Morgunblaðið - 10.05.1978, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. MAI 1978
Ólafur Unnsteinsson:
Skólaíþróttir
Æska landsins er hraust'og full
af athafnaþrá. Að mínu áliti er
þrek æskufólks á Islandi jafnvel
meira en í Danmörku en á því hef
ég samanburð.
Danir hafa nýlokið könnun á
líkamsfari (fitness) nemenda í
skólum landsins. Þar var um að
ræða athugun, sem var gerð á
vegum Danmarks Höjskole for
Legemsövelser (D.H.L.) í Kaup-
mannahöfn og Odense Universitet
og verður vikið að rannsóknum
Dana síðar.
Skólaárið 1973—1974 stundaði
ég nám við D.H.L. jafnframt því
sem ég fór í kynnisferðir í skóla og
þjálfaði eitt sterkasta frjáls-
íþróttafélag Danmerkur, Atletik-
klubben Köbenhavn 73. Ég kenndi
skólaárið 1974—1975 við einn
virtasta menntaskóla Danmerkur,
Birkeröd Statsskole á Sjálandi.
Við skólann var frábær aðstaða til
íþróttaiðkana og hvað því viðkem-
ur skilur oftast á milli skóla í
Danmörku og á Islandi. Við alla
nýbyggða skóla í Danmörku er séð
fyrir fullkominni íþróttaaðstöðu
jafnt utan sem innan dyra. Við
Birkeröd Statsskole voru t.d. tvö
íþróttahús, Stadion, sundhöll, 4
grasvellir og nóg af tækjum t.d. 4
þolhjól. Undanfarin ár hef ég verið
íþróttakennari við Laugalækjar-
skóla. Síðastliðið skólaár þolpróf-
aði ég fjölmarga nemendur á
Laugardalsvelli og komu nemend-
ur út með síst minni þrektölu en
nemendur við Birkeröd Statsskole.
Litlar rannsóknir hafa verið gerð-
ar hér á íslandi í sambandi við
íþróttir, sem orð er á gerandi.
Virðingarverð er viðleitni mennta-
málaráðuneytisins til að gera slíka
könnun hér á landi skólaárið
1975-1976.
Niðurstöðum skiluðu 8 skólar af
120, sem gögnin voru send til. Af
32000 nemendum voru 1000 próf-
aðir. Niðurstöður eru vart mark-
tækar vegna þess hve fáir nemend-
ur tóku þátt í könnuninni. Þessi
könnun var að sjálfsögðu gerð, svo
að stjórnvöld geti í samræmi við
niðurstöður þeirra athugana
skipulagt íþróttaiðkanir nemenda
og byggt upp íþróttaaðstöðu við
skóla landsins. Islendingar hafa
sjálfir engan her og því er
sjálfsagt, að hlutfallslega jafn-
miklu fé og aðrar þjóðir verja til
hermála sé í þess stað varið til
menningarmála og þá ekki síst
íþróttastarfseminnar en ekki í
vafasamar óarðbærar fram-
kvæmdir. Á íslandi er ekki langt
í land, að grunnskólar landsins
hafi viðunandi íþróttaaðstöðu og
2—3 tíma íþróttakennslu á viku
hver bekkur. Aftur á móti vantar
mikið á að nemendur við fram-
haldsskóla landsins hafi sambæri-
lega aðstöðu og t.d. í Danmörku.
Hverjar eru ástæður fyrir
þessu?
A. Skólum með framhaldsnámi
hefur fjölgað svo mikið á síðustu
árum, að ekki hefur verið til
fjármagn til þess að ljúka endan-
legri uppbyggingu þeirra.
B. Lög um framhaldsskóla
landsins hafa Vi miður ekki verið
samþykkt af Alþingi. Þetta hindr-
ar markvissa uppbyggingu skól-
anna.
C. Mikið vantar á skilning
margra ráðamanna þjóðarinnar á
nauðsyn íþróttaþjálfunar í fram-
haldsskólum landsins.
D. Það er fráleitt, að sé aðstaða
fyrir hendi skuli hún ekki vera
notuð sem skyldi vegna skiinings-
leysis forráðamanna skóla en þess
finnast dæmi.
