Morgunblaðið - 15.11.1977, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 15.11.1977, Blaðsíða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 1977 Námabær á Svalbarða Norski stjórnmálasérfræd- ingurinn Willy östreng hefur að undanförnu haldið fyrir- lestra ( Norræna húsinu í Reykjavfk, annars vegar um Svalbarða og hins vegar um stjórnmálaviðhorfin ( Noregi að loknum þingkosningunum f haust. Hann kennir stjórnmála- fræði við Öslóar-háskóla, auk þess sem hann starfar við Fritjof Nansen-stofnunina. Um þessar mundir vinnur hann að ritverki um þróun öryggismála á Ishafssvæðinu, en áður hafa komið út bækur og birzt blaða- greinar eftir hann um þetta efni og önnur skyld. 1 viðtalinu sem hér fer á eftir gerir Willy östreng grein fyrir þeim vandamálum sem Norð- menn eiga við að strfða á norð- urslóðum, auk þess sem fjallað er um sameiginlegan sjóð NATO-rfkjanna, en hann hefur „Rússar ganga eins langt og hægt er, en láta í minni pokann þegar Norðmenn halda rétti sínum til streitu" - segir norski stjórnmálafrædingurinn Willy Östreng um sambúdina á Svalbarda það hlutverk að standa straum af framkvæmdum við mann- virki f þágu samræmdra varna bandalagsins. Eins og kunnugt er hefur Svalbarði algjöra sérstöðu f al- þjóðalögum. Svalbarða- sáttmálinn, sem undirritaður var árið 1920 og 39 rfki eiga aðild að, felur f sér viðurkenn- ingu á fulfum og óskoruðum yfirráðarétti Norðmanna á Svalbarða og innan lögsögunn- ar umhverfis eyjaklasann, þó með nokkrum skýrt afmörkuð- um og afdráttarlausum undan- tekningum. Tíl einföldunar má skipta þessum undantekning- um f tvo megin þætti: í fyrsta lagi eiga sáttmála- þjóðirnar jafnan aðgangsrétt að eyjunum og auðlindum þar, og í öðru lagi má aldrei nota Sval- barða í hernaðarlegum tilgangi. Willy östreng var fyrst spurður um sambúð Sovéta og Norðmanna á Svalbarða, en þetta eru einu sáttmálaþjóðirn- ar sem þar hafa fasta búsetu: — í stórum dráttum verður að teljast að sambúðin hafi gengið vel, en þó leikur enginn vafi á þvi að Sovétmenn reyna að ganga eins langt og frekast er unnt i þvi skyni að draga úr yfirráðum Norðmanna án þess að brjóta beinlínis i bága við Svalbarasáttmálann. Ég gef nefnt smádæmi: Fyrir nokkr- um árum kom það fyrir að sovézkir borgarar voru staðnir að gæsaveiðum, en gæsir eru alfriðaðar á Svalbarða. Norski sýslumaðurinn, sem er æðsta vald á eyjunum, ákvað að láta þetta mál hafa eðlilegan gang og var hinum brotlegu gert að greiða sekt, sem raunar var smávægileg. Sovétmenn mót- mæltu þessari málsmeðferð, en féilust þó að lokum á að greiða sektina. Þetta mál er dæmigert fyrir það sem gerist þegar ágreiningur kemur upp á Sval- barða. Rússar ganga eins langt og hægt er en láta í minni pok- ann þegar Norðmenn halda rétti sínum til streitu, — í þessu tilviki að framfylgja norskum lögum eins og Sval- barða-sáttmálinn gerir ráð fyr- ir. Það er nokkurs konar þegj- andi samkomulag að láta ekki stórmál valda ágreiningi, held- ur nota smáatriði til að gera ljósa afstöðu sína og leggja áherzlu á að ekki verði hvikað frá ríkjandi ástandi. — N'ú hafa sumir látið i ljós þá skoðun að Sovétmenn hafi í raun og veru komið sér upp hernaðarlegri aðstöðu á Sval- barða þótt leynt fari. Hvert er álit þitt á þessu? — Ég held að það sé af