Morgunblaðið - 16.09.1978, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 1978
29
hópa. Só upphæð er að vísu lítil
en verður aukin í ár. Skiptingu
styrksins annast menntaráð
ríkisins, en þar er ég einn af
nefndarmönnum i starfshópi,
sem sér um skiptingu á styrk
vegna bókmennta innflytjenda og
minnihlutahópa. Bæði lettnesk og
eistnesk forlög hafa hlotið styrk
en mest hefur komið í hlut
finnska minnihlutans í Svíþjóð,
vegna þess hve fjölmennur hann
er.
Lettneskt
Sovétlýöveldi
Það er viðkvæðið, að miklar
breytingar hafi átt sér stað í
Lettlandi, það er að segja „lett-
neska sósíalíska Sovétlýðveld-
inu“, eftir dauða Stalíns og 20.
flokksþingið. Fyrstu árin eftir
stríð voru hræðileg, nýir
nauðungarflutningar, útrýming
sjálfstæðra bænda, sem flokkast
undir almenna og róttæka
„sovétseringu" bæði efnahagslega
og menningarlega. Andspyrnu-
hreyfingin var virk fram á sjötta
áratuginn. I henni störfuðu
fyrrverandi hermenn sr austur-
vígstöðvunum sem nutu stuðn-
ings almennings. A síðari árum
hefur starfsemi andspyrnuhreyf-
ingarinnar meira að segja orðið
viðfangsefni sovét-lettneskra
bókmennta, þótt í „sovézkum
skilningi" sé. Þetta sýnir að þögla
baráttan milli nýja stjórnarfars-
ins og þjóðlegu Lettanna hefur
verið hörð.
Andspyrnuhreyfingin sótti afl
sitt bæði til vonlausrar aðstöðu
þátttakendanna og til trausts
þeirra á Vesturveldunum og í
baráttu vestrænna bandamanna
gegn Þýzkalandi Hitlers og í
baráttunni fyrir endurreisn
Evrópu eins og hún var fyrir stríð
og baráttu fyrir lýðræði yfirleitt.
Afstaða Vesturveldanna olli
Eystrasaltsþjóðunum sárum ''on-
brigðum. Máttur andspyrnu-
hreyfingarinnar dvinaði þegar
henni varð ljóst að frá Vestur-
veldunum var engrar hjálpar að
vænta. Flestir bændur sem
studdu mótspyrnuhreyfinguna
með matargjöfum og fleiru voru
fluttir nauðungarflutningi þann-
ig að endalok hennar voru
augljós.
Eftir dauða Stalíns varð hug-
takið „þjóðlegur kommúnismi"
til. Menn vildu stuðla að
lettnesku Sovétlýðveldi í eigin-
legri merkingu. Maður að nafni
Berklavs lét mjög til sín taka, til
dæmis með því að halda fast við
það, að í lettneska lýðveldinu
skyldi töluð lettneska. í lok sjötta
áratugarins var Berklav og skoð-
anabræðrum hans vikið úr lett-
neska kommúnistaflokknum og
æskulýðshreyfingunni og þeir
sviptir áhrifum en í þeirra stað
komu menn hlýðnari Moskvu.
Þrátt fyrir það hefur andrúms-
loftið skánað í Lettlandi miðað
við hvernig það var á dögum
Stalíns, alla vega á sviði menn-
ingarmála.
A bókmenntasviðinu gegnir sú
kynslóð rithöfunda, sem fæddir
eru eftir 1930, veigamiklu hlut-
verki í því skyni að viðhalda
lettneskri menningu og efla hana
innan þess ramma sem þeim
hefur verið settur.
Það er almenn skoðun að
baltnesku lýðveldin þrjú njóti
efnahagslega betri lífskjara en
önnur Sovétriki. Þá á ég ekki við
góð lífskjör á mælikvarða íslend-
inga og annarra Norðurlanda-
þjóða. Kannski er ástæðan sú að
eljusemi Baltanna og skipulags-
hæfileikar hafi valdið nokkru um
sem og hátt menningarstig.
Lettland í dag er stéttaþjóð-
félag þar sem háttsettir flokks-
menn njóta augljósra forréttinda
en verkamenn lifa við bág kjör.
Lettneskir útlagar eins og ég
hafa lýst miklum áhyggjum yfir
siðgæði Eystrasaltslandanna sem
er á niðurleið og hvernig íbúar
þessara lýðvelda stunda alls kyns
svartamarkaðsbrask til að bæta
lífskjör sín. Fyrirbærið er svo
þekkt að því hefur verið lýst í
lettneskum kvikmyndum og bók-
menntum. Menn brjóta lög til að
bæta hag sinn og fjölskyldu
sinnar." jjj,_
Allt að 70 börn
koma daglega
GÆSLUVÖLLUR fyrir börn
er að finna á ísafirði eins og í
flestum öðrum kaupstöðum og
kauptúnum hér á landi, og þar
er einnig leikskóli. Blaðamann
Morgunblaðsins bar þar að
garði fyrir nokkrum dögum,
og hitti þær systur, Sigríði
Maríu og Þórdísi Gunnarsdæt-
ur, sem hafa umsjón með
vellinum í sumar.
