðningsyfirlýs- ingu við Blönduvirkjun, sem sam- þykkt var með 227 atkvæðum gegn 6 á fundi áhugamanna um Pálmi Jónsson. þetta efni, er haldinn var á Blönduósi 17. jan. 1976. Landspjöll Ég hefi aldrei, hvorki í skrifum eða umræðum, gert litið úr þeim miklu Iandspjöllum, sem tilhögun virkjunar Blöndu eru samfara. Þvert á móti hef ég ævinlega bent á þau sem helzta annmarka þessa máls. 1 grein sinni talar Jón Torfason um þetta með dálitið tvíræðum hætti og segir, að „talnaleikur" minn um miðlunar- lónið sé eitthvað „skritinn". Hlut- fallstölur þær sem ég virti eru samkvæmt niðurstöðum í erindi orkumálastjóra frá því í april ’73. I þetta erindi var margsinnis búið að vitna af andöfsmönnum Blönduvirkjunar, m.a. í ályktun- um, og haldið fram að það sýndi að eyðing gróðurlendis við Blöndu væri „60% af öllu landi, sem eyðist við fullnýtingu virkj- anlegrar vatnsorku á landinu". Þessari fjarstæðu var nauðsyn- Iegt að svara, og um þetta segir Jakob Björnsson m.a. í bréfi frá Orkustofnun dags. 20. april 1977: „I yfirliti 1 á bls. 141 er sýnt hvernig landþörf undir miðlunar- lón var metin þá og hvað af þeirri landþörf væri gróið land. Mat á því var gert eftir beztu tiltækum kortum en ekki á grundvelli gróð- urkorta, sem ekki voru alls staðar tiltæk. Má því búast við að tölur breytist með betri rannsóknum, og þær hafa raunar gert það, m.a. varðandi Blöndu, þar sem gróið land undir miðlunarlón er talið 20 ferkm. í yfirlitinu, en nýjustu rannsóknir sýna það 55 ferkm. Hins vegar má ætla, að yfirlitið sé betur nothæft til að bera einstaka virkjunarstaði saman innbyrðis en til að meta stærð gróðurlendis sem fer undir vatn á hverjum stað um sig. Samkvæmt yfirlitinu er heild- arflatarmál gróins Iands sem fer undir miðlunarlón 152,5 ferkm. Þar af eru 60 ferkm. eða 39,3% í Þjórsárverum og 20 ferkm. eða 13,1% á Auðkúluheiði. Séu Þjórs- árverin ekki meðtalin er gróður- lendið á Auðkúluheiði 21,6% heildarinnar. Talan 60% fyrir Auðkúluheiði sýnist vera þannig fengin að frá tölunni 152,5 ferkm. fyrir landið í heild er dregin talan 60 ferkm. fyrir Þjórsárver. Eftir er þá 92,5 ferkm., sem m.a. felur í sér töluna 20 ferkm. sem yfirlitið telur gróð- urlendið á Auðkúluheíði. I stað þessara 20 ferkm. samkvæmt yfir- litinu eru síðan settir 55 ferkm. skv. nýjustu rannsóknum, en samt gert ráð fyrir að talan fyrir landið i heild, 152,5 ferkm., sé óbreytt. Hluta er breytt, en samt reiknað með að heildin sem felur hlutann i sér, sé öbreytt. Utkom- an úr slíkum „reikningum" verð- ur vitanlega endaleysa og ekkert annað.“ 1 erindi Jakobs Björnssonar frá '73 var gert ráð fyrir, að tap gróð- urlendis við Blönduvirkjun yrði 20 ferkm. Betur var ekki vitað þá. Sambærilegt mat mun hafa farið fram við ýmsa aðra virkjunar- staði. Þar er t.d. talið að gróið Iand, sem hverfi undir vatn við Jökulsárnar í Skagafirði verði 14 ferkm. Eftir að Rannsóknastofn- un landbúnaðarins hafði metið þetta við Blöndu hækkaði talan þar í 50—55 ferkm. Ekki er vitað til að Raia hafi slegið slíku mati á landssvæðið