og frá, að vísu eru þeir með þyrlu- flugvöll og hafnarmannvirki sem hægt er að nota í hernaðar- legum tilgangi. Þá hefur fjöldi Sovétmanna á Svalbarða vakið vissar grunsemdir um að starf- semi þeirra fari út fyrir eðlileg mörk. Þeir eru um 3000, enda þótt afraksturinn af náma- vinnslu þeirra á eyjunum sé mun minni en þeirra 1000—1200 Norðmanna, sem þarna eru að jafnaði. Hvað mannvirkjunum viðkemur má með sánngirni halda því fram að Norðmenn hafi líka komið sér upp aðstöðu sem unnt sé að nota i hernaðarlegum tilgangi. — í þessu sambandi er dálít- ið fyndið að fylgjast með hegð- un Rússanna, hélt Willy örstreng áfram. — Þegar Norð- menn hefja einhverjar fram- kvæmdir á Svalbarða bera þeir fram eindregin mótmæli en láta þar við sitja. Svo spyrja þeir hvorki kóng né prest þegar þeir ætla að gera eitthvað. Þeir hafa sem sé í frammi ýmsa til- burði, einungis í því augnamiði að undirstrika nærveru sfna og minna á sig, en meina ekki bók- staflega það sem þeir segja. Það er þó fullkomin ástæða til að fylgjast með framvindu mála á Svalbarða, því að frjálsleg túlk- un þeirra á Svalbarðasáttmál- anum, sem að sjálfsögðu er jafnan þeim sjálfum í hag, mið- ar markvisst að því að draga úr yfirráðarétti Norðmanna, og þessu til vitnis er ekki einungis framkoma þeirra á Svalbarða, heldur og greinar og yfirlýsing- ar, sem birtast í sovézkum blöðum og tímaritum. — En hvað með hafréttarráð- stefnu Sameinuðu þjóðanna? Nú greinir Norðnenn og Sovét- menn á um yfirráð yfir 200 nílunum umhverfis Svalbarða. — Já, Norðmenn álíta að ut- an landhelginnar við Svalbarða sem nú er 4 mílur, eigi þeir yfirráðaréttinn á landgrunninu og í Svalbarða-sáttmálanum sé einungis kveðið á um sameigin- legan rétt á eyjunum sjálfum og landhelginni. Sovétmenn halda þvi á hinn bóginn fram að ákvæði sáttmálans eigi einn- ig að gilda innan 200 mílnanna þegar viðurkenning á þeim í alþjóðalögum er fyrir hendi. Óhætt er þó að segja að flestir séu þeirrar skoðunar að hver sem úrslitin verði á hafréttar- ráðstefnunni fái Norðmenn yfirráð yfir 200 mílunum við Svalbarða. I þessu sambandi er ástæða til að benda á að Norð- menn hafa jafnan gætt þess að halda viðræðum um Svalbarða og skiptingu Barentshsafsins aðskildum, enda þótt enginn vafi leiki á að Sovétmenn líta á þessi tvö mál sem eina heild, ekki sízt í hernaðarlegu tilliti. — Norðmönnum er mjög í mun að viðhalda því friðsam- lega ástandi, sem lengi hefur ríkt á þessum slóðum. Sval- barði er á varnarsvæði NATO, og þótt svæðið sé herlaust hljóta að liggja fyrir áætlanir um hvernig vörnum þess skuli háttað ef í odda skerst, enda liggur i augum uppi, að herleys- ið girðir ekki fyrir að hægt sé að skipuleggja varnir svæð- isins. Þó yrðu slikar áætlanir sjálfsagt erfiðar í framkvæmd þar sem heræfingar geta ekki farið fram og sérstök hernaðar- mannvirki eru engin, sagði Willy östreng. — Á vegum NATO er sjóður sem veitir fé til framkvæmda í þágu sameiginlegra varna að- ildartíkjanna. Hvað um hlut- deild Norðmanna í þessum sjóði? — Norðmenn hafa á liðnum árum greitt verulega fjárhæðir i þennan ,,Infrastruktur“-sjóð NATO, sem svo er nefnur. Hlut- verk sjóðsins er að safna saman á einn stað fé sem veitt er til varnarmannvirkja í þeim til- gangi að auðvelda samræm- ingu. Aðeins