Morgunblaðið - 15.07.1978, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 1978
13
hitaorku til efnaiðnaðar, vera háð
orkuverði í öðrum löndum, (sem
ávallt yrði hærra), og þeim
aukakostnaði sem staðsetning
viðkomandi framleiðslu á Islandi
hefði í för með sér vegna flutn-
ingskostnaðar til og frá landinu.
Sá kostnaður vægi að einhverju
leyti upp á móti sparnaði vegna
ódýrrar orku. Væntanlega yrði
söluverðið ávallt allmiklu hærra
en kostnaðarverðið. En til þess að
gera okkur grein fyrir gjaldeyris-
tekjum af hreinni orkusölu, skul-
um við ganga út frá kostnaðar-
verði sem lágmarks viðmiðun.
Reikna má með 1,15 bandarísku
centi á hverja kilowattsstund
raforku og 65 centum á hvert tonn
af gufu sem framleiðsluverði. Með
8000 klukkustunda starfrækslu á
ári samsvara þessar tölur 138
milljónum dollara (fyrir 1500 MW
notkun af rafmagni) og 40 milljón-
um dollara (fyrir 4500 MW notkun
af gufu = 61,2 milljón tonn árlega).
Samtals fengjust 178 milljónir
dollara árlega fyrir orkusölu, í það
minnsta.,Hins vegar færu 60% af
þessári upphæð í vexti og afborg-
anir a^ erlendum lánum vegna
orkuveranna, þannig að nettó
gjaldeyristekjur af orkusölunni
yrðu 71 milljón dollara árlega. Þó
er aðeins hálfsögð sagan, því
trúlegt er, að söluverð orkunnar
yrði talsvert hærra en
framleiðsluverð.
Aðrar tekjur.
Við stórar efnaverksmiðjur eru
vinnulaun venjulegast u.þ.b. 8% af
söluverðmæti framleiðslunnar.
Þannig yrðu gjaldeyristekjur
vegna vinnulauna 51 milljón doll-
ara til viðbótar.
Um það bil 20 prósent af
stofnkostnaði verksmiðjanna er
byggingarkostnaður og éru þau
útgjöld að mestu í íslenzkum
krónum. Af 2,500 milljón dollara
heildarkostnaði verksmiðjanna
jafngilti þetta 500 milljónum
dollara eða 130 milljörðum króna
eftir núverandi gengi. Núverandi
þjóðarframleiðsla mun nálægt 520
milljörðum króna að andvirði,
þannig að framlag íslendinga til
fyrirtækjanna næmi einum fjórða
af ársframleiðslu þjóðarbúsins. Ef
þessu framlagi yrði dreift á þau 22
ár sem það tæki að reisa verk-
smiðjurnar yrði fjárfestingin rúmt
eitt prósent þjóðarteknanna á ári.
(Sá hlutur færi reyndar minnk-
andi eftir því sem þjóðartekjur
ykjust). Stóriðja skilar venjulega
um 20 prósentum af festu fé árlega
áður en skattar eru lagðir á.
Hvernig sem skattlagningu væri
háttað myndu, þessi 20 prósent
skila sér í þjóðarbúið sem skattar
eða arður. Yrðu það endanlega 100
milljónir dollara til viðbótar.
Samanlagðar tekjur
Samkvæmt þeim tölum sem
áður getur, myndu lágmarks
nettógjaldeyristekjur af stóriðj-
unni verða 122 milljónir dollara
árlega án eignaraðildar íslendinga
að verksmiðjunum og 222 milljónir
með 20 prósent eignaraðild. Væri
orkan seld hærra verði, eða væri
eignaraðildin stærri fengjust að
sjálfsögðu meiri gjaldeyristekjur.
Ennfremur yrðu tekjurnar meiri
þegar búið væri að afskrifa
orkuvirkjanirnar.
