Morgunblaðið - 23.05.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAgTjR 23. MAI 1978
Haraldnr
Árnason
skólastjóri:
Hugmyndir
Hólanefndar
um eflingu Bændaskól-
Hinn 27. áfíúst 1976 skipaði
landbúnaðarráðherra 7 manna
nefnd, að undangenginni ályktun
Alþingis þar að lútandi. í skipun-
arbréfi til nefndarmanna segir að
nefndin eigi að gera áætlun um
eflingu Bændaskólans á Hólum í
Hjaltadal og skyldi áætlunin við
það miðuð að með framkvæmd
hennar yrði minnst á myndarleg-
an hátt aldarafmælis skólans 1982.
í nefndina voru skipaðir þessir
menn: Haraldur Árnason, skóla-
stjóri á Hólum, formaður, Hjalti
Pálsson, framkvæmdastj. Reykja-
vík, Björn Jónsson bóndi Bæ,
Hjörtur E. Þórarinsson, bóndi
Tjörn, frú Sigrún Ingólfsdóttir,
Reykjavík, Pálmi Jónsson alþm. og
Páll Pétursson alþm.
Nefndin hélt sinn fyrsta fund í
Arnarhvoli í Reykjavík hinn 13.
nóv. 1976. Þess ber að geta að það
er eini fundurinn, sem frú Sigrún
hefur setið, en hún veiktist nokkru
síðar og sagði sig þá frá nefndar-
störfum.
Tveir næstu fundir nefndarinn-
ar voru haldnir heima á Hólum
dagana 20. og 21. júlí 1977, en þá
kynntu nefndarmenn sér bygging-
ar á staðnum og gerðu sér þá
þegar ljóst að uppbygging á
staðnum þyrfti að verða mjög
víðtæk og raunar nokkuð vandséð
á hverju væri hagkvæmast að
byrja.
Áður en lengra er haldið frásögn
af störfum nefndarinnar vil ég
láta þess getið, að ég var í nokkur
ár búinn að óska eftir að fá að
foygRja ný fjárhús yfir allt fé
skólabúsins, sem einnig hentuðu
vel tilraunastarfsemi þeirri (feld-
fjárræktun), sem fram fer á
Hólum og staðið hefur all mörg ár
við fremur erfiðar aðstæður. Féð
er nú hirt á þremur stöðum, 1. á
beitarhúsum (Hagakoti) í ca. 4 km
fjarlægð frá Hólum, 2. í hálfum
gömlu fjárhúsunum og 3. í hluta af
fjósinu (gemlingar). Sá helmingur
fjárhúsanna, sem féð er ekki í
hefur verið gerður að hesthúsum
og eru það einu hesthúsin á
staðnum, nema talin sé með ein
básaröð í fjósinu og lítið úthýsi við
fjósið.
Hafði ég í nokkur ár sett lið á
fjárlagatillögur Bændaskólans (en
skólabúið heyrir undir hann), sem
hét ný fjárhús. í fjárlögum heitir
allt sem flokkast undir fjárfest-
ingu gjaldfærður stofnkostnaður
og hefur sá liður ávallt verið
skorinn svo mjög niður við gerð
fjárlaga, að lítið hefur enn orðið úr
framkvæmdum við nýju fjárhúsin.
Fyrir 2—3 árum, er ég var
staddur í Reykjavík, kom ég til
Búnaðarfélags íslands í Bænda-
höllinni. Þar hitti ég að máli dr.
Halldór Pálsson, búnaðarmála-
stjóra. Tókum við tal saman enda
gamalkunnugir frá því er við
vorum báðir ráðunautar og unnum
oft saman á hrútasýningum í
Skagafirði og raunar víðar. Spurði
Halldór mig almennra tíðinda af
Hólastað og mun ég hafa greitt úr
þeim spurningum eftir bestu getu.
Aðspurður um fyrirhugaðar fram-
kvæmdir á staðnum lét ég þess
getið að ég vonaði að brátt mundi
reynast unnt að hefjast handa um
byggingu nýs, fullkomins fjárhúss,
sem hýsa ætti allt fé skólabúsins
og ættu húsin að vera sérlega vel
úr garði gerð m. tiliiti til núver-
andi og vaxandi tilraunastarfsemi,
“r snerti sauðfjárbúið.
