Morgunblaðið - 19.01.1978, Blaðsíða 16

10 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. JANUAR 1978
Viðskiptastaða
og gjaldeyrisjöfnuður
Iárslok 1975 var gjaldeyrisstaðan neikvæð um 4.286 m. kr.,
mæld á gengi i árslok 1977 Á árinu 1976 skánar gjaldeyris-
staðan verulega, eða um 3.990 m. kr., en er áfram neikvæð í
árslok um tæpar 300 m kr Þessi bati heldur áfram og eykst á
árinu 1977 í lok þess árs er gjaldeyrisstaðan jákvæð um 6000
m kr og hafði því batnað um rúmar 6300 m kr á árinu.
Gjaldeyrisstaða er, eins og flestir vita, endanleg niðurstaða allra
greiðsluhreyfinga gjaldeyris á vegum bankakerfísins. Hún er því
háð þeim erlendum lántökum, sem hverju sinni koma inn i
gjaldeyrismynd bankakerfisins, en erlendar lántökur fóru fram úr
áætlun ársins 1 977, m a vegna mikilfar aukningar skipainnflutn-
ings, bæði fiski- og farmskipa.
Jafnvel þó að lánahlið gjaldeyrisstöðunnar sé höfð i huga, sem
rétt er, má öllum Ijóst vera, að hún hefur skánað verulega i tið
núverandi rikisstjórnar, eins og framangreindar tölur bera glöggt
vitni um.
Samkvæmt upphaflegum spám fyrir.s.l ár var gert ráð fyrir
óhagstæðum viðskiptajöfnuði — u.þ b 1% af þjóðarframleiðslu
Hins vegar er nú Ijóst, að viðskiptajöfnuður ársins 1977 varð
óhagstæður um 10 milljarði króna, sem er 2.8% af vergri
þjóðarframleiðslu á móti 1.7% árið 1976 Þessi óhagstæði
viðskiptajöfnuður á fyrst og fremst rætur i tvennu Annars vegar
mikilli aukningu skipainnflutnings, sem fyrr segir, en hins vegar
aukinni almennri eftirspurn, sem i senn byggðist á meiri kaup-
getu og fjárfestingarsjónarmiðum verðbólguþjóðfélagsins. Þessi
óhagstæði viðskiptajöfnuður byggðist ekki á samdrætti i útflutn-
ingi, sem einnig fór nokkuð fram úr áætlunum fyrir liðið ár, þó
ekki væri i sama mæli og innflutningurinn.
Sá óhagstæði viðskiptajöfnuður, sem hér um ræðir, er viðvör-
un, sem hlýtur að verka sem hvati á almenning og forystumenn
um mótaðgerðir Þær mótaðgerðir verða að byggjast á úrræðum
til aukinnar verðmætasköpunar i landínu og vaxandi útflutnings,
m.a með fullvinnslu sem flestra innlendra hráefna, bæði i
sjávarútvegi og landbúnaði Ekki siður á þvi, að hinn almenni
borgari, sveitarfélög og riki beini viðskiptum sínum og eftirspurn í
rikara mæli að innlendri framleiðslu, ekki sizt á sviði iðnaðar.
Borgarstjórn Reykjavikur hefur gengið á undan i þessu efni með
góðu eftirdæmi, með mótun atvinnustefnu, sem í senn auðveldar
iðnrekstur á höfuðborgarsvæðinu og gefur innlendum fyrirtækj-
um forgang um viðskipti borgar og borgarstofnana. Þessi við-
skiptajöfnuður undirstrikar og fáránleik þeirra kenninga öfga-
manna i þjóðfélagsmálum, að leiðin til bættra lífskjara þjóðarinnar
liggi yfir islenzkan landbúnað dauðan og um kaup erlendis á
öllum þeim landbúnaðarafurðum, er neyzluvenjur þjóðarinnar
krefjast
Er lánsfjáráætlun ársins 1978 var lögð fram, var gert ráð fyrir
u.þ.b 4ra milljarða króna viðskiptahalla, eða taeplega 1 % af
áætlaðri vergri þjóðarframleiðslu. Hins vegar má gera ráð fyrir því
að hinn mikli halli á viðskiptajöfnuði liðins árs' skekki einnig
áætlun þessa árs. Það er því full ástæða til þess að hvetja fólk til
íhugunar um þennan þátt í sameiginlegum þjóðarbúskap okkar
og til samstöðu um stuðning við íslenzka framleiðslu, m.a. með
eigin kaupum á vörum og þjónustu.
