Morgunblaðið - 03.01.1978, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. JANÚAR 1978
21
Geir Ha/lgrímsson, forsætisrádherra í áramótaávarpi:
Við vinnum ekki sigur á
verðbólgu með skyndisókn
Hér fer á eftir í heild áramóta-
ávarp Geirs Hallgrímssonar, for-
sætisráðherra, sem flutt var í
hljóðvarpi og sjónvarpi á
gamlárskvöld:
I kvöld er litið yfir farinn veg, hvort
heldur menn eru í hópi fjölskyldu og
ástvina eða einir og einmana. Til þeirra
leitar hugurinn ekki síst. Gleðin setur
svip sinn á hátiðina, þó víða hafi orðið
skarð fyrir skildi. Minningar og fyrirheit
tvinnast saman i hugum okkar.
Heit eru unnin — því sem miður gekk
á liðnu ári, skal úr bætt á þvi nýja.
A stórum stundum er oft sagt, að Is-
lendingar séu ekki annað en ein fjöl-
skylda. Við áramót á þessi líking við, því
að öll sameinumst við í hátíðarskapi og
lítum jafnt yfir liðna árið og fram á veg.
En sátt og samlyndi þarf ekki ávallt að
ríkja innan fjölskyldu. I þjóðarfjölskyld-
unni heyrast óánægjuraddir, barlómur
og kröfugerð. Þetta gæti bent til þess, að
hlutskipti okkar væri lakara en skyldi.
Öllum ber þó saman um, að velmegun-
in mæld i kaupmætti nú fyrir jólahátíð-
ina hafi sjaldan eða aldrei verið meiri.
Þetta er auðvitað ekki einhlitur mæli-
kvarði, en án efa ættum við að láta af
öllum barlómi og ólund. Kveinstafirnir
eru aðeins til þess fallnir að draga úr
XXX
Auðvitað stofnar verðbólgan hér af-
komu atvinnuveganna og samkeppnis-
stöðu í hættu og leiðir á endanum til
stöðvunar og atvinnuleysis. Þegar af
þeirri ástæðu ber brýna nauðsyn til að
snúast gegn þessari þróun. Okkur tókst á
síðustu 2 árum að minnka verðbólguna
um helming — og þótt okkur hafi borið
af leið á þessu ári, þá megum við ekki
missa sjónar af markinu. Þótt við verð-
um um skamma hríð að vera í biðstöðu,
þá verðum við að nota þann tíma til að
undirbúa nýja og öflugri sókn gegn verð-
bólguvágestinum í næstu atrennu.
Reynslan sýnir okkur, að sigurinn verð-
ur ekki unninn með skyndisókn. Við
þurfum á þolinmæði og þrautseigju að
halda og megum ekki missa móðinn, þótt
lengri tíma taki en við áður vonuðum til
að ná árangri.
Hér er einnig meira i veði en fjárhags-
legir hagsmunir einir, atvinnulif og sam-
keppnisstaða.
Peningagildi er mælikvarði á fleira en
fjármunaleg verðmæti og getur einnig
verið spegilmynd af siðferðisþreki og
siðgæðismati.
Við eigum að vísu skýringu á verð-
bólgu, ef ekki afsökun, í einhliða at-
vinnulífi. Öflun sjávarafurða er bundin
sveiflum bæði um magn og verð, sem
samtiðarinnar, samskiptum þjóðanna og
leggja fram okkar skerf til varðveislu
friðar í heiminum.
Við erum okkar sjálfra vegna i varnar-
bandalagi. Þátttaka í frjálsu samstarfi
vestrænna ríkja er sjálfstæðismál en má
aldrei hneppa okkur í fjötra fjárhags-
Iegra tengsla og framfærslu. Við viljum
og verðum að standa á eigin fótum.
XXX
Við lifum í opnu og frjálsu þjóðfélagi,
þar sem áhrif og fréttir berast einstakl-
ingnum í sífellu, án þess að hann hafi
ráðrúm til íhugunar og ályktunar sem
skyldi. Fjölmiðlar Ieggja ósjálfrátt
áherslu á neikvæðu hliðarnar, góð heilsa
er ekki fréttaefni, en slys og sjúkleiki,
hvort heldury-andlegur, efnalegur eða
líkamlegur, er það aftur á móti.
Uppeldi ungu kynslóðarinnar færist í
vaxandi mæli úr höndum foreldra til
stofnana. Þeim mun brýnna er að huga
að hvert stefnir í menntamálum og öðru
uppeldisstarfi. Aherslu ber að leggja á
að þroska getu einstaklingsins til að
draga sjálfstæðar ályktanir og axla eigin
ábyrgð.