Það er fráleit stefna að byggja
skólana aðeins upp að 2/3 hluta og
hefja síðan uppbyggingu næsta
skóla eins og oft hefur gerst á
síðustu árum.
í þessu sambandi má t.d. nefna
Menntaskólann við Hamrahlíð.
Við þann skóla starfaði ég árin
1967-1973.
Iþróttakennslan er jafn þýðing-
armikil og kennsla í bóklegum
greinum. Það sannast því betur
sem árin líða. Bygging íþróttahúss
við skóla og aðstaða fyrir nemend-
ur til útiíþrótta má ekki sitja á
hakanum í jafnvel áratugi. Heldur
á að byggja færri skóla og
fullljúka byggingu þeirra á 4 til 8
árum eins og gerist í Danmörku í
stað fjölmargra hálfbyggðra skóla
eins og héí á landi. Það verður að
stefna að því, að nemendur geti
fengið 2—3 tíma íþróttaskyldu
vikulega við góðar aðstæður við
alla framhaldsskóla landsins,
hvort sem nemendur taki próf eða
ekki próf. Auk skyldukennslu hafi
nemendur aðgang að vaigreina-
tímum í íþróttum. Vanti íþrótta-
hús við skólana t.d. hér í Reykja-
vík á að aka þeim að að sundlaug-
um eða að íþróttavöllum á milli
tíma eins og í Danmörku. 20—30
mín. hreyfing á milli tíma er betri
en engin hreyfing.
Rannsóknir sýna að 3 tíma
íþróttakennsla vikulega er
lágmark til þess að vera í góðri
líkamsþjálfun. Margir stjórnmála-
menn þjóðarinnar mættu minnast
þess, að þeir eru kosnir til þess að
vinna meðal annará að mennta-,
íþrótta- og æskulýðsmálum þjóð-
arinnar en ekki til þess að láta allt
kyrrt liggja og standa jafnvel í
vegi fyrir allri framþróun mála.
Hér á eftir mun ég draga fram
staðreyndir, sem eiga ekki síður
við á íslandi en í Danmörku.
Heilsufari fólksins fer aftur. Fleiri
og fleiri hreyfa sig minna, borða
of mikið og reykja, sem hefur í för
ólafur Unnstcinsson
með sér, að vellíðan fólksins
minnkar. Það er undrunarefni
fyrir marga, að þannig er komið
fyrir flestum fullorðnum. En það
er áfall að heyra að einnig næsta
kynslóð, skólaæska nútímans,
muni að öllum líkindum verða í
ennþá lélegri líkamsþjálfun.
Þetta er árangur af rannsókn,
sem var gerð opinber í Danmörku.
Ivar Berg Sörensen, aðstoðar-
rektor við íþróttakennaraháskól-
ann (Danmarks Höjskole for
Legemsövelser) upplýsti í dagblað-
inu Jyllands Posten, að 4000
skólabörn á aldrinum 10—18 ára
hefðu farið í þolpróf (test) í 100
mismunandi sveita- og borgaskól-
um. Það kemur m.a. fram í
rannsókninni, að fram að 16 ára
aldri eru 90% nemenda virk í
íþróttum en síðan snýr á hina
hliðina. Þegar nemendur eru 19
Kristinn Snæland, verzlunarstjóri Flateyri:
Tilgangur Skipa-
útgerðar ríkisins
Dómur samkeppnismanna
Landvari, Landsfélag vörubif-
reiðaeigenda á flutningaleiðum,
birtir greinargerð í Mbl. 18. apríl
s.I. undir heitinu: „Hvaða tilgang
hefur Skipaútgerð ríkisins?"
Greinargerð þessi er vangavelt-
ur og fullyrðingar um Skipaútgerð
ríkisins og er neikvæð í heild, enda
eðlilegt, þar sem samkeppnisaðili
er að dæma keppinautinn.
Greinargerðinni virðist helst ætl-
að að sanna, að með því að leggja
niður Ríkisskip mætti spara þjóð-
inni þær 240 milljónir, sem á þessu
ári er ætlað í ríkisstyrk úr
ríkissjóði til útgerðarinnar. Þó er
ekki laust við að heyra megi þann
grunntón, fengjum við þennan
styrk ættuð þið að sjá hvað við
gætum.