Halldór Jónsson, verkfræðingur, ritar greín i Mbl. sl
þriðjudag. Hún endurspeglar þann ótta, sem í ýmsra hug
býr, að þjóðfélagskerfið sé að vaxa hinum almenna borgara yfir
höfuð; ýta til hlíðar þegnréttindum, sem verið hafi grundvallaratr-
iði og undirstaða hins frjálsa samfélags. Kerfið hafi tilhneigingu til
að verða „stirðnað, blint og heyrnarlaust" á þarfir og réttindi
þegnanna Orðrétt segir höfundur. „Við gætum ekki vitað hvort
það, sem við gerum i dag, verður löglegt á morgun né hvort
dagurinn í dag verður dæmdur eftir lögum morgundagsins, þvi
ekki er hikað við að segja lög afturverkandi. Verði svona þróun
áfram, þá verður það spurning, hvort menn treysta þvi að
gjaldeyrisreikningar Ólafs verði ekki gerðir upptækir einn góðan
veðurdag Eða að verðbótaskirteini rikissjóðs verði ekki gerð að
„andfélagslegum verðbólgugróða" einn annan dag og skattlögð i
Ijósi þess. Treystum við islenzkum stjórnmálamönnum til þess að
hafa grundvallarréttindi manna i heiðri?"
Hér kann að vera málað í fullsterkum litum Engu að síður er
ástæða til að staldra við þennan meinta ótta einstaklinganna við
þjóðfélagskerfið, ihuga orsakir hans og ekki síður afleiðingar. Ef
traust þegnanna á þjóðfélagsbyggingunni er þverrandi er hætta á
ferðum Þá þarf að treysta þann trúnað, sem nauðsynlegur er
milli almennings og stjórnkerfis.
Einstaklingurinn
og kerfið

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6. sími 10100.
ASalstræti 6. simi 22480.
Áskriftargjald 1 700.00 kr. á mánuSi innanlands.
í lausasölu 90.00 kr. eintakiS.
Teng Hsiao-ping: Sá kfnverskra
ráðamanna sem er jákvæðastur
I garð Rússa.
Hua Kuo-feng: Færist hann
nær afstöðu Tengs?
Kínverjar gruna
Carter um græsku
Stjórnin í Peking kvartar yfir
bandarískum tilraunum til að
æsa Rússa til innrásar í Kína.
Kínversk blöð tala um djöful-
legt samsæri um að „flækja
aðra í kvalafullt stríð“ eins og
Chamberlain hafi viljað með
því að egna saman Þjóðverjum
og Rússum í því skyni að dreifa
athygli Hitlers frá Vesturveld-
unum. Nú eiga þeir menn að
vera til i Bandaríkjunum — og
hér eiga Kínverjar greinilega
við stjórn Carters — „sem von-
ast til að geta dreift kröftum
Sovétríkjanna í austur svo að
þeir sjálfir geti losnað undan
sovézku hættunni á kostnað ör-
yggis annarra þjóða“.
Peking-stjórnin hefur endur-
vakið Sonnenfeldt-kenninguna
til þess að hella sér yfir hana og
hún fordæmir hana á þeirri for-
sendu, að hún sé bandarísk til-
raun til að kaupa frið við Rússa
með því að viðurkenna Austur-
Evrópu sem „hagsmunasvæði“
þeirra. Helmut Sonnenfeldt var
aðstoðarmaður Henry Kissing-
ers 'og starfar ekki lengur fyrir
stjórnina, en mennirnir í Pek-
ing nota nafn hans til þess að
ráðast á það sem þeir telja vera
friðkaupastefna hjá Carter eða
eitthvað annað enn verra.
Sonnenfeldt-kenningin þjón-
aði þeim tilgangi að „seðja
græðgi árásaraðilans og fá að
minnsta kosti nokkurn frest“
fyrir Bandarikin að sögn Kin-
verja, og nú er litið svo á, að
Carter fylgi sömu stefnu. Sonn-
enfeldt er sagður hafa reynt að
„hræða“ Moskvustjórnina með
þeim framtíðarmöguleika, að
Kínverjar kæmust áður en
langt um liði í hlutverk „þriðja
risaveldisins", og þannig
reyndi hann að fá Rússa til að
„færa skotmark árásaráforma
sinna í austur". Með þessu er
greinilega gefið í skyn að Cart-
er geri hið sama.
„Málamiðlun og tilslakanir",
sem Bandaríkin bjóða Sovét-
rikjunum um þessar mundir,
þjóna þeim tilgangi að dómi
stjórnarinnar í * Peking „að
varðveita hagsmuni Bandaríkj-
anna um ailan heim“. í Peking
er talið að viðræður fari fram á
laun milli ríkisstjórnanna í
Washington og Moskvu um
nokkra samninga, sem mundu
grafa undan öryggi Kína. „En
þeir dagar eru liðnir i eitt
skipti fyrir öll, þegar örfá
heimsveldi skiptu heiminum í
hagsmunasvæði fyrir luktum
dyrum," segja Kínverjar, jafn-
vel þótt þeir mótmæli „hrossa-
kaupum", sem gætu orðið til
þess að Bandaríkjamenn og
Rússar drægju úr viðbúnaði
sínum á Indlandshafi, þannig
að sovézka flotanum yrði gert
kleift að gefa Kína meiri gaum.