Rætt við
Sigríði og
Þórdísi
Gunar'sdætur
á Gæsluvell-
.r
inum á Isafirði
„Hérna eru yfirleitt svona
26 til 30 börn eftir hádegi,"
sagði Þórdís, „og fyrir hádegi
eru hér að meðaltali eitthvað
nálægt 20 börn. — Þegar
mikið er að gera er ekki
óalgengt að hingað komi milli
60 og 70 börn yfir daginn, en
það er talsvert breytilegt."
„Völlurinn er opinn frá því í
júnímánuði," sagði Sigríður
María, „og allt fram í miðjan
september, það fer nokkuð
eftir veðri. Gæsluvöllurinn er
svo lokaður yfir vetrarmánuð-
ina. Börnin, sem hér eru, eru á
aldrinum tveggja til sex ára.“
Þær Sigríður og Þórdís eru
báðar húsmæður, og vinnur
Þórdís ekki úti á veturna, en
Sigríður vinnur hins vegar við
leikskólann þá mánuði sem
gæsluvöllurinn er lokaður.
Þær systur, Sigríður og Þórdís Gunnarsdætur, hafa umsjón með
Gæsluvellinum á ísafirði, og að sögn þeirra koma þar allt að 70
börn á dag þegar mest er að gera. Ljósmyndir. Anders Hansen.
Þær eru hvorug lærð fóstra,
en Sigríður hefur unnið við
þetta í nokkur ár, en Þórdís nú
í fyrsta sinn í sumar. Sigríður
sagði að börnin ættu bæði að
koma og fara í fylgd foreldris,
en nokkur misbrestur vildi þó
verða á því. Stundum kæmu
eldri systkini með þau, og
stundum vildi brenna við að
þau væru ekki sótt á réttum
tíma. Börnin væru aðallega á
gæsluvellinum þegar
foreldrarnir, í flestum tilfell-
um mæðurnar, þyrftu að
skreppa frá, til dæmis í búðir,
eða þá að börnin kæmu þarna
hreinlega vegna þess að þau
sæktust eftir því sjálf, og væri
það sjálfsagt algengast.
Sigríður sagði að ekki væri
unnt að láta gæsluvöllinn
koma í stað barnagæslu allan
daginn, til dæmis fyrir úti-
Hér hefur ein lítil ísfirsk dama verið órétti beitt í leiknum að eigin
dómi að minnsta kosti, og þá er gott að fá að leita huggunar til
Sigríðar.
Það er ekki annað að sjá en krakkarnir uni sér vel á Gæsluvellinum, enda var veðrið ekki til að kvarta
yfir þegar blaðamaður Morgunblaðsins kom þar fyrir skemmstu.
Þessir höfðu komið sér fyrir
uppi í klifurstiga til að geta
betur virt fyrir sér iðandi
mannlífið niðri á Gæsluvellin-
um. Öll leikföng og leiktæki á
veliinum eru lögð til af ísa-
fjarðarkaupstað.
vinnandi húsmæður eða ein-
stæð foreldri, aðeins heima-
vinnandi foreldrar gætu notað
sér þessa þjónustu. Það kæmi
til af því, að oft gæti reynst
nauðsynlegt að ná í foreldrana
yfir daginn, lokað væri í
matartímanum, og svo væri
lokað ef veður væri slæmt, til
dæmis ef rigndi. Ekki er fyrir
hendi nægilega góð aðstaða
innan dyra við gæsluvöllinn,
þannig að loka verður í
óþurrkatíð.
Sigríður sagði, að gæsla
hefði verið á vellinum í sex ár,
en völlurinn sem slíkur hefði
verið á þessum stað mun
lengur. Barnagæslan er greidd
af almannafé, en foreldrar
þurfa ekki að greiða nein
daggjöld.
Ekki sagðist Sigríður María
vera ánægð með á hvern hátt
væri staðið að þessum málum
af hálfu bæjaryfirvalda á
ísafirði. „Það er ekkert gert
fyrir þetta hér,“ sagði hún,
„Það er mikil þörf fyrir
starfsemi af þessu tagi Jiér,
einkum fyrir einstæðar mæð-
ur, en bæjaryfirvöld virðast
ekki skilja þá þörf sem er fyrir
starfsemi af þessu tagi hér á
ísafirði. Hér vantar nánast
allt til alls, svo sem síma í
gæsluhúsið, stærra og betra
húsnæði, og betri aðbúnað
fyrir börnin utan dyra. Það
vantar hér frjálsa velli fyrir
börnin, þar sem þau geta látið
sköpunargáfuna njóta sín í
hvers konar leikjum, án of
mikilla afskipta þeirra full-
orðnu, og einnig vántar hér
tilfinnanlega starfsvöll fyrir
krakka,“ sagði Sigríður.
Að þessum töluðum orðum
þurfti Sigríður að aðstoða
systur sína við að hugga eina
litla snót, sem taldi sig hafa
verið ofríki beitta, en annars
var ekki annað að sjá en
börnin yndu sér hið besta, og
gleðin virtist ríkjandi í hverju
andliti og smávægilegar sorgir
fljótar að gleymast.
- AH.