Morgunblaðið - 23.03.1978, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. MARZ 1978

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfuiltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Sundruð bjóðrnn við
hættunum heim
Hnattstaöa lands okkar
mótar líf og viöhorf
þjóöarinnar. Þaö liggur í senn
á mörkum hins byggilega
hluta jaröar og um þjóöbraut
þvera; miös vegar milli hins
gamla og nýja heims, hvort
heldur miöaö er viö leiöir lofts
eöa lagar. Lega landsins og
fámenni þjóöarinnar í stóru
og strjálbýlu landi setja svip
á lífskjör okkar og samskipti
viö aörar þjóöir.
Þrátt fyrir hnattstööu
landsins býöur þaö börnum
sínum ærinn auö, ef rétt er
nýttur. Auðlindir láös og
lagar, gróöurmold og fisk-
stofnar, hafa þó nýtingar-
mörk, sem ekki má yfir fara.
Ef gengið er of nærri þessum
auölindum skeröum viö rang-
lega þann höfuöstól, sem er
sameign okkar meö niöjum
og komandi kynslóöum.
Þriöja auölindin, orkan í
fallvötnum og jarövarma,
skapar okkur nýjan veg iöju
og iönaöar til bættra lífskjara.
Hin nýju iðntækifæri gera
okkur viöráðanlegra aö nýta
hinar fyrri auölindir hyggilega.
Viö þurfum einfaldlega aö
læra aö lifa í sátt viö umhverfi
okkar land og haf; lifa af
vöxtum þess höfuöstóls, sem
okkur hefur veriö trúaö fyrir,
án þess aö skeröa hann
sjálfan. En fámenn þjóö í
stóru og haröbýlu landi sækir
aöeins betri tíö meö vökulu
starfi hugar og handar; meö
vaxandi framleiösluverömæt-
um, sem endanlega veröa aö
bera uppi lífskjör okkar, bæöi
sem þjóþar og einstaklinga. í
því efni hefur þjóöin ööru og
hyggilegra aö sinna en aö
berjast viö sjálfa sig.
Þaö er táknræn tilviljun,
sem á rætur í hnattstööu
landsins, aö helztu trúarhátíö-
ir okkar bera uppi á árstíma,
sem gefur þeim viömiöunar-
gildi í daglegu lífi þjóöarinnar.
Við höldum heilög jól í svart-
asta skammdeginu, á mörk-
um myrkurs og Ijóss, þegar
sól tekur aö hækka á lofti og
dag aö lengja. Þannig eru
jólin boöberi birtu, bæöi í
umhverfi okkar og hiö innra
með okkur. Páska ber einnig
aö garöi sem vorboða, er
vetur kveöur og lífríki lands-
ins, umhverfis okkur rís upp
af vetrardauöa. Framundan
er voriö og gróandinn —
„betri tíö meö blóm í haga,
bjarta langa sumardaga".
Já, þá er máske tilviljun aö
trúarhátíöir þjóöarinnar hald-
ast í hendur viö vaxandi birtu
og vakningu lífríkis landsins.
Sú tilviljun hefur þó táknrænt
gildi, sem okkur er frjálst aö
brjóta til mergjar, hvert á sinn
hátt. Spurning er hins vegar,
hvort sá boðskapur, sem aö
baki býr þessum hátíöum,
hefur þá fótfestu hiö innra
meö okkur sem æskilegt
væri.
Tækni og vísindi nútímans
hafa stórbætt lífskjör okkar.
Skapað jaröveg fyrir menn-
ingarleg, félagsleg og efna-
hagsleg réttindi, sem viö
búum viö í dag. Tæknin hefur
jafnframt fært okkur, eyþjóö
yzt á ránarslóöum, inn aö
miöju heimsviðburða. Þaö
nábýli, sem hún hefur skapaö
okkur, hefur fært okkur margt
gott. En hinu er ekki aö neita
aö ýmislegt miöur gott, og
sumt stórhættulegt, hefur
fylgt í kjölfariö. Samtímis
hefur heilbrigð sjálfsbjargar-
hvöt snúizt — a.m.k. í sumum
tilfellum — í varhugavert
lífsgæöakapphlaup. í stuttu
máli: siöferðilegur og menn-
ingarlegur þroski okkar —
sem þjóöar og þegna —
hefur ekki vaxið í sama
hlutfalli og tæknin og hin ytri
lífskjör. Þaö hefur losnaö um
þau bönd, illu heilli, sem
knýttu okkur boöskap aö
baki kristilegra kenninga og
hátíöa. Boöskap, sem enn
vísar veg aö innri hamingju
og er grundvöllur siöræns
mats á réttu og röngu. Svo
margir hættuboðar hafa gert
vart viö sig í þjóölífi okkar
undanfariö, aö brýn þörf er
siðrænnar vakningar í sam-
skiptum okkar og samfélagi.
