Morgunblaðið - 16.09.1978, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 1978
11
Keyptu Norðmenn
köttínn 1 sekknum?
þrjú til fimm þúsund nýjum
störfum á næstu fimm árum í
Noregi með því að Norðmenn
fjárfesta milli 29 og 40 milljarða
ísl. kr. til að fullgera bifreiðahluta.
Nú hafa á hinn bóginn skyndi-
lega heyrzt raddir, sem spyrja:
„Hafa Svíar prettað okkur?“ „Dag-
blaðið" í Ósló) og tímaritið
„Norskur iðnaður" kveðst ekki
koma auga á „neitt skynsamlegt
samband milli hagnaðar, sem
Svíar kunna að hafa af samningn-
um og möguleika okkar“. Mörgum
þykja og maðkar í mysunni í
nýútkljáðum samstarfsáformum.
Norskum sérfræðingum er t.d.
ráðgáta hvers vegna yfirvöld í
Ósló afsöluðu sér arði af ríkis-
hlutafénu Svíum í vil fyrstu fimm
árin. Bankastjóri Norska
Creditbankans, Axel Damman,
talar um „fágætt samkomulag".
Fjármálamenn í Ósló telja að
norska ríkið muni tapa hátt í
þrjátíu milljörðum ísl. króna á
áðurnefndu afsali. Til að bæta
gráu ofan á svart verður norska
ríkisstjórnin ef unnt er að leggja
mun meira fé af mörkum við Volvo
en í upphafi var gert ráð fyrir.
Tilhneiging norskra iðjuhölda
og bankamanna til að eiga fjár-
hagslega hönd í bagga með Volvo
er auðsýnilega lítil. „Volvo er síður
en svo gulls ígildi," sagði fjármála-
sérfræðingur nokkur. Enn fremur
kom fram í viðskiptaritinu
„Ókonomisk Rapport" að meðal
eitt hundrað áhrifamikilla fram-
kvæmdastjóra voru aðeins fjórir
sem kváðust mundu kaupa hluta-
bréf í Volvo. Attatíu þeirra er
spurðir voru virtust á þeirri
skoðun að hyggilegra hefði verið
að láta hið opinbera fé renna til
innlends iðnaðar til að treysta
atvinnustoðir í landinu. Forseti
norska iðnaðarsambandsins,
Rudolf Lindboe, komst gramur svo
að orði: „Gengið var frá samningn-
um að verulegu leyti meðan ég var
á ferðalagi".
Andstæðingar „bandalags
norsks ríkis- og sænsks einkaauð-
valds“ (Dagblaðið í Ósló) skírskota
umfram allt til hliðstæðrar aðild-
ar hollenzka ríkisins að dóttur-
fyrirtæki Volvo-verksmiðjanna í
Hollandi og benda á að þrátt fyrir
að mjög hafi blásið í belg bifreiða-
framleiðenda á síðustu árum hafi
sú fjárfesting ekki borgað sig. Tap
þessa hollenzka frjóanga Volvo
var slíkt að stjórnin í Haag þurfti
að koma fyrirtækinu til bjargar
með lánsveitingu að upphæð 30
milljarða ísl. kr. Lánið er vaxta-
laust og ber því aðeins að greiðast
aftur að Volvo Car skili 30 milljón
gyllina hagnaði til ársins 1989.
Margir Norðmenn óttast að
sama hætta vofi yfir þjóðinni rugli
hún reitum sínum saman við
fégírugt bifreiðafyrirtæki. í
grunnsamningnum er nefnilega
kveðið á um að Norðmenn sjái svo
um ásamt Svíum að „sameiginlegt
hlutafé verði ávallt fyrir hendi til
endurnýjunar og uppbyggingar
fyrirtækisins í framtíðinni". Þetta
ákvæði segir norska viðskiptablað-
ið „Farmand“ vera „áhættuboð
fyrir óvissa og óákveðna framtíð“.
„í versta falli getur svo farið,“
segir Jan Diðrikssen hjá norska
iðnaðarsambandinu, „að ný störf
verði háð meiri fjármagnsútlán-
um“.
Nokkrir þingmanna Verka-
mannaflokksins, er situr í stjórn,
eru hlessa yfir ráðabreytni' for-
sætisráðherrans. Af ráðnum hug
segja þeir að jafnaðarmaðurinn
Nordli hafi heimilað það, sem
borgaralegur starfsbróðir hans í
Svíþjóð, Thorbjörn Fálldin, hafi
umfram allt forðast: að láta
ríkisfé af hendi rakna til áhættu-
samra fjárfestinga einkafyrir-
tækja.
