Morgunblaðið - 16.09.1978, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 1978
23
gróða." „Fálmkennd fjárfesting
laut „lögmálum" markaðarins en
ekki pólitískri stjórn þorra þess
fólks sem byggði afkomu sína á
þessari starfsemi." „Félagslegt
jafnræði jókst í sveitunum er
vistarbandið losnaði og hin félags-
lega bygging tók á sig nýjar
myndir, en að sama skapi myndað-
ist ójöfnuður í þéttbýlinu. Nú rann
arðurinn af vinnu verkafólks við
sjávarsíðuna í vasa kapítalistanna
sem margir urðu vel auðugir."
(Gísli nefnir að sjálfsögðu ekki
grein Ólafs Björnssonar, Þróun
efnahagsmála á íslandi 1874 —
1974, í Andvara 1974 eða bók
Heimis Þorleifssonar Saga
íslenzkrar togaraútgerðar fram
til 1917, eða ævisögur Tryggva
Gunnarssonar, Thors Jensens eða
Eldeyjar-Hjalta, þegar hann nefn-
ir bækur um þessa miklu breyt-
ingu á íslandi. Hann ritar í
„ítarefni" sínu: „í grein Siglaugs
Brynjólfssonar, „Miðöld og nútími
í íslensku samfélagi" (Tímarit
Máls og menningar 1970, 2. h.) er
vikið að því hvernig upphaf
kapítalismans hér á landi tengdist
I Jjjk )
M ý.. 'f
í ^ ^ jL
Róttæklingurinn Gísli Pálsson er
svo hlutdrægur í bók sinni.
„Samféiagsfræði“, að hún er
ónothæf til kcnnslu í framhalds-
skólum.
þróun mála erlendis. Bók Olafs R.
Einarssonar Upphaf íslenskrar
verkalýðshreyfingar (Menn. og
fræðslusamb. alþýðu 1970) fjallar
um viðbrögð verkalýðsins við
kjörunum í þéttbýlinu. Baráttan
um brauðið (Mál og menning
1977) eftir Tryggva Emilsson er
öllu persónulegri lýsing á sama
viðfangsefni".)
Hugmyndafræðin og
hagsmunirnir
Gísli gefur skýringu á skoðunum
þeirra, sem eru ekki sammála
honum, hafa ekki „skilning" hans
á „kjarna samfélagsins". Hann
ritar: „I hverjum hóp fyrir sig
myndast því samstætt kerfi hug-
mynda — hugmyndafræði — sem
réttlætir stöðu og aðgerðir við-
komandi hóps... Þjóðfélags-
fræðingum er ekki stætt að ganga
hugmyndafræðinni á hönd. Þeir
geta ekki tekið þátt í þeirri
réttlætingu sem hugmyndafræðin
felur í sér, hverrar ættar sem
hún er, vegna þess að hlutverk
þeirra er að leiða í ljós sannindi
um mannleg samskipti. Þveft
á móti verða þeir að varpa hylunni
af hugmyndafræðinni, en slíkt hef-
uróhjákvæmilega í förmeðsérmót-
bárur af hálfu þeirra sem hafa
hag af því að halda henni við.“-Er
Gísli ekki í neinum hóp? Og
hefur sá hópur ekki neina hug-
myndafræði? (Sbr. grein mína,
Menntamennirnir og markaðs-
kerfið, Mbl. 29. apríl 1978.) Og
getur ekki verið, að menn séu
ósammála Gísla, því að þeir geti
leitt rök gegn kenningum hans?
Getur kenning ekki
verið rétt (eða að minnsta kosti
réttari en aðrar), þrátt fyrir það
að einhverjir, sem Gísla geðjast
ekki að, hafi hag af henni? Tökum
eina staðhæfingu hans til dæmis:
„Hagsmunir manna og markmið
orka einnig á túlkun þeirra á
veruleikanum og orðin sem þeir
beita. Heildsalar telja til að
mynda að innflutningshöft séu
„skerðing“ á mannréttindum,
vegna þess að þau rýra tekjur
þeirra, en á hinn bóginn álíta
innlendir framleiðendur að inn-
flutningshöft séu „þjóðleg og
skynsamleg" efnahagsráð-
stöfun þar eð hún dregur úr
samkeppni á markaðinum." Það
blasir við, að innflutningshöft eru
óréttlát (ef talið er að heildsalar
og viðskiptavinir þeirra séu menn
eins og aðrir og hafi mannrétt-
indi). En af hagfræðilegri grein-
ingu má ráða, að innflutningshöft
séu einnig óhagkvæm öllum al-
menningi. (Sbr. bók Ólafs Björns-
sonar, Frjálshyggju og alræðis-
hyggju.) Ber að mati Gísla að
hafna þéssari vísindalegu kenn-
ingu, vegna þess að einhverjir
heildsalar hafi hag af henni?