Hvaða hag hefðu Rússar af
því að svara meintum umleitun-
um Bandaríkjamanna?
Carter
eftir Victor Zorza
„Kjarni" samningsins i MUnch-
en, segja Kínverjar, var sund-
urlimun Tékkóslóvakiu, sem
var ofurseld Hitler til að fá
þann til þess að ráðast á Rúss-
land — og með þessu er gefið í
skyn, að bandaríska stjórnin
léti það gott heita að Kína yrði
limað í sundur og að hún mundi
á þann hátt launa Rússum. Kin-
verjar leggja á það áherzlu að
Bandaríkjamenn séu veiklund-
aðir og ragir, að þeir séu fúsir
til að „kaupa frið“ við Rússa á
kostnað „annarra" til að bjarga
B:ndarikjunum — jafnvel þótt
það kosti það að þeir „ofur-
selji" Evrópu ef Rússar gera
árás — og þetta er kjarni hinn-
ar nýju stefnuumræðu, sem
fram fer í Kína.
Nokkrir leiðtogar í Peking
telja eftir vísbendingum frá
þessum umræðum að dæma, að
Kínverjar ættu ekki að biða
þangað til Rússar ráðist á þá.
Það skipti ekki máli hvort
Moskvu-stjórnin láti til skarar
skríða með þegjandi samþykki
Bandaríkjamanna, virku eða
óvirku, þvi i Peking er haldið
fram að Bandaríkin séu of veik-
burða til þess að koma Kínverj-
um til hjálpar, jafnvel þótt þeir
vildu. Það, sem þessir kín-
versku ráðamenn augsýnilega
leggja til, er, að sætzt verði viö
Rússa því að þar með yrði ekki
aðeins bægt frá hættu á stríði,
heldur gert kleift að Kínverjar
verji til efnahagsmála gífurleg-
um auðæfum, sem herinn
gleypti að öðrum kosti.
Raunverulegur lærdómur
samningsins í Miinchen er sá,
að Stalín náði jafntefli við
Chamberlain og samdi sjálfur
við Hitler. Nú eru það Kínverj-
ar, sem segja eins og Stalín þá,
að hagkvæmnisástæður en ekki
meginreglur liggi til grundvall-
ar bandalögum og að þeim megi
breyta þegar aðstæður breytist
— „í ljósi þess sem er nauðsyn-
legt og mögulegt á ólíkum tím-
um sögunnar". Þessi regla, sem
Pekingstjórnin notaði einu
sinni til að réttlæta sakirnar við
Nixon, hefur aftur skotið upp
kollinum í mikilvægri kin-
verskri grein, þar sem ráðizt er
á bandariska friðkaupastefnu.
Við erum með öðrum orðum á
öðrum „tima sögunnar“, sem
kann að gera nauðsynlegt að
athyglinni sé beint frá
Washington til Moskvu. En
væri það ekki í mótsögn við þá
formúlu Maos, að Sovétríkin
verði eilífur óvinur Kina? „Við
getum aldrei," segja Kínverjar,
„sett fram eina algilda reglu
um hvernig við gerum greinar-
mun á stjórnmálaöflum heims-
ins.“
I greininni er meira að segja
minnt á gagnrýni Maos á fyrir-
ætlanir Bandaríkjamanna um
að „heyja andsovézkt stríð" og
á þá áskorun hans til þeirra,
sem þannig var ógnað — það er
til Sovétríkjanna — að taka
höndum saman gegn Banda-
ríkjunum. Þvi er haldið fram í
Peking, að athugun Maos hafi
„augsýnilega" verið rétt og að
„enginn geti efazt um það“ —
nánast eins og verið sé að svara
einhverjum kínverskum leið-
togum, sem það geri. Þar að
auki er því haldið fram, að nið-
urstöður Maos hafi fengizt
„staðfestar af atburðum þá og
síðan“. Þar sem bent er á at-
burði „síðan“ felst í því að
nokkrir leiðtogar i Peking telja
að nýlegir atburðir gefi til
kynna að Kínverjar ættu að
taka aftur upp andbandariska
afstöðu fyrri ára og sættast
kannski við Moskvu-stjórnina.
Sættir milli Kínverja og
Rússa krefðust vissulega erf-
iðra stjórnmálaákvarðana bæði
í Peking og Moskvu — en til
eru þeir í báðum þessum höfuð-
borgum sem telja, að löndin
geti litlu tapað á þvi að sættast
og grætt heilmikið. Þeir eru
ekki fulltrúar ráðandi valda-
hóps, hvorki í Moskvu né Pek-
ing, en sú staðreynd, að þeir
geta haldið uppi röksemda-
færslu fyrir sáttastefnu, að visu
undir rós, bendir til þess, að
þeir geti orðið nógu áhrifamikl-
ir til þess að bera sigurorð af
mótherjum sínum þegar réttar
aðstæður skapast.