Morgunblaðið - 31.07.1977, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. JULI 1977
35
Veröld á villigötu
The Man Who Fell to
Earth, bresk, 1976.
Leikstjóri: Nicolas Roeg.
„I MYNDINNI the Man
Who Fell to Earth vonumst
við til að kynna nýjan stíl,
nýtt form, eða áhugavekj-
andi tilbrigði við það form,
sem þegar ríkir í kvikmynd-
um“. (Paul Mayersberg,
handritahöfundur myndar-
innar).
Nýr still, nýtt tjáningar-
form i listum hefur ávallt
kallað á vandlætingarhróp
þeirra, sem halda að heimur-
inn standi kyrr og eru ekki
tilbúnir að taka á móti nýj-
ungum og tilraunum, þróun.
Samkvæmt áreiðanlegum
heimildum munu nokkrir
slíkir hafa labbað út af þess-
ari mynd, enda nokkuð erf-
iður biti til að kyngja.
Mayersberg hefur þó ekki
algjörlega rétt fyrir sér, þar
sem hann talar um „að
kynna nýjary stíl,“ því Roeg
hefur í öllum myndum sín-
um (Performance, Wlak-
about og Don’t Look Now)
verið að fást við svipað efni
(þróun mannsins, siðmenn-
ingarinnar, veraldlega
tækni og hið leyndardóms-
fulla) og hann hefur einnig
beitt áður sömu frásagnarað-
ferðum (tímaruglingi og
stöðugum klippingum milli
tveggja eða fleiri atriða, sem
hvorki eru í tfmaröð né í
neinu frásagnarlegu sam-
hengi) þó hann hafi aldrei
beitt þessari aðferð eins
heiftarlega og í þessari
mynd. Heiftarlega — vegna
þess að þessi aðferð gerir
myndina aðeins tormeltari
en ella og það er erfitt að
sjá, að aðferðin sem slík
hjálpi efni myndarinnar eða
ljái þvi aukna merkingu
nema í einstáka tilfellum.
The Man Who Fell to
Éarth er að vissu leyti fram-
hald af myndinni Walk-
about. I báðum þessum
myndum er Roeg að fjalla
um varhugaverða þróun í
siðmenningu nútimans, þró-
un, sem stefnir frá hinu fá-
brotna, eðlilega samlifi við
náttúruna og stefnir ,,ad
astra", til stjarnanna. Frum-
bygginn í Walkabout kennir
börnunum að lifa af land-
inu, kennir þeim að þekkja
náttúruna, varast hana og
hagnýta. Newton (David
Bowie) gegnir nákvæmlega
sama hlutverki í nýju mynd-
inni eins og frumbygginn
gerði í hinni, nema hvað
annar kemur úr fortíðinni,
hinn úr framtíðinni. Báðir
eiga að leiðbeina vegvilltri
veröld, eða er það? Þegar
kemur að þvi að draga sam-
an í stuttu máli söguna, efn-
ið í The Man Who Fell to
Earth byrja vandræðin.
Vegna þess að aldrei er um
að ræóa sterkan frásagnar-
þráð heldur ,,sýnir“ og sam-
David Bowie er hæfilega fjarrænn I útliti, til að geta verið
„gestur utan úr geimnum**.
setningar, verður hver
áhorfandi fyrir sig beinlínis
að „þræða“ myndina, sög-
una saman og vegna þess að
mikið af myndinni er sagt i
hálfkveðnum visum og laus-
ir spottar skildir eftir hér og
þar verður að geta í eyðurn-
ar til að ná þræðinum sam-
an. Sá þráður, sem ég tvinna
saman, þarf því ekki að lita
út eins og sá, sem þú býrð til
og minn þarf ekki á neinn
hátt að vera „réttari".
Thomas Jerome Newton
kemur til jarðarinnar frá
stjörnu, sem hefur þornað
upp. Fólkið á þessari stjörnu
virðist ekki ólíkt jarðarbú-
um, en það er að deyja út
sökum vatnsskorts og þarf
að klæðast loftþéttum bún-
ingum með alls kyns slöng-
um til að endurnýja sina eig-
in líkamsvökva. (Er þetta
framtiðarspá okkar eigin
heims?). Newton heldur til
jarðarinnar (vatnsstjörn-
unnar) til að kynnast lífi
jarðarbúa og trúlega til þess
að undirbúa komu hinna,
sem eftir lifa á hans stjörnu.
(I myndinni tala jarðarbú-
arnir um að hann ætli aó
nota geimskipið, sem hann
lætur smíða, til að komast
„heim“ til sín, en það þjónar
litlum tilgangi nema hann
komi til baka með hina).
Newton kemur greinilega
frá stjörnu, sem er allmörg-
Candy Clark (Mary Lou) með Newton, sem þolir ekki að ferðast
með lyftu!
um tækniþrepum á undan
okkur en þrátt fyrir það á
hann ekki í neinum vand-
ræðum með að skilja versl-
unarhætti okkar eða hag-
nýta sér hráefni jarðarinn-
ar. Hann er auk þess svo
„framsýnn" (eða umhverfis-
lega sinnaður) að hann
endurnotar „rusl“ i fram-
leiðslu sína. Ef til vill getur
þessi kunnugleiki um okkar
hagi stafað af því að á hans
eigin stjörnu hafi svipað
kerfi verið ríkjandi, eitthvað
hafi farið úrskeiðis í þróun-
inni. Fyrirtækið Newton
verður hins vegar smám
saman svo stórt i sniðum, að
það ógnar rikjandi versl-
unarjafnvægi og þegar ekki
er hægt að semja í góðu við
fyrirtækið, beita jarðarbúar
ofbeldi. Ætlunargerk New-
tons er hindrað rétt um það
leyti sem hann er tilbúinn
að leggja upp i geimferðina,
hann er lokaður inni og
rannsakaður sem læknis-
fræðilegt fyrirbrigði með
ótrúlega frumstæðum að-
feróum (að mati Newtons að
minnsta kosti) og m.a. eyði-
leggja sérfræðingarnir í
honum augun, eða mögu-
leil^, hans á að sjá „sýnir".