Rétt er að taka fram, að dómi
samkeppnisaðila hvers um annan
hlýtur að vera tekið með varúð. Þá
má fullyrða, að með bílum munu
Landvaramenn aldrei geta tekið
að sér hlutverk Skipaútgerðar
ríkisins.
Tilgangurinn
í einum kafla greinargerðar er
fjallað um Ríkisskip undir fyrir-
sögninni „Hver eiga ríkisafskipti
að vera?“ Sá kafli er heldur
grautarlegar vangaveltur um
einkaframtak, samvinnustarf og
hjálparhönd ríkisins í flutninga-
málum.
I þessum kafla er þó loks komist
að niðurstöðu, sem er þessi:
„Samgöngur á landi til margra
byggðarlaga eru oft ekki kleifar
mánuðum saman og þá einungis
um að ræða samgöngur á sjó eða
lofti. Flugvellir eru fáir í slíkum
héruðum og veður oft válynd og
henta eigi til flugferða. Eina
lausnin er sú að nota sjóleiðina.
Þegar þannig stendur á er eðlilegt
að ríkið aðstoði þessi byggðarlög
og tryggi þeim nauðsynlegar
samgöngur."
Tilgangur Skipaútgerðar ríkis-
ins er einmitt þessi, að tryggja
landsmönnum nauðsynlegar sam-
göngur.
í bréfi Guðjóns Teitssonar,
fyrrv. forstjóra Ríkisskips, til
Samvinnunefndar samgöngumála
Alþingis dags. 11/4 1978 er þetta
ennfremur sagt um strandferða-
þjónustuna: „Strandferðaþjónust-
an hefir aldrei lotið lögmáli
venjulegra viðskipta, sem ætlast
er til að beri sig fjárhagslega,
nema e.t.v. á óbeinan hátt.
Þjónustunni hefir beinlínis verið
ætlað að jafna nokkuð aðstöðu tii
lífsframfæris í hinum dreifðu
byggðum landsins.“
Tilgangur Ríkisskips virðist því
mjög Ijós, a.m.k. flutningsmönnum
þingsályktunartillögu nr. 344, sem
vilja með henni auka og bæta
strandferðaþjónustuna við dreif-
býli landsins. Ailir þessir aðilar
sjá nauðsyn strandferðaþjónust-
unnar, þingmennirnir og Guðjón
Teitsson með Ríkisskip,'en Land-
varamenn helst án ríkisútgerðar,
en þá verður ríkið að tryggja
nauðsynlegar samgöngur að þeirra
áliti.
Þjónusta Ríkisskips
Þjónusta Ríkisskips hefur eink-
um verið sú á síðustu árum að
flytja vörur milli hafna, en
jafnframt nokkra farþega, á vetr-
um gjarnan þá, sem komast þurfa
milli hafna vegna ófærðar á
heiðum, eða þá sem nauðsynlega
verða að komast á áfangastað á
tilteknum degi. Á vetrum hefur
Ríkisskip helst verið treystandi í
þeim efnum.
Sumarflutningar farþega hafa
oft verið þeir, að farþegar hafa
notað hringferðir Ríkisskips til
þess að sjá sem flest byggðarlög
landsins í einni ferð.
Þessi þjónusta hefur verið
ómetanleg ekki síst hinum smærri
byggðarlögum, sem gjarnan búa
við litla og ófullkomna flugvelli og
vegi, sem sjaldan eru ruddir á
vetrum. Þjónusta Ríkisskips hefur
verið hringferðaþjónusta, sem
ekki hefur gert upp á milli hafna
og þannig skapað landsmönnum
fagurt dæmi um jafnrétti án tillits
ti! búsetu.
Gróðahyggjan
Sameiginlegur óvinur Land-
varamanna og núverandi stjórnar
Ríkisskips virðist vera hallarekst-
ur Ríkisskips.
Landvaramenn virðast vilja
ráðast gegn þeim óvini með því að
leggja niður Skipaútgerð ríkisins,
en viðurkenna þó að ríkið aðstoði
einhver byggðarlög í samgöngum.