Ekki vakningar heiftar og
hefnda; heldur vorhugar og
vilja til góös. Sú vakning er
boöuö í kirkju lands okkar.
Viö þurfum því ekki yfir
lækinn til aö sækja vatniö.
Vilji er allt sem þarf.
Hér aö framan var fjallaö
um auölindir láös og lagar:
gróöurmoldar, fiskstofna, fall-
vatna og jarövarma. Þaö var
staöhæft aö þetta land ætti
ærinn auö, ef rétt væri nýttur.
Ef viö lærum aö lifa í sátt viö
umhverfi okkar; gengjum
aöeins á vexti en ekki höfuö-
stól þeirra auðlinda, sem
okkur hefur verið trúaö fyrir.
En svo nauösynlegt sem þaö
er okkur aö lifa í sátt viö
umhverfi okkar á landi og sjó,
er sú nauösyn ekki síöri aö
lifa í sátt hvort viö annaö í
landinu. „Litla þjóö sem átt í
vök aö verjast, vertu ei viö
sjálfa þig aö berjast". Sam-
taka eru okkur flestir vegir
færir. Sundruö bjóöum viö
hættunum heim. Hugarfars-
breyting, sem eflir samfélags-
vitund okkar, verömætasköp-
un í þjóöarbúskapnum, aö-
hald og aögæzlu í efnahags-
málum og síöast en ekki sízt
siörænt mat okkar, yröi sam-
verkandi þeim vorboöum,
sem nú eru á lofti, og vegvísir
til öryggis og velfarnaöar. í
þeirri von aö sú veröi gifta
okkar óskar Morgunblaöiö
lesendum sínum og lands-
mönnum öllum gleðilegrar
páskahátíöar.
Eftir ASLAUGU
RAGNARS
Ibsen lætur þeirri spurningu
ósvarað, og þegar hann var eitt sinn
spurður að því hvort móðirin hefði
gefið syninum eitrið, svaraði hann:
„Mér dytti aldrei í hug að taka
afstöðu í svo örlagaríku máli.“ Fyrir
Helene Alving voru báðir kostirnir
jafn hræðilegir.
í upphafi fékkst ekkert leikhús á
Norðurlöndum eða í Evrópu til að
taka „Afturgöngur" til sýningar, og
það var ekki fyrr en árið 1882 að það
var frumsýnt í Chucago. Skömmu
síðar var það sýnt í Helsingfors, en
þaðan var farið í leikför um
Norðurlönd. Áratugur leið áður en
leikritið var tekið til sýningar í
Lundúnum. Hvarvetna vakti það
hneykslun, andúð og ótta, og Ibsen
var sakaður um að leggja blessun
sína yfir blóðskömm, hórdóm og
niðurrifsstarfsemi.
Ibsen er íslenzkum leikhúsgestum
vel þekktur af verkum sínum, en
fjölmörg þeirra hafa verið flutt hér
á sviði, í útvarpi og sjónvarpi. Þótt
ekki sé ætlunin að gera hér úttekt á
ævi Ibsens eða verkum hans er í
tilefni af 150 ára afmæii hans á
mánudaginn var vert að gefa gaum
að uppruna hans og jarðvegi þeim,
sem verk hans eru sprottin úr.
Henrik Ibsen fæddist í Skien á
Þelamörk 20. marz 1828. Hann var
elztur í hópi fimm systkina, kominn
af gildum borgurum í ættir fram.
Föðurafi hans var af dönskum
ættum. Hann var skipstjóri, en
verzlun og viðskipti urðu vettvangur
Knud Ibsens, föður skáldsins.
Á bernskuárum Ibsens var Skien
tvö til þrjú hundruð manna pláss, og
fólkið sem þar bjó byggði afkomu
sína að mestu leyti á verzlun og
siglingum. Árið 1835 voru skráðir í
þessu samfélagi 38 meiriháttar
kaupsýslumenn og 31 smákaupmað-
ur, 93 handverksmenn, 67 sjómenn,
181 daglaunamaður, 369 vinnumenn
og 111 fátæklingar, og er þá ótalið
það fólk, sem þessir menn höfðu á
framfæri sínu. Kjör þessa fólks voru
misjöfn, og segja má að fyrst taldi
hópurinn hafi verið nokkurs konar
aðall bæjarins. Inn í þennan aðal var
Henrik Ibsen borinn.