Svar búnaðarmálastjóra við
>essum upplýsingum mínum kom
mér nokkuð á óvart, ekki síst
þegar haft er í huga að hann var
lengi sauðfjárræktarráðunautur
iíúnaðarfélags Islands og raunar
mikill áhugamaður um sauðfé og
sauðfjárrækt. Hann sagði eitthvað
á þessa leið: Þú átt ekki að byggja
fjárhús strax, þú átt að byrja á
hcsthúsi, enda væri það ekki
vansalaust fyrir Hrossakynbótabú
ríkisins, sem rekið er á Hólum að
eiga engin hesthús. Það eru orð að
sönnu, að ekki er mikil reisn yfir
eina hrossakynbótabúi ríkisins að
þurfa að notast við lágreist,
loftvond 150 kinda fjárhús, sem
byggð voru árið 1927.
Hrossakynbótabúið á Hólum er
merk stofnun, sem starfar eftir
reglugerð, sem sett var árið 1971,
samkvæmt lögum nr. 21/1965.
Hross búsins eru nú um 100 og að
sjálfsögðu á öllum aldri. Öll folöld
eru látin lifa og raunar er engum
hrossum fargað fyrr en þau eru
uppkomin og gengið hefur verið úr
skugga um að þau henti ekki
ræktunarstarfinu. Öll eru hrossin
tamin og unghrossin eru mæld og
skoðuð vor og haust af hrossa-
ræktarráðunaut Búnaðarfélags Is-
lands, þar til þau hafa náð fullum
þroska. Tamninguna annast þaul-
reyndir tamningamenn og raunar
mest sami maðurinn. Þannig fæst
raunhæfur samanburður á hrossin
ár frá ári. Eg er löngu orðinn
fyllilega sammála búnaðarmála-
stjóra um að ófært sé að láta
hrossakynbótabúið vera lengur í
svo þröngu húsnæði, sem raun ber
vitni. Búnaðarfélag íslands greiðir
árlegt rekstrarframlag til búsins
og hlýtur því að hafa a.m.k.
tillögurétt um hvernig að gripun-
um sé búið. Þá eru íslensk hross
um áraraðir búin að vera útflutn-
ingsvara og fer hlutur þeirra í
útflutningi landbúnaðarins von-
andi vaxandi á næstu árum.
Hrossaútflutningurinn hefur mér
vitanlega aldrei notið neinna
útflutningsbóta og geta bændur
því kinnroðalaust boðið hross til
útflutnings.
Margir erlendir ferðamenn, sem
til Islands koma eru áhugamenn
um hross og hestamennsku. Slíkir
menn leggja gjarnan leið sína
þangað sem þeir geta fengið að sjá
hross. Er þá í mörgum tilfellum
nærtækt að benda þeim á Hrossa-
kynbótabú ríkisins, enda koma
hingað af og til útlendingar til að
skoða hrossin og er það vel.
Hinsvegar væri mikið ánægju-
legra að sýna gestum hrossin, ef
um leið væri hægt að sýna þeim
glæsilegasta hesthús landsins.
Þegar Hólanefnd fór fyrir al-
vöru að ræða um hvaða fram-
kvæmdum hún ætti að óska eftir
ans á Hólum
og í hvaða röð þær skyldu koma,
varð henni fljótlega ljóst að
heppilegast mundi að byrja á
uppbyggingu gripahúsanna.
Byggingum þeim, sem nú eru á
Hólum og raunar líka þeim sem
koma skulu, má skipta í þrjá
flokka og eru þeir þessir: bygging-
ar skóla, starfsmannaíbúðir og
byggingar skólabús. Þessir þrír
flokkar bygginga standa nú í
höfuðdráttum aðskildir, þannig að
hver flokkur fyrir sig er á sér
svæði og grípur hvert svæði ekki
inn á annað nema með einni
undantekningu, en hún er sú, að
fjósið stendur raunverulega á
svæði skólamannvirkja. Er fjósið
raunar lengi búið að vera þyrnir í
augum fjölmargra og hefur oft
verið á það minnst að það ætti að
víkja og nýtt fjós að byggjast á
öðrum stað, innan þeirra marka
þess svæðis sem ætlað verður fyrir
byggingar skólabúsins. Hugmynd
Hólanefndar um þetta atriði er sú
að fjósið eigi að fara og á þeim
stað, sem það stendur nú á eigi aö
rísa nýtt heimavistarhús og mötu-
neyti. Mundi sú bygging, ef vel
tekst til, auka mjög reisn staðar-
ins.