Sé þessu ansað er ljóst, að
Landvaramenn 'viðurkenna sjó-
flutninga einhvern tíma ársins til
nokkurra staða og þeir viðurkenna
einnig, að þær ferðir muni ekki
verða farnar án þess að til komi
ríkisstyrkur.
Sé í alvöru hugsað um útgerð
sem annaðist einungis vetrarþjón-
ustu er þó hægt að fullyrða að
eitthvað mundi hún kosta, sú
útgerð mundi ekki njóta þess
hagnaðar, sem Ríkisskip hefur nú
af hagkvæmum flutningum. Hvert
yrði þá tap vetrarútgerðarinnar?
Stjórn Ríkisskips hefur og mikl-
ar áhyggjur af taprekstri út-
gerðarinnar. Gegn tapinu virðist
stjórn Ríkisskips ætla að snúa sér
með því að fella niður ferðir á
minni staðina, en fjölga ferðum á
hina stærri. Herferðin gegn tap-
rekstrinum mun byggjast á því að
auka samkeppni við Eimskip og
Landvara á hinum. hagkvæmari
flutningaleiðum, sem einkum eru
fólgnar í beinum ferðum með
stærri farma á færri hafnir og
nær einvörðungu með Reykjavík
sem annan endapunkt ferðarinnar.
Hitt virðist stjórn Ríkisskips
gleymast eða vera þeim lítt
skiljanlegt atriði, en það er jöfn
þjónusta við alla landsmenn.
Tilburðir Ríkisskips til þess að
mæta bæði kröfum um aukna
þjónustu og svo eigin gróðasjónar-
miðum felst nú í því að tekin er
upp ný áætlun strandferðaskipa og
nokkur nýting flóabátsins Baldurs.
Breytingin er sú, að horfið er frá
hringferðunum og eins og áður er
sagt er fjölgað beinum ferðum á
hinar stærri hafnir, jafnframt er
okkur á minni höfnunum sagt að
ferðum til okkar hafi í raun
fjölgað líka, þar sem bílar flytji
vörurnar til okkar frá stærri
stöðunum eða minni strandferða-
skip.
Állt byggist á þeirri staðreynd,
að flutningsmagnið kemur að
mestu frá Reykjavík. Gróða-
hyggjumenn sjá það.
Hringferðir eða
gróðavegir?
Til þess að útskýra þýðingu
gömlu hringferðanna fyrir núver-
andi stjórn Ríkisskips er rétt að
fara aðeins einu sinni enn yfir
hvað í þeim var fólgið.
Með þeim var unnt að flytja nær
alla vöru beint frá hverri viðkomu-
höfn réttsælis eða rangsælis um-
hverfis land.
Með þeim var t.d. fullkomið
jafnrétti með Bíldudal eða Reykja-
vík, niðursuðuverksmiðja á Bíldu-
dal átti jafnmargar ferðir til allra
viðkomuhafna Ríkisskips og niður-
suðuverksmiðja í Reykjavík. Kjöt-
iðnaðarfyrirtæki á Svalbarðseyri
átti sömu flutningsstöðu og sams
konar fyrirtæki í Reykjavík. Með
þeim var hægt að dreifa frystri
vöru til beggja handa á allar
áætlunarhafnir. Með þeim var
tryggð vörudreifing minnstu sem
stærstu fyrirtækja, hvert sem var
og hvaðan sem var af áætlunar-
höfnum auk þess sem skal undir-
strikað, að viðbótarhafnir hafa
ávallt verið með í dæminu, ef um
flutning hefur verið að ræða.
Hringferðirnar voru þannig fag-
urt dæmi um ríkisafskipti gerð til
að tryggja sem jafnasta aðstöðu
landsmanna til aðdrátta eða vöru-
dreifingar.
Nokkur þrýstingur hefur verið
af hálfu landshlutasamtaka um að
Ríkisskip fjölgi ferðum frá
Reykjavík, en vert er að taka fram,
að engan veginn hefur verið um þá
lausn að ræða að fækka jafnframt
hringferðum.
Gróðahyggjan og fyrrnefndur
þrýstingur mun hafa valdið því, að