Tafla 2 sýnir þær tölur er um
ræðir. Benda má á að núverandi
verðmæti útflutnings landsmanna
er um 400 milljónir dollara, því
myndi hagnýting 1500 MW af
rafmagni og 4500 MW af jarðgufu
auka útflutningstekjur um rúm-
lega 50 prósent
Orkan hefur þríþætt gildi:
1) Virkjuð orka hefur söluverð-
mæti. 2) Hún skapar aðstöðu til
gjaldeyrisöflunar með vinnu við
hagnýtingu orkunnar og 3) hún
gefur íslendingum kost á að öðlast
fyrir íslenzkan gjaldmiðil eignar-
aðild að tækjum sem skila erlend-
um gjaldeyri.
Önnur atriði
Hér að framan er rætt um
hagnýtingu 1500 MW af raforku og
4500 MW af jarðvarma. Eins og
áður er þetta miðað við 3000 MW
og 9000 MW af virkjanlegri raf- og
hitaorku. Ekki er víst að hægt sé
að auka gufuvinnslu á háhitasvæð-
um verulega fram yfir þetta án
þess að eiga á hættu að kæla
svæðin ískyggilega, e.t.v. á minna
en 50 árum. Jafnvel með 4500 MW
vinnslu getur verið að svæðin kólni
á 50—100 árum. Að vísu ná þau sér
aftur ef vinnslu er hætt, en það
getur tekið aldir. Hins vegar er vel
trúlegt, að hagkvæmt sé að virkja
a.m.k. verulegan hluta raforku til
viðbótar. Vera má, að hagkvæmt
sé að virkja önnur 1500 MW og
nota til raforkufreks iðnaðar. Ef
sömu hlutföll og áður eru áætluð
gilda milli orkuverðmætis og
heildargjaldeyrisöflunar myndi
þessi orka skila 57 milljónum
dollara árlega án eignaraðildar að
verksmiðjunum og 103 milljónum
með 20% eignaraðild. Yrðu því
samsvarandi heildartölur fyrir
alla stóriðju (300 MW af rafmagni
og 4500 MW af hita) 179 milljónir
og 325 milljónir dala. Trúlegt er að
þessi viðbótariðnaður (7 stórar
verksmiðjur) gæti alls framfleytt
32.000 manns til viðbótar.
Yfirlit yfir
niðurstöður
Óvirkjuð orka á íslandi verður
bezt nýtt í stóriðju. Gæti orkan
nægt handa 15—22 stórum verk-
smiðjum. Flestar yrðu verk-
smiðjurnar að vera á háhitasvæð-
um. Með forsjá væri hægt að halda
mengun og náttúruspjöllum vegna
verksmiðjanna í lágmarki. Iðnað-
urinn ætti að geta aukið út-
flutningsverðmæti þjóðarinnar
um 55—80 prósent og veitt alls
70.000—100.000 manns góða lífsaf-
komu. Ólíklegt er að hægt væri að
byggja verksmiðjurnar á minna en
20—30 árum. íslendingar ættu
auðveldlega að geta átt a.m.k. 20
prósent í verksmiðjunum og það
án verulegra gjaldeyrisútláta.
Eignarhlutinn gæti verið stærri.
En þá yrði að fjárfesta gjaldeyri,
sem annaðhvort yrði aflað með
öðrum útflutningi eða með frekari
lánatökum.
Lokaorð
I kosningaumræðum undanfarn-
ar vikur hefur verið rætt um
hvernig skipta eigi þjóðartekjun-
um en minna hefur borið á góma
hvernig eigi að auka þær.
Um aldamótin næstu verða
íslendingar orðnir u.þ.b. 300.000.
Flestir virðast sammála um, að
hinn aukni fólksfjöldi verði í
vaxandi mæli að byggja afkomu
sína á iðnaði og takmarkað sé hvað
fiskiðnaður getur séð miklum
fjölda fyrir lifibrauði. Sá eini
iðnaður annar, þar sem íslending-
ar hafa forskot fram yfir aðrar
þjóðir, er orkufrekur iðnaður.
