Morgunblaðið - 24.12.1977, Blaðsíða 18

50
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. DESEMBER 1977
l’r íslenzkum þjóósöjíum
Um Grýlu, Leppalúda
og f jölskyldu þeirra
NtJ á dögum eru jólasveinar
góðir, gráhæróir öldungar, með
sítt skegg og poka á baki. Þeir
koma til byggða með gjafir
handa börnum — og fá börn
vita, hvernig þeir voru hér áður
fyrr. Við birtum hér stuttan
kafla úr ísl. þjóðsögum.
Þó nú gangi ekki lengur nein
munnmæli um Grýlu að telj-
andi sé verður allt um það að
geta hennar að því sem finnst
um hana í fornum ritum og
þulum og manns hennar Leppa-
lúða, því að fyrr á öldum hafa
farið miklar sögur af þeim, en
einkum henni, svo að löng
kvæði hafa verið um þau kveð-
in og mörg um Grýlu. Þau áttu
bæði hjónin að vera tröll enda
er Grýla i tröllkvennaheitum í
Snorra-Eddu. Mannætur voru
Pottasleykir
þau og sem önnur tröll og sótt-
ust einkum eftir börnum þó
einnig þægju þau fullvaxna
menn. En eftir að farið var að
hætta að hræða börn á upp-
vextinum með ýmsu móti hefur
Grýlutrúin lagzt mjög fyrir óðal
því að Grýla var mest höfð til að
fæla börn með henni frá ógangi
og ærlsum og því er orðið grýla
þegar i Sturlungu haft um tröll-
konu eða óvætt sem öðrum
stendur ógn af Og grýlur um
ógnanir.
Snemma hefur Grýla verið
gjörð ógurleg því Sturlunga
getur þess að hún hafi fimmtán
hala. Hið sama stendur og um
hana í þulunni:
„Cirýla reið fyrir ofan garð,
hafði hala fímmtán.
en á hverjum hala hundrað belgi,
en í hverjum belgi börn tutlugu."
Þess var þegar getið að bóndi
Grýlu hét Leppalúði. Hann var
að öllu samboðinn henni á hátt-
um sínum, en ekki fullt eins
skrímslislegur ef til vill. Þau
áttu saman tuttugu börn ...
Þau Grýla og Leppalúði áttu
og fleiri börn .. . Það voru pilt-
ar þeir sem venjulega hafa ver-
ið kallaðir jólasveinar. En þótt
þeir séu fortakslaust kallaðir
synir Grýlu og Leppalúða í
Grýlukvæði því, sem prentað er
í Snót er það sumra manna mál
að Grýla hafi átt þá áður en hún
giftist Leppalúða, og greinir þó
ekki frá faðerni þeirra.
Jólasveinar heita svo eigin-
legum nöfnum: 1. Stekkjar-
staur, 2. Giljagaur, 3. Stúfur, 4.
Þvörusleikir, 5. Pottasleikir, 6.
Askasleikir, 7. Faldafeykir, 8.
Skyrgámur, 9. Bjúgnakrækir,
10. Gluggagægir, 11. Gáttaþef-
ur, 12. Ketkrókur, 13. Kerta-
sníkir. En því eru þeir þrettan
að tölu að hinn fyrsti kemur
þrettán dögum fyrir jól, síðan
einn á hverjum degi og sá síð-
asti á aðfangadag jóla. A jóla-
daginn fer hinn fyrsti burt aft-
ur og svo hver af öðrum, en
hinn siðasti á þrettánda dag
jóla. Jólasveinarnir hafa verið
eins og foreldrarnir hafðir til
að hræða börn með, en einkum
um jólaleytið. Attu þeir þá að
koma af fjöllum ofan til manna-
byggða til að fremja þá iðn er
hver þeirra tamdi sér og flest
nöfn þeirra eru við kennd, en
allir voru þeir eins vísir til að
taka börn þau er hrinu mjög
eða voru á annan hátt óstýrlát.
Þó að það virðist eftir áður-
sögðu engum efa bundið að
jólasveinarnir hafi verið þrétt-
án að tölu hefur þó ekki öllum
borðið saman um það atriði
heldur en um faðerni þeirra.
