Morgunblaðið - 07.08.1977, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. AGUST 1977
35
Á SÍÐUSTU tveimur ár-
um hafa birzt í Lesbók
Morgunblaðsins u.þ.b. 25
greinar um föng Halldórs
Laxness í Skáldsögur sín-
ar, einkum íslandsklukk-
una. Það er Eiríkur Jóns-
son, kennari í stærðfræði
við Kennaraháskóla Is-
lands, sem hefur skrifað
þessar greinar og lagt
mikla vinnu í það að
rannsaka þær heimildir
sem Laxness notar í ís-
landsklukkunni. Hafa
þessar rannsóknir Eiríks
vakið mikla athygli og nú
í byrjun júlímánaðar
fékk hann styrk frá
Vísindasjóði að upphæð
500 þúsund krónur til
þess að halda áfram
rannsóknum sínum í
Kaupmannahöfn á „til-
urð skáldsögunnar, ís-
landsklukkan“, eins og
segir í bréfi þar að lút-
andi frá Vísindasjóðnum.
Nokkrum dögum eftir styrk-
veitinguna hélt Eirikur til
Kaupmannahafnar, og hugðist
dvelja þar til ágústloka, en þá
þarf hann að mæta til kennslu
við Kennaraháskólann. Af per-
sónulegum ástæðum þurfti
hann þó að koma hingað heim
eftir einungis þriggja vikna
dvöl ytra og er nú staddur hér á
landi. Er óvíst hvernig eða
hvenær honum gefst tími til að
halda aftur utan til rannsókna,
en hann kveðst þurfa um
tveggja mánaða tíma í Höfn til
að ljúka þessum rannsóknum,
væntanlega leysast þau mál þó
fljótlega.
Mbl. hafði samband við Eirík
og innti hann eftir ýmsu, sem
varðar rannsóknir hans.
„Aldrei litið á sjálf-
an mig sem dómara“
— Ég byrjaði á þessu af því
að ég hafði oft lesið Islands-
klukkuna og mig langaði til að
vita hvernig svona sögur yrðu
til. Fyrst rakst ég á samsvörun
við íslandsklukkuna í öðrum
bókum árið 1948 og þar eð ég
hef rannsóknarskyldu í sam-
bandi við kennsluna i Kennara-
háskólanum, hóf ég að kanna
þetta og hef fengizt við þær
rannsóknir síðan 1972 og tekið
þær fram yfir rannsóknir á
mínu kennslusviði þ.e. stærð-
fræði.
— I mínum skrifum um þessi
mál hef ég alla tið sett mál mitt
fram á hlutlausan hátt, enda
hef ég aldrei litið á sjálfan mig
sem einhvern dómara um
vinnubrögð Halldórs Laxness,
eða söguna sjálfa. Ég er ekkert
hæfari til þess, en hver annar
íslendingur, öðru máli gegnir
náttúrulega ef um útlendinga
er að ræða. Mér finnst mjög
spennandi að fást við þetta og
athyglisvert að kanna hvernig
„Mig langaði
til að vita
hvemig svona
sögur yrðu til"
I
Rætt við Eirík
Jónsson um
rannsóknir
hans á föng-
um Halldórs
Laxness
í Islands-
klukkuna
höfundur nýtir samtíma-
heimildir við ritun þessarar
sögu. Menn geta svo náttúru-
lega deilt um það hvort þetta sé
til góðs eða ills fyrir verkið. Það
má geta þess i þvi sambandi að
Halldór hefur verið svo vin-
gjarnlegur að leyfa mér að
skoða öll þau þrjú eða fjögur
handrit, sem hann skrifaði að
Islandsklukkunni og þegar ég
hef fundið eins mikið af föng-
um hans í söguna og ég frekast
get hyggst ég kanna hvernig
hann hefur nýtt þau í hand-
ritunum öllum, breytt þeim og
fellt þau burt eftir atvikum.
— Það hefur komið í ljós við
þessar athuganir minar að
suma kafla sögunnar tekur
Halldór nær orðrétta opp úr
öðrum bókum, aðra kafla ein-
ungis efnislega og enn aðrir
kaflar í samtímaheimildum
hafa orðið honum kveikjan að
algerlega nýjum hugmyndum i
verkinu.
— Varðandi það sem heyrzt
hefur frá ýmsum um það að
þetta sé einhvers konar niður-
rifsstarfsemi af minni hálfu, er
litið að segja, enda hef ég ekki
virt slíkt svars þó greinar þess
efnis hafi birzt í blöðum. Vist
er það rétt að það er venja að
geta í bókum heimilda sem eru
notaðar við samningu verksins,
einkanlega ef um beinar til-
vitnanir er að ræða, en ég vil
benda á að þegar Vefarinn
mikli frá Kasmir kom út i ann-
að sinn sleppti Halldór allri
heimildaupptalningu þrátt
fyrir margar beinar tilvitnanir.
Hann segir þar aó hann hafi
gert það sökum þess að slikt
hæfi ekki skáldverki. Margir
hafa og sagt að skáldverk eflist
að mun með raunsönnu sögu-
sviði.
— Annars segir Halldór
mjög vei frá þessu i grein sem
heitir „Myndlist okkar forn og
ný“. Þar segir hann m.a.:
„Listaverkið er ekki aðeins sú
Ameríka sem listamaðurinn
hefur fundið, heldur sá heimur,
sem hann hefur skapað. ,,í
þessu tilfelli má líkja föngum
hans við Ameriku, en islands-
klukkunni við þann heim, sem
hann hefur skapað.