við Jökulsárnar og þvi síður vitað hver niðurstaðan verður. E.t.v. verður þetta minna en 14 ferkm., en e.t.v verður það tvisvar til þrisvar sinnum stærra eins og raun varð á við Blöndu. Þetta sýnir að svona ólíkum for- sendum má ekki blanda saman, en í þann pytt hefur Jón einmitt dottíð í grein sinni, þó hann kom- ist í sínum útreikningum ekki nema hálfa leið að þeirri „enda- Ieysu“, sem Jakob Björnsson nefnir í bréfi sínu. Annars er þarflaust að deiia um stærðir í þessu máli miðað við þá virkjunartilhögun, sem um er rætt. Mesta vatnshæð í lóni er áætluð 478,2 m.y.s. og stærð lóns- ins miðað við þá hæð 56,5 ferkm. Samkvæmt niðurstöðum Rann- sóknastofnunar landbúnaðarins verður stærð gróins lands, sem hverfur undir vatn 49,7 ferkm., þar af 3,1 ferkm. utan aðallónsins. Sé bætt við því gróðurlendi, sem ekki nýtist til beitar, þ.e. hólmum og töngum í lóninu og öðru þvi er spillist við rask er reiknað með að nýtanlegt gróðurlendi dragist saman um allt að 55 ferkm. Þess- ar tölur er ekki þörf á að ýkja, þær sýnast nægilegar til þesí að átta sig á því að þarna er um stórkostleg landspjöll að ræða. Hvort þetta er „nálægt þriðjungi af öllu gróðurlendi á Auðkúlu- heiði" eins og Jón lætur liggja að, skal ég ekki um dæma, en ef það væri rétt væri haglendið á heið- ínni óskert eins og þaó er nú, aðeins fyrir liðlega 5.600 ærgildi (1 ærgildi = 1 ær + 1.4 lömb) og er þá miðað við mat Rala á því landsvæði, sem tapast við virkjun- arframkvæmdir. Ég minnist þess ekki að hafa heyrt sérfræðinga nefna slíkar tölur, og þær eru auðvitað í litlu samræmi við þann fjölda sauðfjár og hrossa, sem á heiðinni gengur. Landbætur Nauðsynlegt er að vinna nýtt gróðuriendi í stað þess, sem tap- ast með uppgræðslu og landbót- um. Álitleg boð hafa verið sett fram um ræktun örfoka lands og viðhald þeirrar ræktunar. Til greina gæti einnig komið að bæta gróið land með áburðargjöf t.d. á hinum víðlendu þurrlendisbung- um við vötnin. Jón telur að nokkuð beri á milii álits sérfræðinga og þess er ég segi f grein minni 23/4 sl. um ræktun gróðurlendis í stað þess sem tapast. Þarna sýnist ritgleðin hafa tekið dómgreindinni fram hjá vini minum Jóni/ því báðir aðilar nota nákvæmlega sama orð- ið í niðurstöðum sínum, þ.e. að þetta sé „unnt“. Niðurstaða mín er samkvæmt tilvitnunum Jóns: „Þannig er unnt að bæta tjónið og það er líka nauðsynlegt". Hins vegar segi ég lika i aðfararorðum þessarar niðurstöðu: „Skoðun vis- indamanna og tilraunir, sem gerð- ar hafa verið benda allar til þess með vaxandi öryggi, að nýtt gróð- urlendi sé auðvelt að vinna í stað þess sem tapast.