Knud Ibsen var mektugur kaup-
maður og broddborgari. Hann leitað
kvonfangs í einni auðugustu fjöl-
skyldu í Skien, og fyrstu árin sem
________________
þau Marichen Altenburg voru gift,
lék allt í lyndi. Hjónin voru afar ólík,
en áttu þó sameiginlegt, að bæði
voru listfeng. Knud Ibsen er svo lýst
að hann var ljós yfirlitum, lágvaxinn
og fíngerður. Hann barst á í
klæðaburði og lifnaðarháttum, var
fyndinn og skemmtilegur, en þótti
nokkuð kaldhæðinn. Frásagnargáfu
hans var viðbrugðið, en ekki þótti
fýsilegt að lenda í orðahnippingum
við hann. Móðir skáldsins var fríð
kona, fínleg og dökk yfirlitum. Hún
var hlédræg og dul, en teiknaði og
málaði laglega.
Ekki er fráleitt að orðheppni og
frásagnargleði föðurins hafi í leik-
ritum Ibsens sameinazt myndrænum
hæfileikum móðurinnar, þótt á
þessum tíma hafi listiðkun ýmiss
konar sjálfkrafa verið látin fylgja
með í uppeldi yngismeyja af æðra
standi, og hafi því ekki verið sérstakt
afrek.
Þegar Henrik Ibsen var sjö ára að
aldri varð faðir hans gjaldþrota. í þá
daga varð afleiðing slíkra ófara ekki
aðeins breyting á högum. Gjaldþrot
var óbærileg skömm og smánarblett-
ur, og í slíkum skugga var líf
Ibsen-fjölskyldunnar upp frá því.
Glæsibústaðurinn á bezta stað í
bænum var seldur upp í skuldir, en
fjölskyldan fluttist út fyrir bæinn —
til Venstöb, sem var niðurnýtt býli.
Glaðlyndi góðborgarinn varð
mannafæla og lét beizkju og hugar-
víl ná tökum á sér. Knud Ibsen varð
erfiður á heimilinu og húsmóðirin
varð döpur og fá.
Henrik Ibsen, tsepiega
•extugur að aldri.
Fyrsta
____________leikhúsið____________
Það má því nærri geta að Henrik,
sem var einrænn að eðlisfari, fór
ekki varhluta af þessum þrenging-
um. Hann dró sig inn í skel og undi
sér aðeins í litlu herbergi inn af
eldhúsinu. Þar teiknaði hanrt og
málaði, las og lék sér með brúðuleik-
húsið sitt. Mest óttaðist hann að hin
börnin kæmust inn í helgidóminn og
rótuðu í dótinu hans, og systir hans,
Hedvig, hefur lýst því hvernig
ómögulegt var að fá hann til að taka
þátt í leikjum hinna barnanna. Þau
létu öllum illum látum til að ýta við
dauðyflinu, sem lifði svo algerlega í
eigin hugarheimi, og hættu ekki fyrr
en þau höfðu gert hann æfan af reiði.
En Henrik Ibsen var silalegur og
hafði ekki við hrekkjusvínunum á
hlaupunum. Auk þess var hann
afskiptalítill og laus við árásargirni,
svo hann lét sér nægja að reka þau
á flótta.
Brátt kom þó að því að drengurinn
lét sér ekki nægja brúðuleikhúsið og
einveruna. Hann fór að skipuleggja
leiksýningar þar sem hin börnin
aðstoðuðu hann, en skemmtilegast
fannst honum þó að koma fram
sjálfur í gervi töframanns. Hann
stundaði búktal, og á sunnudags-
kvöldum kom það fyrir að hann bauð
nágrönnum til að sjá sýningarnar.
Búktalið var sannkallað glansnúmer,
en áhorfendurnir vissu auðvitað ekki
að það var ekki rödd snillingsins,
sem stóð og baðaði sig í aðdáun
þeirra, sem heyrðist, heldur rödd
Jóhanns litla bróður, sem kúrði í
kassa. Þá sjaldan að vel lá á Knud
Ibsen átti hann það til að hjálpa til
við sýningarnar, og hann skemmti
sér dável við að horfa á svipinn á
sýningargestunum.
Þessi málsgrein er ekki tekin úr
nýlegri rauðsokkuprédikun, heldur
er hún úr aldargömlu uppkasti
Henriks Ibsens að „Brúðuheimilinu".
Það er eitt af megineinkennum
verka Henriks Ibsens, að þau eru
ekki síður umhugsunarefni og ádeila
nú á dögum en þegar þau voru
frumflutt. Er þess skemmst að
minnast þegar Nóra, sem fékk nóg af
mömmuleiknum, varð fyrir nokkrum
árum persónugervingur nútímakon-
unnar, og „Brúðuheimilið" komst í
brennidepil í umræðum um kven-
frelsis- og jafnréttismál. í frumdrög-
um að leikritinu segir ennfremur:
„Til eru tvenns konar andleg lögmál,