Sá iðnaður verður að byggjast á
stóriðju. Þó æskilegt væri að
íslendingar gætu átt þann iðnað
allan sjálfir, er líklegt að þeir hafi
ekki efni á fjárfestingum í öðru en
orkuverum og ef til vill 20%
eignaraðild að iðnaðarfyrirtækj-
unum sjálfum.
Mikið hefur einnig verið rætt
um íslenzka atvinnustefnu og
smáiðnað. Vissulega hæfir það
fyrir innanlandsmarkað. En vilji
þjóðin auka útflutingstekjur veru-
lega, þýðir ekki að byggja á öðru
en orkufrekum iðnaði, ef lífskjör
landsmanna eiga að haldast góð.
Þetta er vegna þess, að þar höfum
við forskot. Eigi hinsvegar að
byggja á t.d. rafeindaiðnaði í
stórum stíl, eða fataframleiðslu,
verðum við að keppa við aðrar
þjóðir, svo sem Japani og Malasíu-
menn á jöfnun grundvelli. Þeirra
samkeppnisaðstaða byggist á
ódýru vinnuafli. Yrðum við því að
sætta okkur við sömu kjör, eða
vera ósamkeppnishæf ella.
Mynd 2 sýnir á hvern hátt
lífskjör breytast með fólksfjölda í
iðnaðarþjóðfélagi. Meðan auðlind-
ir eru nógar, batna þau með
vaxandi fólksfjölda m.a. vegna
þess að sameiginlegur kostnaður
(vegir, sími, þing og því um líkt)
dreifist á fleiri íbúa, jafnframt því
sem sameiginlegi kostnaðurinn
vex ekki eins hratt og íbúafjöld-
inn.
Séu auðlindir hinsvegar full-
nýttar, og fjölgi fólkinu úr því,
deilast framleiðsluverðmætin á
sífellt fleiri íbúa með auknum
fólksfjölda, minna kemur í hvers
hlut, og lífskjör rýrna ört.
Það er skoðun greinarhöfundar, að
miðað við núverandi nýtingu
auðlinda vorra, einkum fisksins, sé
fólksfjöldi á íslandi nærri há-
marki. Fjölgi fólkinu verulega án
þess að nýjar auðlindir (þ.e.a.s.
orkan) og ný tæki komi til
sögunnar, munu lífskjör hér á
landi fara versnandi. Sú aukning,
sem reiknað er mað að verði fram
til aldamóta, ca. 80.000 manns, er
einmitt sá fjöldi sem fullnýting
orkunnar getur veitt góða afkomu.
Hinsvegar tekur a.m.k. 20—30 ár
að byggja nauðsynleg mannvirki
og samsvarar það þeim tíma, sem
er til stefnu.
Er því ekki seinna vænna að við
snúum okkur af fullri alvöru að
því að hagnýta orkuna á skynsam-
legan hátt.
Þakkarorð
Að lokum vill greinarhöfundur
þakka Sveinbirni Björnssyni hjá
Raunvísindastofnun Háskólans,
Jakobi Björnssyni, Jóni Steinari
Guðmundssyni og Karli Ragnars
hjá Orkustofnun, Jóhanni Má
Maríussyni og Halldóri Jónatans-
syni hjá L.andsvirkjun, svo og
Sigurgeiri Jónssyni hjá Seðla-
bankanum fyrir veittar upplýsing-
ar.
FÓLKSFJÖLDI — Lauslega sýnt samband á milli lífskjara og
fólksfjölda í tæknivaddu þjóðfélagi.