“ Þær bendingar hafa ekkert breytzt við ritsmið Jóns, en bendingar eru ekki hið sama og niðurstaða. Það sem Jón segir um áhrif af jafnrennsli árinnar að vetrarlagi og hættu á foki jökulleirs úr lón- stæði fyrri hl. sumars, sem raunar er nú óvist um skal ekkert sagt annað en það, að slíkar aðstæður munu myndast hvar sem jökul- vatn verður virkjað á íslandi með þvi nauðsynlega öryggi, sem stórt miðlunarlón veitir. Nýting orkunnar Við erum sammála um það við Jón, að nýting orkunnar til al- menningsþarfa frá stórvirkjun eins og Blöndu, sé háð samteng- ingu orkuveitusvæða og styrk- ingu dreifikerfa. Hins vegar finnst honum, að ég hafi ekki kveðið „sérlega fast að orði“ um hvað gert verði á næstu árum í þessum efnum og er þá vonandi að hann hafi ekki ætlazt til full- yrðinga um slika hluti. Enn frem- ur segir hann: „visast eru engar áætlanir til um það hvernig á að hagnýta orkuna frá Blönduvirkj- un til innanlandsnota". 1 þessu sambandi er nauðsyn- legt að hafa í huga, að ekki tjóar að tala um þessi mál eins og Blönduvirkjun sé í þann veginn að taka til starfa. Sé reiknað með eðlilegum framgangsmáta þess stórvirkis fara tvö til þrjú ár i að Ijúka rannsóknum og hönnun og líkléga fjögur ár í framkvæmdir eða allt að sjö ár alls. Ákvarðanir, sem teknar hafa verið um virkj- anir og ný orkuspá gefa til kynna, að um eða upp úr miðjum næsta áratug verði þörf fyrir orkufram- leiðslu frá nýrri virkjun. Þó gæti það orðið a.m.k. tveimur árum fyrr, ef svo hrapalega tækist til, að Krafla nýttist ekki á þessu tímabili. Þessi timi rimar vel við eðlilegan framkvæmdahraða við Blöndu. Það er þvi auéljóst, að verulegt svigrúm er til þess að undirbúa nýtingu orkunnar frá Biöndu- virkjun. Hvernig þetta svigrúm verður notað skal auðvitað ekkert fullyrt um. Á hinn bóginn má draga fram nokkrar likur með hliðsjón af þvi, sem gert hefur verið og er að gerast. A síðustu árum hefur mikið verið unnið að byggingu háspennulina og endur- bætur á dreifikerfum eru hafnar. Á meðfylgjandi töflu sézt hve miklu fé hefur verið varið til framkvæmda af þessu tagi á veg- um RARIK árin 1975—77. Til samanburðar eru sýndar tillögur RARIK fyrir árið 1978, sem verð- ur að taka með fyrirvara, því eng- inn veit hvort þær fást að fullu samþykktar. Allar tölur eru í millj. kr.: 1975 Byggðalinur ásamt aðv.stöðvum 868* Stofnlinur ásamt aðv.stöðvum 357 Innanbæjarkerfi 152 Styrking sveitaveitna Samtals 1.377 *Innifalið það sem greitt var v/Norðurlfnu 1974. Þessar fjárhæðir og verk, sem fyrir þær eru unnin gefa bending- ar um, að allvel muni hafa þokazt áfram í endurbyggingu linukerfa og samtengingu veitusvæða um miðjan næsta áratug, þegar að því kæmi að dreifa orkunni frá Blöndu. Það er enda ákveðið að á næsta ári verði lokið tengingu Byggðalínu austur að Eyrarteigi i Skriðdal, svo nokkuð sé nefnt og tillögur eru m.a. um, að á þvi ári sé hafin bygging Vestfjarðalinu úr Hrutafirði og undirbúningur hafinn að byggingu línu frá Eyr- arteigi um Djúpavog til Horna- fjarðar. Ekki er ástæða til að fara með tölur um hvað framkvæmdir af þessu tagi muni kosta í heild, en verið er að ljúka við áætlun um endurbyggingu línukerfa og dreifiveitna landsins og mun það þá skýrast. Þó má geta þess, að talið er að breyting og endurbygg- ing sveitaveitna fyrir þrífasa raf- magn kosti í heild 6—7 milljarða. Iðnaðurinn og atvinnulifið í heild hefur líka svigrúm til þess að búa sig undir nýtingu mikillar orku frá Blöndu, eftir því sem