Morgunblaðið - 28.08.1977, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. AGUST 1977
15
' .«■ :1>W
- ■
Sv*1
'Srv v S \
s& . ....0c
indíðn
öcean
Samuel Baker. Ijósmynd Könnunarslóðir Livingstoena 1866—73 eru Dr. David Livingstone
frá 1805.
sýndar meS brotinni linu og leið Stanley 1871 er
sýnd sem óbrotin lina.
LeiSin sem Stanley fór 1874—77.
írið 1864.
H.M. Stanley I fullum skrúSa
landkönnuSarins.
mennirnir sem leystu hana
leikreglna Ógnaröldin var aðeins aðferð leið-
togans til að halda þegnum sinum i skefjum
eða verða ella undir, og væri ráð að gefa
þessum bakgrunni gaum. þegar menn lita á
feril Idi Amins, sem nú ræður rikjum á þessu
landsvæði, en hann er kominn úr röðum
almúgans en ekki hinnar menntuðu yfirstéttar,
sem Bretar afhentu völdin þegar Uganda hlaut
sjálfstæði
Baker skýrir
sumt en
flækir annað
Við þessi þrjú konungsdæmi þurftu land-
könnuðir þessa landsvæðis að skipta, og í
siðasta þætti sjónvarpsins um leitina að upp>-
tökum Nilar greindi einmitt frá viðskiptum
Samuels Baker og Kamrasi, konungs nyrzta
konungsdæmisins, og siðan hvernig Baker og
kona hans fundu Albertsvatn. Leiðangur
Bakers hafði mikil áhrif. Hann ritaði fljótlega
eftir heimkomuna bók um ferðina, sem varð
feikilega vinsæl og honum tókst það sem bæði
Burton og Speke hafði mistekizt — hann gerði
þessa myrkviði Afríku hverjum manni skiljan-
lega og brúaði bilið milli upphaflegra furðu-
sagna og þess veruleika, sem þarna var að
finna. Mið-Afríka var ekki lengur kveikja
ímyndunaraflsins eða eyða á landakortinu
heldur vanþróað en vel byggilegt land, þar
sem lifði ósköp venjulegt fólk, sem Mú-
hameðstrúarmenn eða íslamar kúguðu og arð-
rændu af hreinni villimennsku og grimmd. Níl
var því farin að vekja áhuga í öðrum skilningi
en hinum landfræðilega — hún hafði fengið
pólitíska, mannúðarlega og viðskiptalega þýð-
ingu, og Baker benti dyggilega á, að ef Eng-
land tæki þarna ekki I taumana, myndu þræla-
veiðararnir ganga að þessu áleitlega landsvæði
dauðu og það glatast hinum kristna heimi með
öllu. Hins vegar var ekki auðvelt að taka
ákvarðanir um viðbrögð fyrr en ráðgátan um
náttúru þessa lands og hins mikla fljóts þess
hefði verið skýrð, og • þeim efnum hafði Baker
ekki orðið ýkja mikið ágengt — fundur Al-
bertsvatns hafði hvergi nærri fært mönnum
heim sanninn um upptök Nílar og ef eitthvað
var þá hafði hann flækt málið enn frekar.
Baker hafði líkt og Speke fundið mikið
stöðuvatn og komist að þeirri niðurstöðu, að
það lægi áfram upp undir það óendanlega til
suðurs, jafnvel mörg hundruð kílómetra. Það
gat hann þó alls ekki sannað, því að hann hafði
ekki fylgt því eftir. Hið eina sem hann gat sýnt
fram á var að straumflugið, sem Speke hafði
séð renna til vestur úr Víktoriuvatni að
Karumafossum, rann innl Albertsvatn, er hann
hafði fundið og síðan áfram úr þvi til norðurs.
En hvort þar færi í raun og veru Nil gat hann
ekkert um sagt. Önnur spurning og ekki siðri
vaknaði þá: Ef þetta var Nll, hvort vatnið lagði
fljótinu þá til meginvatnið — Viktoríuvatn eða
Albertsvatn? Ef hið siðarnefnda lá svo langt
suður sem Baker vildi meina, þá hlaut það að
teljast forðabúr Nílar. Baker hliðraði sér hjá að
taka afdráttarlausa afstöðu i þessu efni og
sagði aðeins að Albertsvatn væri í það minnsta
vestari upptök fljótsins og Nil með fullu vatns-
magni hæfist ekki fyrr en með útstreyminu úr
Albertsvatni. Landfræðingar i London tóku
þessa röksemd Bakers til greina en gátu þó
ekki fyllilega gert upp hug sinn, en andstæð-
ingar Speke voru aftur á móti ekki lengi að
gleypa við þessum rökum
■fa Hrakningar
Livingstone
Þá er rétt að kalla dr Livingstone til sögunn-
ar. Honum bauðst nú af Hinu konunglega
brezka landfræðifélagi að takast á hendur leið-
angur, sem endanlega átti að skera úr um
þetta atriði, og hann stóðst ekki freistinguna að
halda áfram þvi starfi sem hann hafði einsett
sér — að berjast enn einu sinni gegn þræla-
haldinu um leið og hann leysti ráðgátuna
miklu um vötnin og fljótasvæðið í miðri álf-
unni. Og likt og Burton var Livingstone orðinn
þeirrar skoðunar, að lykillinn að gátunni væri
raunverulega að finna í hinnni fornu sögn
Heródótusar um botnlausa uppsprettu við ræt-
ur hárra fjalla einhvers staðar i miðri álfunni í
marz 1866 fór hann frá Zanzibar og tók land i
minni Rovumafljóts. sem nú skilur Tanzanlu
og Mósambique og ákvað hann að halda inn i
landið töluvert sunnar en yfirleitt var farið Tók
hann stefnuna beint á hið ókannaða landsvæði
fyrir sunnan Tanganyikavatn, sem þeir Burton
og Speke komu að i fyrstu ferð sinni
Livingstone var betur búinn til þessarar farar
en fyrr, þegar hann sigraði Kalhari-
éyðimörkina og er hann fór ferðina miklu þvert
yfir Afríku. En nú gekk allt á afturfótunum,
snemma á leiðinni missti hann nær alla menn
sina og skepnur, og það sem verra var —
meðalakassann sinn. í lok ársins reikaði hann
upp undir suðurenda Tanganyikavatns, þar
sem arabiskir þrælaveiðarar tóku hann undir
forsjá sína um leið og þeir gerðu honum ókleift
að halda ferðinni áfram, þvi að hér eins og í
Súdan höfðu þeir vakið hatur ættbálkanna og
þess vegna var þess enginn kostur að fá
burðarmenn Engu að siður tókst honum að
hefja ferðina að nýju og hélt nú vestur að
Lualabafljóti. síðan suður að Bangweolovatni.