Segja sumir, að þeir hafi ekki
verið fleiri en níu og bera fyrir
sig þulu þessa:
„Jólasveinar einn og átta
ofan komu af fjöllunum.
1 fvrrakvöld þá fór ég að hátta
þeir fundu hann Jón á Völlunum.
En Andrés stóð þar utan gátta,
þeir ætluðu að færa hann tröllunum.
En hann beiddist af þeim sátta,
óhýrusfu körlunum,
og þá var hringt öllum jólabjöllunum.“
Auk tuttugu hinna fyrrtöldu
barna og jólasveina segir ein
þula enn, að hún eigi nítján til.
Þulau er þannig:
Grýla kallar á börnin sín
þegar hún fer að sjóða til jóla.
„Komið hingað öll til mfn,
Nípa, Tipa,
Næja, Tæja,
Núpur, Pútur,
Nafar, Tafar,
Láni, Gráni,
Leppur, Skreppur,
Leppatuska, Lan(g) leggur
og Leiðindaskjóða,
Völustallur og Bóla."
Giljagaur
Sá fyrsti hét Casþar kóngur.
Hann átti einn aldingarð nærri
sínu herbergi. Þar var eitt tré
sem spáð hafði verið fyrir að
það sk.vldi standa so þangað til
að Kristur fæddist. Varð það
mjög gamalt að nær voru af
rotnir allir kvistir, en á þeirri
nótt er Kristur var fæddur þá
blómgvaðist tréð og sat þar á
fugl og sagði í sínum söng að
frelsarinn væri fæddur.
Annar kóngur hét Melchior. I
hans garði var einn fugl er hét
strás (strúss). Og á þeirri nóttu
er vor herra var borinn þá varp
hann á móti sinni náttúru
tveimur eggjum og lagði bæði
eggin út, og var f öðru iamb, en
í öðru leon (Ijón), og þýddu
meistarar það so að lausnarinn
væri borinn.
Þriðji kóngurinn hét Balthas-
ar. 1 hans návist varð ein kona
léttari að sveinbarni, og strax
er það var fætt talaði það og
sagði að heimsns frelsari væri
fæddur, „og til merkis á ég að
lifa 33 daga eins og hann árin.“
Austurvegs-
vitringarnir
„Nóttin var^ú ágæt ein,
í allri veröld ljósið skein,
það er nú heimsins þrautarmein,
að þekkja hann ei sem bæri.
Með vísnasöng ég vögguna þína hræri.
I Betlehem var það barnið fætt,
sem bezt hefur andar sárin grætt
svo hafa englar um það rætt
sem endurlausnarinn væri.
Með vísnasöng ég vögguna þína hræri.
Fjármenn hrepptu fögnuð þann,
þeir fundu bæði Guð og mann,
í lágan stall var lagður hann,
þó lausanarinn heimsins væri.
Með vísnasöng ég vögguna þína hræri.
Lofið og dýrð á himnum hátt
Honum með englum syngjum þrátt,
friður á jörðu og fengin sátt,
fagni því menn sem bæri.
Með vísnasöng ég vögguna þína hræri.
Á þig breiðist elskan sæt,
af ölíum huga ég syndir græt,
fyrir iðran verður hún mjúk og mæt,
miður en þér þó bæri.
Með vísnasöng ég vögguna þína hræri.“
Einar Sigurðsson.
Friður jólanna

Jól er tími friðar. Jól er tími gleði og kærleika. Jól er hátíð
Ijóssins. A sérstakan hátt flytur þessi friðarhátíð fagnaðartíð-
indi í dimmasta skammdeginu á tslandi. Ómur englanna frá
völlum Betlehems hijómar enn skært og minnir okkur á
boðskap englanna hina fyrstu jólanótt:
„Verið óhræddir. Því sjá, ég boða yður
mikinn fögnuð, sem veitast mun öllum
lýðnum, því að yður er í dag frelsari
fæddur, sem er Kristur Drottinn, í
borg Davíðs.“