þau riki, sem greiða framlög í sjóðinn, fá fjárveitingar úr honum. Nú er það að visu svo að Norðmenn hafa á liðnum árum fengið meira úr sjóðnum en þeir hafa i hann lagt, en ástæðan er sú að sérstakar aðstæður eru fyrir hendi í Norður-Noregi. Fénu hefur verið varið til flugvalla- hafna- og vegagerðar, sem nauðsynleg hefur verið með til- liti til framlinuvarna í Norður- Noregi. Greiðar samgöngur eru algjör forsenda viðunandi varnarbún- aðar, og strjálbýlið i Norður- Noregi er ástæðan fyrir því að sjálfir hafa Norðmenn ekki staðið þar fyrir þeirri mann- virkjagerð, sem varnarsam- starfið krefst, og er ekki sízt nauðsynleg af því að Norðmenn hafa ekki viljað hafa erlendar hersveitir og atómvopn í land- inu á friðartímum. Norður- Noregur er mjög mikilvægur staður í varnarkerfi NATO, og þar er gert ráð fyrir að hægt sé að veita beint viðnám en ekki er einungis um að ræða viðvör- unarstöðvar. Það er ástæða til að undirstrika að það er ekki verið að framkvæma neina norska byggðapólitík með fjár- framlögum úr „Infrastruktur"- sjóðnum, heldur er um að ræða mannvirkjagerð, sem er nauð- synleg fyrir sameiginlegar varnir Atlantshafsbandalags- ins. — Hver eru framlög Norð- manna í sjóðinn og hversu mik- ið hafa þeir fengið úr honum? — Því miður h^f ég þessar tölur ekki við höndina hér, en um er að ræða verulegar fjár- hæðir. Framkvæmdirnar hafa átt sér stað á löngum tíma og mun nú að mestu lokið. í lok samtalsins var vikið að almenningsáliti og opinberum umræðum um öryggismál: — Umræður um öryggismál fara vaxandi í Noregi, og það tel ég vera til mikilla bóta. Slik- ar umræður hafa verið i lág- marki, og ástæðan fyrir því er liklega sú, að frá því að Noreg- ur varð aðili að Atlantshafs- bandalaginu má segja að algjör eining hafi verið milli helztu stjórnmálaflokkanna um örygg- is- og utanríkismál. Allar ríkis- stjórnir hafa lagt áherzlu á samstöðu um þessi mál, og Atlantshafsbandalagið hefur verið nokkurs konar horn- steinn utanríkismálastefnu Norðmanna. Hér skiptir að sjálfsögðu meginmáli að NATO er varnarbandalag, og reynslan hefur kennt Norðmönnum að varnir eru nauðsynlear, þannig að fyrir hendi er almennur skilningur á því að varnarvið- búnaður verði að vera fyrir hendi. Þrátt fyrir samstöðuna innan- lands í utanríkis- og öryggis- málum tel ég afar mikilvægt að stöðugar umræður um þau eigi sér stað, og að þær takmarkist ekki við fámennan hóp sérfræð- inga og einstakra áhugamanna, eins og var til skamms tima. Að visu eru öryggismál — bæði hugmyndafræðilega og her- fræðilega — svo flókinn mála- flokkur að þess er vart að vænta að allur almenningur verði sérfræðingar á því sviði, og kannski er þáð líka af þeirri ástæðu sem umræðurnar hafa afrharkast við lítinn hóp manna. Ég tel þetta hafa verið bæði hættulegt og skaðlegt. Öryggismál snerta öll svið þjóð- lífsins, því að hvað er verið að verja? Það er um það að ræða að viðhalda þjóðernislegu og efnahagslegu sjálfstæði þjóða, og vernda þær fyrir utanað- komandi ásælni og yfirráðum. Þar í felst forsendan fyrir þvi að þjóðfélög fái staðizt, og því er brýnt að almenriingur sé vel upplýstur og hafi aðstöðu til að mynda sér skoðanir á stefnu stjórnvalda sagði Willy östreng. -Á.R.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.