sem enginn hvitur maður hafði áður augum
litið og þá norður á nýjan leik að Tanganyika-
vatni. I marz 1869, þremur árum eftir að hann
hóf ferðina frá ströndinni, kom hann i Ujiji
næstum tannlaus og nær dauða en lifi af
malaríu og öðrum sjúkdómum. Þar komst
hann að þvl að öllum vistum hans hafði verið
rænt, þannig að ekkert var eftir — ekki kínin
og það sem verra var enginn póstur, sem hann
hafði átt von á með vistunum. Hann kom
heldur engum fréttum frá sér, þvi að Arabarnir
neituðu að taka bréf hans með sér, enda vissu
þeir gjörla, að þau myndu geyma heldur
ófagrar lýsingar á þeim sjálfum. Svo að það
var ekki annað aþ gera en halda ferðinni áfram
og aftur var stefnan tekin á Lualabafljótið, sem
Livingstone var tekinn að hallast að að hlyti að
vera Nfl. Þessi ferð fékk þó dapurlegan enda í
bænum Nyangwe. þegar Livingstone varð vitni
að þvi morgun einn að arabísku þrælahaldar-
arnir murkuðu lífið úr hundruðum ibúa án þess
að fá nokkuð að gert. Þar með var líka borin
von að fá bát og ræðara til að fylgja ánni og
Livingstone sneri aftur til Ujiji illa til reika Eftir
tveggja ára fjarveru frá Ujiji var Livingstone
allslaus og varð nú að mestu að lifa á ölmusu
frá aröbunum, forvígismönnum þrælaverzlun-
arinnar. Og það var þarna sem Stanley fann
hann 1 0. nóvember 1871.
^ Stanley finnur
Livingstone
Alllöngu áður hafði blaðakóngurinn
James Gordon Bennett, útgefandi New York
Herald, þar sem Stanley starfaði, kallað hann
fyrir sig á Grand Hotel I Paris og gefið honum
eftirfarandi fyrirmæli. „Ég vil að þú verðir við
opnun Súezskurðar og haldir siðan upp Nil
Sendu okkur itarlega lýsingu um allt það sem
má vekja áhuga bandariskra ferðamanna
Farðu síðan til Jerúsalem, Konstantinóple,
Krimskagans. Kaspiahafsins, um Persíu allt til
Indlands Að þvi búnu geturðu farið að leita að
Livingstone Ef hann er dauður komdu þá aftur
með allar þær sannanir sem þú getur orðið þér
úti um dauða hans ".
Þessa viðamikla verkefni lauk Stanley á 14
mánuðum, hann var við opnun Súezskurðar
pg fór upp Nil, þar sem hann átti viðtal við
einn af leiðangursmönnum Bakers, kannaði
vígvelli Krimskagans, fór til Persiu og lýsti þar
fornum minjum og siðan fátæktinni i Indlandi
Nú var hann kominn til Ujiji eftir átta mánaða
ferð frá störndinni og nánasti samstarfsmaður
hans var Bombey, sá hinn sami og Burtön og
Speke höfðu haft með sér á ferðum sinum Það
urðu fagnaðarfundir með þeim Stanley og
Livingstone þótt þeir væru menn ólikir, og um
leið og Livingstone hafði náð heilsu könnuðu
þeir í sameiningu Tanganyikavatn, og komust
að því, að Burton hafði haft rangt fyrir sér —
Rusizifljót rann í Tanganyikavatn en ekki úr
þvi Eftir það hallaðist Livingstone enn frekar
að þvi að Lualaba hlyti að vera Nil. Til þess að
ganga úr skugga um það þurfti hann frekari
vistir og burðarmenn. svo að hann og Stanley
héldu i sameiningu til Tabora, sem var næsti
staður þar sem slíkt var að fá Það brást þó og
varð þá úr að Livingstone varð þar eftir en
Stanley hélt að nýju til strandarinnar til að
útvega þar vistir og menn fyrir Livingstone
Meðferðis hafði Stanley ómetanlegan fjársjóð
— allar ferðalýsingar og dagbækur Living-
stone og til Zanzibar kom Stanley eftir aðeins
54 daga eða ótrúlega skamman tima Heimur-
inn fékk þar með fréttir af Livingstone, mann-
raunum hans og hinni ægilegu þrælaverzlun,
sem viðgekkst i miðhluta Afriku Stanley varð
Framhald á bls. 38
Stanley og Livingstone hittast og hin frngu orð: „Dr. Livingstone býst ég við."
19