Mjög hefur einnig kynt undir
óánægju margra Norðmanna að
Gyllenhammer, forstjóra Volvo,
tókst einnig með „lunkubragði"
sínu („Farmand") að fá aðgang að
norskum olíuauðlindum. Olíu-
félagið nýja, „Volvo Petroleum",
mun njóta fyrirgreiðslu á sér-
samningi. Gera Svíar sér vonir um
að ná sjö til átta milljónum tonna
af hráolíu — sem fullnægja um
tuttugu og átta af hundraði
árseftirspurnar — með samningi
þessum. „Hvers vegna," spyr
„Farmand" forviða, „skyldu Norð-
menn greiða Vólvo 1,2 milljarða
norskra króna til þess eins að
Svíar geti náð olíu úr norsku
landgrunni?"
(Þýtt og endursagt úr „Der
Spieger).
Smásölu-
verzlunin
vill að álagn-
ing sé könnuð
KAUPMANNASAMTÖK ís-
lands hafa ritað verðlagsstjóra
bréf, þar sem samtökin óska
eftir því að könnuð verði
ítarlega álagning í smásölu á
sama vettvangi og er kannað
var innkaupsverð vöru. Óska
samtökin eftir því að niður-
stöður könnunarinnar verði
birtar almenningi.
Magnús E. Finnsson, fram-
kvæmdastjóri Kaupmanna-
samtakanna, ritaði Georg
Ólafssyni, verðlagsstjóra, bréf
hinn 5. september síðastliðinn
sem er svohljóðandi:
„Með hliðsjón af heildar-
niðurstöðum samnorrænnar
könnunar á innkaupsverði
vöru til Norðurlanda, sem
embætti yðar hefur nýlega birt
í fjölmiðlum, óska Kaup-
mannasamtök íslands eftir
því, að á sama vettvangi verði
gerð ítarleg könnun á álagn-
ingu smásöluverzlana. Niður-
stöður þessarar könnunar
verði birtar almenningi.
Kaupmannasamtök íslands
lýsa sig fús til samvinnu við
yður í þessu efni og frekari
viðræðna."
Afrit af bréfinu sendu Kaup-
mannasamtökin einnig til
Svavars Gestssonar, viðskipta-
ráðherra.
BRETAR velta mjög vöngum yfir
því þessa dagana hvað ráðið hafi
úrslitum um þá ákvörðun James
Callaghans að efna ekki til
þingskosninga að sinni. Lögum
samkvæmt þurfa kosningar ekki
að fara fram fyrr en í október að
ári, en allt þetta kjörtímabil hefur
verið búizt við snemmbærum
kosningum, ekki sízt eftir að
Frjálslyndi flokkurinn lýsti því
yfir í júní s.l. að stuðningur hans
við stjórn Verkamannaflokksins
væri ekki lengur fyrir hendi.
Stjórn Verkamannaflokksins
vantar nú átta þingsæti upp á
meirihluta á þingi, og eftir að
Frjálslyndi flokkurinn rann af
. hólmi með sina 13 þingmenn telja
enn gífurlegt og engar horfur séu
á að úr því dragi í bráð, sízt þar
sem útlit er fyrir óvissuástand í
efnahagslifinu á næstunni, verður
því ekki í móti mælt að stjórn
stjórninni sagði frá því eftir að
ákvörðun forsætisráðherrans um
að kosningar yrðu ekki haldnar á
næstunni lá fyrir, að Callaghan
hefði verið búinn að ráða þetta við
sig um miðjan ágúst. Hafi hann
síðan skemmt sér við það sem
eftir var mánaðarins og viku af
september að fylgjast með tilburð-
um íhaldsflokksins, sem herti
róðurinn allt hvað af tók með
kúrsinn á kosningar í október.
Hámarki hafi svo þetta skemmti-
atriðf náð á ríkisstjórnarfundi 7.
september, þar sem „sólskins--
drengurinn" hafi loks séð ástæðu
til að lýsa því yfir að kosningar
væru ekki tímabærar, — það væri
skylda hins ábyrga Verkamanna-
Einvígi járnfrúarinnar og sólskins-
drengsins frestað um óákveðinn túna
margir að Callaghan hafi gert
einshvers konar leynisamning við
8 flokka þjóðernissinna í Skot-
landi og Wales, en þeir hafa
samtals 14 þingmenn. Stuðningur
þessara flokka mundi nægja
Callaghan til að fleyta stjórninni
á næstu mánuðum, að minnsta
kosti eitthvað fram eftir vetri, en
talið er að búast megi við
kosningum hvenær sem er eftir 1.