Ég vil nú með nokkrum orðum
gera grein fyrir þeim frumtillög-
um, sem Hólanefnd hefur orðið
sammála og raunar alveg einhuga
um. Ég legg þunga áherslu á að
tillögur nefndarinnar mynda eina
heild, sem þýðir að hún telur að
allar þær byggingar og aðrar
framkvæmdir, sem tillögurnar
fela í sér verði að fylgja fast hver
á eftir annarri og megi fram-
kvæmdahraðinn ekkert skerðast ef
vel á að vera.
í greinargerð með frumtillögum
nefndarinnar, sem afhentar voru
landbúnaðarráðherra segir svo:
„Nefndin gengur út frá því í
tillögugerð sinni að frumvarp til
laga um búnaðarfræðslu verði
lögfest.
Talið er æskilegt að stærð
bændaskóla sé á bilinu 50—100
nemendur. Nefndin miðar tillögur
sínar við að á Hólum verði 60
nemenda skóli í þrem bekkjar-
deildum. Tilraunir og kennsla
markist af tengslum við hrossa-
ræktarbúið, aðstöðu sem skapa
verður til sauðfjárkynbótabús, en
það er ekkert til á Norðurlandi og
ennfremur aðstöðu til fiskiræktar
og fiskibús, sem staðsett yrði á
Hólum fengist nægjanlegt heitt
vatn.
Verkaskipting skólanna á Hól-
um og Hvanneyri á jarðræktar-
sviði gæti markast af norðlenskum
aðstæðum t.d. jarðvegs- og veður-
fars m.a. hvað varðar endurrækt-
un túna og hagnýtingu búfjár-
áburðar o.fl. Áfram verði lögð
sérstök áhersla á góða smíða-
kennslu á Hólum.
Gamla skólahúsið á Hólum er
fallegt og stílhreint hús, sem
sjálfsagt er að varðveita og nota
áfram í þágu bændaskólans.
Nefndin telur að kennslustofur séu
best komnar þar framvegis sem
hingað til og raunar megi fjölga
þeim. Að öðru leyti verði húsið
hagnýtt fyrir söfn, kennarastofur,
kennaraíbúð, aðstöðu til félags- og
tómstundastarfa, geymslur o.fl.
Á Hólum þarf að vera alhliða
búskapur, ekki endilega mjög stór
í sniðum, en fyrirmyndarbúskapur
til kennslu, tilrauna og staðnum til
virðingarauka. Hrossabúið hefur
sérstöðu lögum samkvæmt. Engin
skepnuhús, sem nú éru á Hólum
hæfa framanskráðu hlutverki,
enda eru þau mjög gömul að stofni
til, frá því um og fyrir 1930. Því
leggur nefndin til, að þau byggist
öll á svæðinu sunnan við brekk-
una, þar sem nú eru fjárhúsin.
Nefndin telur mjög æskilegt að
stofna og starfrækja fiskibú á
Hólum (til uppeldis sleppiseiða og
slátursilungs) og telur hugsanlegt
að koma því fyrir í núv. fjárhús-
um. Fiskibúið sé jafnframt
kennslustofnun og verði sérgrein
Hólaskóla.
Því leyfir nefndin sér að leggja
fram eftirfarandi drög að fram-
kvæmdaáætlun 1978—1982.
1978.
1. Borað verði eftir heitu vatni á
Reykjum. Verði árangur góður
verði þegar í sumar hafist
handa við framkvæmdir við
aðveituæð til Hóla.
2. Byggt verði hesthús og hlaða.
Stærð hússins miðist við að það
rúmi hross kynbótabúsins auk
um 30 hrossa, er nemendur fá
að hafa á tamninganámskeiði
að vetrinum. Þá verði í og við
húsið aðstaða til tamninga-
kennslu og tilrauna á vegum
Rannsóknastofnunar landbún-
aðarins. Hesthúsið verði þannig
úr garði gert að verðugt megi
teljast kynbótabúi ríkisins .og að
því stefnt að á Hólum verði í
framtíðinni höfuðból hrossa-
ræktar og hestamennsku.
1979.