XXX
Lífsaldur lengist, en oft er vafasamt að
lífsfylling fylgi. Aldraðir einangrast
miðað við það, sem áður var. Það er
menningarskylda að tryggja öllum sjálf-
stæði og viðunandi lífsframfæri að lok-
inni starfsæfi, með því að gera einstakl-
ingunum sjálfum fært að búa í haginn
fyrir sig.
XXX
Fyrir nokkrum árum gekk ég ásamt
öðrum gestum um dýragarðinn í Edin-
borg. Að .skoðunarferð lokinni spurði ég
forstöðumanninn hvaða dýrategund
væri erfiðast að fylgjast með. Hann svar-
heldur með þolinmæði og þrautseigju
vilja og kjarki til að takast á við raun-
veruleg vandamál og bæta þjóðlífið og
samfélagið í heild með atorku og dugn-
aði.
XXX
Að vísu erum við ekki einráð um
margt af því, sem áhrif hefur á lif okkar,
hvort heldur sem einstaklinga eða þjóð-
ar. Við hljótum þess vegna að beina
athyglinni að því sem gerist umhverfis
okkur og hvernig mönnunum miðar þar.
Djarfhuga tilraunir eru gerðar til að
leysa deilumál fornra andstæðinga í
löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs.
Styrjöld hrjáir fátækar þjóðir Sómaliu
og Eþiópiu. Kynþátta- og frelsisbarátta
er víða háð. Ógnir ánauðar milljóna
manna valda því, að skylt og nauðsynlegt
er að berjast ótrauðlega fyrir sjálfsögð-
um mannréttindum. Hungurvofan sækir
að rneiri hluta mannkyns og þeir eru
mun fleiri, sem eiga ekki málungi matar,
en hinir sem lifa í allsnægtum.
Allt þetta hefur með einum eða öðrum
hætti áhrif á íslensku þjóðarfjölskyld-
una. Samt er okkur mjög tamt að horfa
aðeins í eigin b'arm og gleyma vandamál-
um annarra, sem okkur er ekki aðeins
hollt, heldur einnig skylt að hafa hugfast
og sinna. Við það ætti jafnframt að auk-
ast skilningur á góðu hlutskipti okkar.
Ætli einhver láti nú ekki orð falla um
það, að ekki sé jafnað til þess sem best sé
og að samanburðurinn verði okkur ekki
hagstæður, þegar litið sé nær til vest-
rænna velmegunar- og lýðræðisríkja. En
er þá grannans hagur greinilega betri en
okkar? Sannleikurinn er sá, að grannrík-
in eiga einnig við sín vandamál að glíma.
Reyndar varðar okkur miklu hvernig
þeim tekst að ráða fram úr sínum vanda,
þar sem þau eru flest helstu viðskipta-
lönd okkar.
Ég sat nýlega fund forsætisráðherra
Norðurlanda, þar sem fram kom, að fjár-
lög muni nú afgreidd í öllum öðrum
Norðurlöndum með 10—30% halla, sem
jafnaður er með erlendum lántökum,
atvinnuleysi er 8—10% í Finnlandi og
DanmÖrku og 2% i Svíþjóð, en bæði þar
og í Noregi er vinnu tugþúsunda og
jafnvel hundruðþúsunda manna haldið
uppi með sérstakri lánafyrirgreiðslu,
ríkisábyrgðum og beinum styrkjum, í
von um að samkeppnþsstaða þeirra at-
vinnugreina, sem svo illa eru settar, eigi
eftir að batna. Reyndar hafa menn þegar
lifað í þeirri von alllengi, og óvíst um
hversu úr rætist.
Þótt í þessum staðreyndum sé dulið
gengisfall og verðbólga í nágrannalönd-
unum, skulum við hreinskilnislega játa,
að verðbólgan þar — þótt nógu alvarleg
þyki — er aðeins um 10—15% á ári eða
helmingur eða þriðjungur þess, sem ver-
ið hefur hjá okkur.
ekki er á okkar valdi. En við höfum
heldur ekki kunnað sem skyldi að lifa
samkvæmt þessum atstæðum. Stjórn-
völd og einstaklingar hafa viljað ráðast í
of margt á skömmum tíma. Meira hefur
verið fjárfest en almenningur hefur vilj-
að sætta sig við með því að takmarka
neyslu sína og eyðslu. Erlend skulda-
söfnun hefur fylgt i kjölfarið. Afleiðing-
in hefur verið ofþensla í þjóðfélaginu.