Newton er að lokum gerður
„mannlegur” og hann viður-
kennir að sennilega hefðu
þeir (á hans stjörnu) farið
eins með jarðarbúa, sem
hefði komið i heimsókn til
þeirta (sem undirstrikar
enn samskonar hugsunar-
hátt og samskonar eiginleika
fólksins á þessum tveim
stjörnum).
Kom Newton til þess að
bjarga jarðarbúum frá því
að gera sömu mistök og hans
fólk gerði? Roeg gerir áhorf-
endur mjög vara við þróun
og söguiega framvindu, t.d.
með herbergjunum, sem
liggja að vistarveru New-
tons, þar sem honum er
haldið föngnum undir lokin
(sviðið minnir á lokaatriðið i
mynd Kubricks, 2001).
Tímaþróunin er augljós i út-
liti og húsgögnum þessara
herbergja, sem leiða að
innsta herberginu, herbergi
Newtons, þar sem geimstíll-
inn ræður rikjum. Er svarið
við framtíðarþróuninni að
finna hjá Newton en jarðar-
búar svo fákæn , að þeir vita
ekki, hvers á að spyrja? En
Newton gerir heldur enga
tilraun til að gera sjálfan sig
skiljanlegan.
Roeg og Mayersberg virð-
ast gera allt, sem i þeirra
valdi stendur, til að láta ekki
„hanka” sig á neinum
ákveðnum „boðskap” eða
staðhæfingum. Með klippi-
aðferð sinni, sérstaklega í
atriðunum sem sýna kyn-
mök (likt og i Don’t Look
Now), skapar Roeg tilfinn-
ingalega „kælingu” og
ákveðin fjarlægðaráhrif,
nærri þvi Brechtísk, eins og
hann vilji segja: „skoöið en
takið ekki þátt i þessu". Að-
eins á tveim stöðum í mynd-
inni (eftir aðeins eina skoð-
un að vísu) virðist Roeg
setja fram fastmótaðar skoð-
anir og ef til vill eru þær
Iykillinn að þessu púsluspili.
Það fyrra er hin augljósa
vantrú (skilningsleysi?)
Newtons á latneska máltæk-
inu „Per ardua ad astra“
(gegnum erfiðleikana til
stjarnanna), sem greinilega
felur í sér gagnrýni á geim-
ferðabrölt og vantrú á, að
það leysi vandamál mann-
kynsins. Hinn „boðskapur-
inn“, sem Roeg setur fram,
er nátengdur þessum, en
það er atriðið, þar sem hann
klippir saman samtal Mary
Lou (C.andy Clark) og
Farnsworth (Buck Henry)
og mannfjöldann, sem hyllir
Newton við geimfarið. May
Lou hefur komið til Farns-
worth til að reyna að fá að
hitta Newton, en þegar hann
býður henni peninga verður
hún móðursjúk og heimtar
að fá Newton til sín aftur.
Hann megi ekki fara. Astin
(tillfinningarnar) ráða gerð-
um hennar og þegar Farns-
worth skynjar skyndilega
þennan óbeislaða kraft til-
finninganna segir hann í
hálfum hljóðum: „Þakka
kvik
muAd
/ÍOCIA
SIGURÐUR SVERRIR PALSSON
þér fyrir, Mary Lou“. Þetta
samtal klýfur Roeg með hyll-
ingarhrópum mannfjöldans,
sem fagnar Newton og
væntanlegri ferð hans „ad
astra“. Roeg stillir hér sam-
an tilfinningalegum van-
mætti og tæknilegri full-
komnum, sem mannfjöldinn
fagnar.
Er Roeg þá að segja okkur
það sama og Kubrick, að
maðurinn haldi áfram að
þróa leikfang sitt, tæknina,
uns hún tekur af honum
völdin, vegna þess að hann
gleymdi að þróa sinn innri
mann? Ekki er það óliklegt
en hins vegar er The Man
Who Fell to Earth svo yfir-
full af „sýnum“ og hug-
myndum, að það væri glap-
ræði að ætla að afmarka
hana við einhvern . einn,
ákveðinn skilning. Hún
kveikir vafalaust umræðu
um allt milli himins og jarð-
ar og er þannig í sjálfu sér
innlegg i þróun hugans, fyr-
ir þá, sem leggja á sig þau
heilabrot. Hins vegar þarf
að skoða myndina nokkrum
sinnum (og hlusta ekki sið-
ur) til að geta brúað bilin
milli allra hinna lausu enda
og skynjað merkinguna í
hinum hálfkveðnu vísum.
Við fyrstu sýn virðist púslu-
spilið ekki passa saman og
það er auðvitað umdeilan-
legt hversu æskileg slík
framsetning er.
SSP
Buck Ilenry, sem sjálfur er handritahöfundur (The Graduate,
Catch 22, The Day og the Dolphin), sagði Roeg margsinnis, að
hann skildi ekki myndina.