marz. Ekki er við því að búast að
slíkur leynisamningur — ef ein-
hver er — sé málefnalegur, því að
smáflokkarnir eru sundurleitir og
eiga vart sameiginlegra hagsmuna
að gæta í sambandi við þingkosn-
ingar, nema ef vera skyldi í því að
vilja draga kosningar á langinn í
von um að tíminn nýtist til að afla
aukins fylgis. Líklegt er að
Callaghan setji traust sitt á þetta
að verulegu leyti, og hyggist fljóta
á því í bráðina að skrapa saman
stuðning í einstökum málum,
þegar og ef á þarf að halda. Stjórn
sem þannig lafir við völd mun að
vísu ekki hrinda í framkvæmd
markvissum stefnumálum, en víst
má telja að Callaghan meti
aðstæður svo að mikilvægara sé
að sitja áfram við völd í því skyni
að afstýra meiriháttar átökum á
vinnumarkaði og halda áfram
baráttu gegn verðbólgunni, en að
hugsa um langtímamarkmið.
Vafalaust hafa niðurstöður
skoðanakannana ráðið miklu um
ákvörðun Callaghans, en þær hafa
gefið til kynna að mjótt væri á
mununum milli Verkamanna-
flokksins og íhaldsflokksins ef
gengið yrði að kjörborðinu nú.
Yfirleitt hafa þessar mælingar á
duttlingum almennings bent til
þess að Verkamannaflokkurinn
hefði betur, en þó ekki meira en
svo að líklegt megi telja að
kosningaúrslit nú mundu aðeins
hafa í för með sér nýja minni-
hlutastjórn í Bretlandi.
Þótt atvinnuleysi í Bretlandi sé
Callaghans hefur náð verulegum
árangri í baráttu sinni við verð-
bólguna. Hún var í upphafi
kjörtímabilsins 23% en er nú
innan við 8%. Þessi árangur
verður helzta skrautfjöðrin í hatti
Callaghans er hann gengur til
kosninga, og ýmislegt bendir til
þess að kjósendur meti þennan
árangur fremur við hann eftir sex
mánuði, þar sem áhrif efnahags-
batans verði þá farin að segja
meira til sín en nú, auk þess sem
efnahagssérfræðingar telja góðar
líkur á áframhaldi þessarar hag-
stæðu þróunar.
Mikið veltur á því hvort sæmi-
legur vinnufriður helzt í Bretlandi
á næstunni, en nýlega lýsti Tom
Jackson, formaður brezka alþýðu-
sambandsins, yfir andstöðu við
tillögu Callaghans um að launa-
hækkanir mættu ekki fara yfir 5%
á næsta ári. Callaghan er orðinn
æfður í því að fást við slíka
andstöðu verkalýðsfélaganna, en á
næstunni má búst við því að þau
reynist honum örðugri viðfangs en
áður, fyrst og fremst vegna þess
að launþegar eru orðnir lang-
þreyttir á að stilla kröfum sínum í
hóf, án þess að útlit sé fyrir
möguleika á verulegum kjarabót-
um, en einnig af því að íhalds-
flokkurinn hefur að undanförnu
öðlast vaxandi ítök innan verka-
lýðshreyfingarinnar.
Ihaldsflokkurinn ■ brezki hefur
að undanförnu færzt mjög í
aukana, og hefur varið gífurlegum
fjármunum og mikilli orku í
kosningaundirbúning í sumar.
Leiðtogar flokksins hafa verið á
yfirreið í öllum kjördæmum og
með öflugri auglýsingaherferð
hefur dugleysi Verkamanna-
flokksins verið útmálað, meðal
annars á veggspjöldum þar sem
gefur að líta óendanlega röð
atvinnuleysingja og hið tvíræða
slagorð „Labour isn‘t working".
Onafngreindur ráðherra í
flokks að stjórna landinu og
hlaupast ekki undan merkjum.
Margir telja að stjórn Verka-
mannaflokksins sé hin eina, sem
hafi nokkra möguleika á að halda
svo á málum, að allt fari ekki í bál
og brand á vinnumarkaði. Hvort
sem þessi kenning er rétt eða ekki,
eru margir þeirrar skoðunar að
Callaghan sé fágætum hæfileikum
búinn til að sætta stríðandi öfl, á
þingi, í verkalýðshreyfingunni og
meðal brezkra vinnuveitenda. Per-
sónuvinsældir hans eru miklar og
fara vaxandi. Margaret Thatcher
leiðtogi íhaldsflokksins nýtur
virðingar og flestir eru þeirrar
skoðunar, að hún haldi vel á
málum innan flokks síns. Vin-
sældir hennar .meðal almennings
hafa þó frá upphafi verið í hófi, og
samanburðurinn við James
Callaghan verður henni líklega
seint í vil, eins og gælunöfnin bera
ljósastan vott: „Iron Lady" og
„Sunny Jim“. — A.R.