Með afgreiðslu fjárlaga fyrir næsta ár
og framkvæmda- og lánsfjáráætlun hafa
stjórnvöld takmarkað fjárfestingu í raun
við innlenda sparifjármyndun og stöðv-
að aukningu erlendra skulda. Þessari
stefnu verður að fylgja eftir.
XXX
Eðlilegt og sjálfsagt er að ætlast til
mikils af stjórnvöldum og veita þeim
óvægna og sanngjarna gagnrýni.
En í lýðræðisþjóðfélagi er ekki allt
vald lagt í hendur ríkisstjórnar og Al-
þingis. Lýðræði er ekki eingöngu fólgið í
því að fólkið kjósi til þings á fjögurra ára
eða skemmri fresti, og varpi áhyggjum
sínum á stjórnvöld þess á milli. Lýð-
ræðisskipulagið er fólgið í dreifingu
valdsins, til sveitastjórna, hagsmuna-
samtaka og einstaklinganna sjálfra.
Hver maður er sinn eigin herra, því að í
raun og veru er allt vald frá einstakl-
ingnum komið. Frelsi einstaklingsins er
forsendan, sem allt annað byggist á. Ein-
staklingurinn hefur bundist samtökum
við aðra í ýmiss konar félagsskap til að
koma áhugamálum sínum fram, svo sem
stjórnmálaflokkum og stéttarfélögum.
En umfram allt hefur hann sjálfs sins
vegna undirgengist að lifa í skipulegu
samfélagi og hlíta ákveðnum reglum til
þess að vernda frelsi sitt í nábýli við
aðra.
Frelsinu fylgir ábyrgð. Það er mikill
misskilningur, að frelsið felist í því að
fara eftir vild sinni og geðþótta á líðandi
stund — vera svo góður við sjálfan sig að
láta allt eftir sér án þess aö skeyta um
afleiðingar gerða sinna fyrir aðra og
sjálfan sig, þegar litið er lengra en til
morgundagsins.
Ef einstaklingurinn vill varðveita virð-
ingu sina og frelsi, verður hann að beita
sig sjálfsaga. Hann getur ekki varpað
ábyrgð eða áhyggjum á aðra og falið sig i
fjöldanum.
Það er kunnara en frá þurfi að segja,
að daglega eru gerðar ýmiss konar sam-
þykktir hagsmunasamtaka, með kröfum
á hendur samfélaginu í heild eða öðrum
hagsmunahópum. Um sumar þessar
kröfur er ekki nema gott eitt að segja,
þótt þær geti orkað tvímælis. Þær verða
oft til þess að vandamál eru tekin til
meðferðar og fremur brotin til mergjar
en ella. Aðrar kröfur eru svo bersýnilega
ósanngjarnar, mótsagnakenndar og
raunar óframkvæmanlegar, að einstakl-
ingurinn, sem að þeim hefur staðið og
um þær er spurður, ypptir öxlum og
segir ekki hafa verið unnt að standa á
móti þeim, sem lengst vildu ganga.
Flest, ef ekki öll, erum við þeirrar
skoðunar, að samtök launþega og vinnu-
veitenda eigi í frjálsum samningum sin á
milli aó ákveða kaup og kjör manna í
sem flestum greinum. Við teljum með
sama hætti og enn frekar, að það sé
hreint neyðarúrræði, sem ekki megi
grípa til fyrr en öll önnur sund eru
lokuð, að breyta gildandi kjarasamning-
um með löggjöf. En samningsfrelsi aðila
vinnumarkaðins hlýtur jafnframt, eðli
málsins samkvæmt, að byggjast á þeirri
meginforsendu, að ekki sé eftir gerða
samninga höfðað til þess að nauðsyn beri
til eða beinlínis krafist ráðstafana
stjórnvalda til að koma i veg fyrir at-
vinnuleysi, ráðstafana er oft geta leitt til
verðbólgu.
Stjórnvöld og hagsmunasamtök vinnu-
markaðarins hafa hver sitt verksvið og
verða að virða hvert annað, en svo sam-
tengd eru verksviðin, að nánara samráð
þeirra á milli þarf að verða en verið
hefur.
Alþingi og ríkisstjórn og stjórnarstofn-
anir fara með fjármál ríkisins og marka
stefnuna I peninga- og launamálum.
Aðilar vinnumarkaðarins móta stefnuna
í launa- og tekjumálum. Eftir öllu þessu
og ytri skilyrðum fer þróun gengis ís-
lensku krónunnar og verðlag í landinu.