1. Hitaveita verði fullgerð.
2. Byggt verði 25—30 kúa fjós með
hlöðu og öllum búnaði. Stærð
fjóssins miðist við að þar sé
aðstaða til kennslu fremur en að
rekinn sé stórbúskapur. Vel sé
séð fyrir tæknibúnaði.
1980.
1. Byggt verði heimavistarhús
bændaskólans (á þeim stað sem
fjósið er nú). Stærð miðist við
að á Hólum verði 60 nemenda
skóli.
1981.
1. Byggt verði fullkomið fjárhús
yfir 4—500 fjár, hannað með
hliðsjón af þörfum tilrauna-, og
fjárræktar- og kennslubús.
2. Undirbúin verði stofnun fiski-
bús, sem e.t.v. hafi aðsetur í
gömlu fjárhúsunum. Stofnun og
rekstur búsins veltur á því
hvort heitt vatn fæst frá
Reykjum og hvort tekst að afla
nægilegs magns af köldu vatni
(neysluvatni).
3. Núverandi skólahús verði
endurbætt með þarfir kennslu-
húsnæðis fyrir augum. Þar
verði og sköpuð aðstaða til
félags- og tómstundastarfa.
1982.
Gengið verði frá framkvæmd-
um. Staðurinn snyrtur vand-
lega. Sögustaðir merktir, undir-
búið hátíðarsvæði og haldin
myndarleg afmælishátíð."
Tillögur þessar eru við það
miðaðar að landbúnaðarráðherra
hafi verið full alvara, þegar hann
skipaði nefndina og hafi raunveru-
lega ætlast til að sú sveltistefna,
sem fjárveitingavaldið hefur löng-
um fylgt um málefni Hóla yrði
rofin. Vonar nefndin að framvegis
verði veitt svo ríflegu fjármagni
til Hóla að framkvæmdahraði sá,
sem hún gerir ráð fyrir og raunar
er mjög æskilegur verði ekki
minnkaður.
Alþingi það, sem lauk störfum
fyrir skömmu samþykkti ný lög
um búnaðarnám, þar sem m.a. er
gert ráð fyrir iengingu búnaðar-
námsins úr einum vetri í tvo svo
og verulegri aukningu á verulegu
námi við skólana sjálfa og utan
þeirra. Hafa skólarnir 4 ára
aðlögunartíma að þessum breyttu
aðstæðum.
Hólanefnd gerði sér frá upphafi
ljóst að taka þyrfti tillit til þeirra
breytinga, sem nýju búnaðar-
fræðslulög mundu hafa í för með
sér fyrir Bændaskólann á Hólum.
M.a. þess vegna leggur hún svo
ríka áherslu á að aðstaða til
verknáms við skólann verði stór-
bætt hið fyrsta eins og tillögur
hennar bera með sér.
Það má með sanni segja að
bændaskólarnir standi nú á tíma-
mótum. Enginn veit með vissu
hvaða áhrif lenging námsins kann
að hafa á aðsókn að skólunum og
kemur það varla í ljós fyrr en að
því kemur.
Oft hefur verið fundið að því að
búnaðarnámið veiti mönnum eng-
in réttindi (atvinnuréttindi) og er
það rétt. Allmikið hefur þó verið
rætt um hvernig úr þessu megi
bæta. Helst hefur komið til orða
að búfræðingar, sem hefja vilja
búskap eigi greiðari leið að
fyrirgreiðslu hjá lánastofnunum
landbúnaðarins, eða jafnvel að
búfræðipróf verði gert að skilyrði
fyrir slíkum lánum. Fari svo um
lánamálin liggur í augum uppi að
bændaskólarnir verða að búa sig
undir að taka á móti auknum
fjölda nemenda. Tillögur Hóla-
nefndar miða markvisst að því að
efla Bændaskólann á Hólum á
öllum sviðum, bæði hvað snertir
aðstöðu hjá skólabúinu til aukins
og bætts verknáms og tilrauna svo
og bætta aðstöðu til bóklegrar
kennslu og allan aðbúnað að
væntanlegum némendum í skóla
og heimavist.
Ég vona að landsmönnum sé
öllum fyllilega ljóst að þeir eru
ávallt velkomnir heim að Hólum.
Haraldur Árnason, skólastjóri
Hólum, Hjaltadal.