„Halldór þrýstir
saman
mannkynssögunni“
— Það er margt athyglisvert
sem kemur i ljós við þessa
rannsókn, m.a. það að Halldór
þrýstir saman mannkynssög-
unni I mörgum tilfellum, þann-
ig að í islandsklukkunni, sem á
að gerast á árunum frá
1684—1729, koma fyrir atburð-
ir, sem í raun gerðust löngu
fyrir þann tima og sumir jafn-
vel allt aftur á 16. öld. Þar má
t.d. nefna það þegar segir frá
því í sögu Halldórs að hinn
þýzki Uffelen bauð danakóngi 5
tunnur gulls fyrir ísland.
Þetta á sér raunar stoð í raun-
veruleikanum, því á 16. öld
bauðst Uffelen nokkur til að
lána þáverandi danakóngi 500
þúsund dali gegn þvi að fá Is-
land að veði. En þessir 500 þús-
und dalir eru nákvæmlega sú
upphæð sem er að verðgildi 5
tunnur gulls.
— Það er að sjálfsögðu úti-
lokað að grafa upp öll föng
Laxness í Íslandsklukkuna, þó
hægt sé að komast nærri þvi.
Það kemur fyrir að það er sagt -
frá sama atburðinum í 10 bók-
um, þá er ekki alltaf auðvelt að
greina hvað heimild Laxness
hefur notað ef hann segir frá
þessum atburði i islandsklukk-
unni.
— Það eru þó vissulega
nokkur rit sem Halldór hefur
stuðzt við í meiri mæli en önn-
ur, af erlendum rítum ber hæst
ýmsar danskar bækur. T.d.
„Danmark i Fest og Glæde",
sex binda verk sem kom út árið
1935 og fjallar um skemmtanir
og samkomur i Danmörku frá
örófi alda til útgáfuársins. Ur
öðru bindi þess verks er t.d.
komin lýsingin á veizlunni i
Jagaralundi * i islandsklukk-
unni. Eins má nefna sjö binda
verk sem heitir „Dagligt liv i
Norden i det 16. árhundrede",
sem kom út um siðustu alda-
mót. Úr því verki er tekin lýs-
ingin á heimsókn Snæfríðar til
Gullinlós með beiðnina um að
mál föður hennar verði tekið
upp að nýju.
Það er að sjálfsögðu einungis
lýsingin á staðháttum og að-
stæðum sem hér um ræðir. Lýs-
ingin á hallarskála Guilinlós
sérstaklega. Sagan af handtöku
Jóns Hreggviðssonar i „Lukk-
stað og frásögnin af her-
mennsku hans er mjög byggð á
verki um hernaðarsögu Dana
og Norðmanna auk ævisögu
Jóns Indiafara.
Einnig notar Halldór mikið
ritverkið „Köbenhavn" eftir
Carl Bruun og Danmerkursögu
Holms. Af öðrum heimildum
má nefna nokkuð af verkum
Luthers og enska bók, sem heit-
ir „The idea of Perfection in
Christian Theology" t öllum
þessum ritum er oft visaó til
annarra verka og á ég eftir að
kynna mér þau, er það einmitt
það sem ég hafði i hyggju að
gera i Kaupmannahöfn í ár.
„Hafa kostað mig
geysimikla vinnu“
— Þrátt fyrir það að islenzk-
ir bókmenntafræðingar hafi
skrifað mikið um Laxness og
verk hans, hafa þeir ekkert
fjallað um þau mál sem rann-
sóknir mínar snúast um. Senni-
lega er það vegna þess að þeir
hafa talið að Peter Hallberg
hafi gert þessu viðeigandi skil,
en svo er alls ekki. Hann setur
fram ýmsar tilgátur um þetta
efni sem ekki standast, m.a. um
veizluna í Jagaralundi.
Umfjöllun Hallbergs um
Framhald á bls. 15
Kjallaragrein
í Politiken
i danska blaðinu Politiken
birtist sl. fimmtudag kjallara-
grein eftir Eirfk Jónsson um
föng Halldórs Laxness i þann
kafla Islandsklukkunnar, sem
fjallar um veizluna i Jagara-
lundi.
i greininni segir Eirikur m.a.
aó likja megi heimildanotkun
Laxness við aðferðir Snorra
Sturlusonar, þegar hann samdi
sögu Olafs helga. Eirikur segir
ennfremur i greininni að með
því að nota samtima frásagnir
gæði Laxness islandsklukkuna
raunsönnu sögusviði. Síðan er í
greininni kafli úr miklu dönsku
ritverki, „Danmark i Fest og
Glæde,“ borinn saman við frá-
sögnina í Islandsklukkunni um
veizluna á Jagaralundi. Segir
Eiríkur um það atriði að í is-
landsklukkunni láti Laxness
sögusviðið halda sér nær
óbreytt frá því sem það sé í
heimildunum, en bæti hins veg-
ar við ýmsum atriðum svo les-
andinn skynji hinn íslenzka
veruleika sem djúpan undirtón.
i tilefni af birtingu þessarar
greinar i Politiken ræddi blm.
Mbl. við Eirik og birtist viðtalið
hér á síðunni.