Bragi Ásgeirsson:
Stutt
athugasemd
skrá, svo sem vera ber en tvær
áritanir gætu valdið misskilningi
„Góðlátlegur" fiðringur í minn
garð í þremur dagblaðanna í dag
(13. júlí), en þó misvísandi, kemur
fram hjá listrýnum þeirra er ritað
hafa þar um sumarsýningu Nor-
rænna hússins, sem nú stendur
yfir. Myndir mínar þar, sem
greindar eru sem „model" í sýn-
ingarskrá hússins og ársettar á
skránni, eru vissulega að hluta
samtímaverk skólagöngu og
þroskaskeiðs sýnanda, en þó á
allan hátt sjálfsta'ð myndverk
eigin kennda og tækni — og
greina ávöxt hans og stöðu á
listbrautinni. Hér er alls ekki um
bundnar „skólastúdíur" að ræða og
bera öll verkin glögg einkenni þess
með frjálsum óháðum vinnubrögð-
um.
— Ártalsáritun á sjálfar
myndirnar þótti mér ekki einhlít
vegna síðari yfirferðar í lit og gerð
var s.l. vetur—, og væri því
raunverulega um tvær ársetningar
að ræða sem til álita kemur að rita
síðar á bakhlið myndverkanna
ásamt skýringu. Greint er frá
upprunalegri árgerð hverrar
myndar á aukablaði í sýningar-
á framhlið þar sem upprunalegri
teikningu er í engu breytt. —
Að sjálfsögðu er hvérjum og
einum frjáls gagnrýni á list minni
í sjálfri myndgerðinni, en hér
hefur málum verið hlandað um
upphaf og tilgang að gerð mvnd-
anna. sem allar eru sjálfsta'ð
myndverk mín. öðrum óháö og
þannig ekki rissmyndir fyrir
skóla.
Bragi Ásgeirsson.
Veðrinu stjórnað
á næstu 20 árum
Washington 13. júlí. AP.
Á TVEIMUR næstu áratugum
verður mönnum kleift að gera
verulegar breytingar á veður
fari og bandaríska stjórnin
verður að tryggja að slíkt sé
gert af fullri skynsemi og að
allar afleiðingar verði teknar
með í reikninginn. segir í
skýrslu ráðgjafanefndar um
veðurfarsbreytingar.
Samkvæmt rannsókn, sem
hefur staðið yfir í eitt ár, munu
möguleikar stórum aukast á því
að hægt verði að auka rigningar
og snjókomu og draga úr
skemmdum af völdum óveðurs. í
skýrslu nefndarinnar segir að
þetta „sé vísindalega mögulegt
og í sjónmáli.“
Nefndin spáir því að á árun-
um eftir 1980 muni vísindamenn
geta stækkað jökla og aukið snjó
til fjalla um 10—30 af hundraði.
I lok áratugarins segir nefndin
að hægt verði að auka rigningar
á sléttum miðvesturríkja
Bandaríkjanna um 10 til 30 af
hundraði.
Á árunum eftir 1990 segir
nefndin að kleift verði að draga
úr vindstyrk fellibylja um 10 til
20 af hundraði og minnka haglél
um 50 af hundraði.
Nefndin var skipuð sam-
kvæmt lögum á sviði veðurfars-
breytinga og þjóðþingið fól
henni að marka stefnuna í
þessum málum í Bandaríkjun-
um. Nefndin segir að bezta
leiðin sé á þessu stigi að hraða
rannsóknum á þessu sviði og að
hið opinbera setji nauðsynlegar
lágmarksreglur.
Þær breytingar sem eru gerð-
ar um þessar mundir á veðurfari
eru flestar bundnar við ákveðna
staði og eru einkum fólgnar í því
að koma fyrir efnum i skýjum
til þess að hafa áhrif á úrkomu
innan einhvers eins tiltekins
fylkis segir i skýrslunni.
Nefndin segir að stjórnin í
Washington verði að setja
reglugerð um þetta starf og
veita leyfi til veðurfarsbreyt-
inga á grundvelli hæfni um-
sækjenda líkt því og þegar
flugmenn fá atvinnuleyfi.
-..