talið verður henta í þessum lands- hluta. Iðnaðarráðherra hefur ný- lega skipað nefnd til þess að at- huga möguleika á eflingu iðnaðar á Norðurlandi vestra, og er nefnd- in skipuð I framhaldi af tillögu, sem ég flutti um þetta efni á Alþingi 1976. Nefndarinnar biður þýðingarmikið starf. Rannsókn er raunar þegar hafin á skilyrðum fyrir nýtingu jarðefna í kjördæm- inu, bæði fyrir frumkvæði bæjar- stjórnar Sauðárkróks og á vegum Framkvæmdastofnunar ríkisins. Vonandi er að t.d. á þeim vett- vangi opnist möguleikar fyrir miðlungsstór fyrirtæki, sem henti okkur vel, svo sem basaltvinnslu eða steinullarframleiðslu. Mögu- leikar Iiggja víða, en það kostar oftast auk fjármagns, áræði, þekkingu og nákvæman undir- búning að nýta þá með árangri. Að slíkum undirbúningi verður væntanlega starfað hér í kjör- dæminu á næstu árum. Álbræðsla af þeirri stærð, sem Norsk Hydro hefur lagt til grund- vallar I athugunum sínum hér á landi — 100 þús. tn. ársfarm- leiðsla — myndi þurfa nálega tvö- falda orkuframleiðslu Blöndu (1500—1600 Gwh. á ári). Hæpið er að gera sliku fyrirtæki skóna í sambandi við Blönduvirkjun, enda myndi þvi vísast fylgja óhæfileg röskun í okkar fámennu byggðum. Allt sem að framan er sagt um möguleika á dreifingu og nýtingu orkunnar, og það sem ég hef áður sagt um þarfir þjóðarinnar sam- Samt. Tillög- 1976 1977 75—77 ur’78 1.349 2.046 4.263 2.391 464 1.094 1.915 1.969 474 301 927 476 168 168 554 2.287 3.609 7.273 5.390 kvæmt orkuspá („sem svarar einni Blönduvirkjun á fimm ára fresti") skýrir þá skoðun mína, að „stóriðjugrýlan”, sem nokkrir menn hafa reynt að blása upp í umræðum um Blönduvirkjun sé dálitið lík þeirri gömlu Grýlu, sem notuð var til að hræða sak- laus börn. Gamla Grýla er dauð og ég held að sú nýja eigi sér enga lifsvon. Blanda eða Vinninganes Jón gerir nokkurn samanburð á virkjunarkostum við Blöndu og Villinganes og virðist fremur hallast að Villinganesvirkjun. Hann telur andstæðinga Blöndu- virkjunar ekki vilja slá hendinni á móti fjármagni en segir svo: „Pálmi hefur verið þingmaður það lengi, að hann veit að Norður- landskjördæmi vestra er stærra en Húnavatnssýslurnar og að m.a. Skagafjörður telst til þess lika. Þannig að miðvað við kjördæmið allt ætti hvor virkjunin sem er að vera álíka mikið hagsmunamál fyrir ibúana.” Þó að e.t.v. hafi ekki verið til þess ætlazt er a.m.k. auðvelt að skilja þetta sem grófa aðdróttun í minn garð, á þá lund, að ég láti héraða- eða hreppajón- armið ráða störfum mínum og skeyti engu um hagsmuni annara íbúa kjördæmisins en Húnvetn- inga. Orðum sem gefa slíkt í skyn vil ég alfarið mótmæla. Eg veit ekki til, að Jón Torfason eða nokkur annar geti með rökum borið mig eða störf min sem þing- manns slikum sökum. Hvað virkj- unarmál áhrærir er þetta alveg út í bláinn. Ég studdi á sínum tíma af heilum hug virkjunaráform við Reykjafoss. Það gerðu einnig þeir Húnvetningar aðrir, sem eitthvað Framhald á bls. 22 vd«’ \3tdo- , SO'- oóöutn ^ \\\ f-jS- vr ,

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.