Óskhyggjan er rík í okkur öllum, veru-
leikinn oft, því miður, annar. Manndóm
sýnum við þá fyrst, þegar við samræm-
um óskhyggjuna raunverulegum skilyrð-
um á hverjum tíma.
XXX
En stundum rætast óskir fyrr og betur
en björtustu vonir gáfu tilefni til.
Yfirráð okkar yfir 200 mílna fiskveiði-
lögsögu eru staðreynd — ævintýraleg-
ustu og örlagaríkustu tímamót í sögu
íslensku þjóðarinnar eftir sjálfa lýðveld-
isstofnunina.
Efnalega eiguni við hér eftir enga af-
sökun, ef okkur tekst ekki að sjá sjálfum
okkur farboða, þótt auðvitað sé við marg-
víslegan efnahagsvanda að glima eftir
sem áður.
XXX
Skoðanir okkar eru skiptar, m.a. um
það hvernig tryggja á öryggi þjóðarinnar
og sjálfsákvörðunarrétt gagnvart öðrum
þjóðum í viðsjálum, vopnum búnum
heimi. Hlutlausar þjóðir leggja engu síð-
ur mikið á sig I þeim efnum en hinar,
sem í varnarbandalag ganga.
Við höfum sömu skyldum að gegna og
aðrar þjóðir. Við getum ekki tfeyst þvi
að fá að lifa óáreitt í þjóðbraut sem
sýnishorn fornrar menningar, en hljót-
um einnig að vilja taka virkan þátt i lífi
aði að bragði: „Homo sapiens", þ.e.
maðurinn sjálfur.
Fyrst í stað hefði ég svarið að gaman-
máli, en það vekur þó engu að siður
alvarlegar hugleiðingar. Víða eru þvi
miður dæmi um stjórnskipulag og
stjórnarherra, sem telja sér nauðsynlegt
að setja saklausa menn bak við rimla.
Örlagarikur skilsmunur er á milli
frjálsra manna og fanga, ábyrgðar og
ánauðar.
I frjálsum þjóðfélögum erlendis ríkir
hins vegar sú vargöld nú að hópar
hermdarverkamanna reyna að koma
fram vilja sínum með hótunum og of-
beldi, ránum og morðum á saklausu
fólki.
Víst er lýðræðið oft seint í svifum og
langan tíma tekur stundum að bæta úr
göllum og misrétti. Meðferð mála, bæði
ákvörðunar- og dómsvald, er i margra
höndum, til þess að tryggja réttarörygg-
ið.
Margt má bæta í lýðræðislegum þjóð-
félögum og að þvi verður að vinna hér á
Islandi ekki síður en annars staðar. En i
þeirri viðleitni megum við aldrei af
óþolinmæði og óbilgirni brjóta leikregl-
ur lýðræðisins, sem við höfum sjálf sett
okkur. Sá sem brýtur þessar leikreglur í
dag, þarf e.t.v. á þeim að halda sjálfum
sér til verndar á morgun.
XXX
Við búum við hagstæö ytri skilyrði og
okkur ætti að vera vorkunnarlaust að
leysa vandamálin þótt við höfum
óneitanlega spennt bogann hátt. Til þess
verða gerðar kröfur, ekki einungis til
allra stjórnmálamanna og forvigismanna
hagsmunasamtaka. Abyrgð stétta og ein-
staklinga i þjóðfélaginu er mikil. Ein-
staklingurinn má ekki bregðast ábyrgð-
inni, sem frelsinu er samfara. Hann get-
ur veitt forsVarsmönnum sínum aðhald
sem dugar.
Kosningaár er að hefjast. Að þvi er
stundum látið liggja, að stjórnmálamenn
reyni að kaupa sér vinsældir kjósenda
með stórtækum útgjöldum og loforðum
um fyrirgreiðslu. Víst er það rétt, að i
lýðræðisríkjum er jafnan mikill
þrýstingur á stjórnvöld í þá átt að auka
hvers konar framkvæmdir og félagslega
þjónustu, og valfrelsi og ráðstöfunar-
rétti einstaklinga hættir til þess að fara
út á og stundum út fyrir ystu brún þess,
sem þjóðarefnin leyfa. En ég veit að
allur almenningur er i raun og veru ekki
ginnkeyptur fyrir gylliboðum.
Það er von mín og vissa, að við Islend-
ingar, einstaklingar, stéttir og þjóðin í
heild, kunnum á kosningaári sem endra-
nær með frelsið að fara.
Eg árna ykkur öllum gleðilegs og
farsæls nýárs.