Setur Morgunblaðið
„skilningi samfélags-
fræðinnar“ skorður?
Gísti vitnar með velþóknun í orð
hins gamla málvinar Stalíns,
Brynjólfs Bjarnasonar: „Og þeir
sem mestu ráða í þjóðfélaginu,
þeir njóta gæða lífsins ... Vegna
þess að aðrir eru fátækir, og þess
vegna er fátæktinni haldið við og
örbirgðin ræktuð.“ Og Gísli spyr
nemendur: „Að hve miklu leyti er
hér um réttmæta gagnrýni að
ræða? Hverjir eru „hinir voldugu
erindrekar meðal mannanna" að
mati Brynjólfs, og að hve miklu
leyti hamla þeir vísindalegum
rannsóknum á samfélaginu?"
Þessum spurningum eiga nemend-
ur að svara. En Gísli svarar
reyndar spurningunni fyrir þá,
ritar í „ítarefni" sínu: „Þegar
fjallað er um þær skorður sem
skilningi samfélagsfræðinnar eru
settar og óttann við breyttan
skilning á veröldinni, er vert að
gefa gaum að grein Guðrúnar
Friðgeirsdóttur og Stefáns Briem,
„Blaðaskrif um áróður í skólum“,
og grein Heimis Pálssonar, „Skól-
ar og skilningur“, í Tímariti Máls
og menningar 1977, 3—4.“ Gísli
nefnir ekkert annað efni um það
en báðar þessar greinar eru
árásargreinar á Morgunblaðið!
(Gísli nefnir að sjálfsögðu ekki
greinar mínar um þessi mál í Mbl.
Hlutleysi vísindanna 27. ág. 1977,
„Að nota vitsmuni sína og sið-
ferðisvitund“ 6. nóv. 1977 og
Valdið og þekkinguna 15. apríl
1978, í „ítarefni" sínu.)
Árásir á Albert Guö-
mundsson og Matthías
Bjarnason
Það, sem Gísli tekur til dæmis í
máli sínu, er mjög til marks um
stjórnmálaskoðun hans, hlut-
drægni og vanþekkingu. Hann
ritar: „Sumir telja reyndar nauð-
synlegt að halda þjóðfélags-
fræðingum fjarri allri ákvarðana-
töku. Þegar borgarstjórn Reykja-
víkur ræddi um það fyrir nokkrum
árum að komá á fót „athvarfi"
fyrir unglinga sem eiga við sérstök
aðlögunarvandamál að stríða léði
einn borgarstjórnarmanna máls á
hugmyndinni með því skilyrði að
starfsemin yrði „ekki að neinu
leyti rekin af sálfræðingum". „Gísli
á við Albert Guðmundsson borgar-
fulltrúa, þótt hann nefni ekki nafn
hans í bókinni (en í kennslustund-
um?). En hvers vegna tók Gísli
fremur skoðun Alberts Guð-
mundssonar til dæmis en sam-
kennara síns í Háskólanum,
Þorsteins Gylfasonar, sem reit í
Skírni 1975, að „efast mætti um
það“, að líknar- og þjónustustörf
sálfræðinga „þjóni yfirlýstum
tilgangi sínum, og í framhaldi af
því hvort fólk sem brautskráð er
úr sálfræðideildum skóla eigi að
vinna slík störf"? Vegna þess að
Albert var (og er) borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins? Og Gísli
ritar enn: „Stjórnvöld reiða sig til
dæmis á rannsóknir fiskifræðinga
á ástandi fiskistofnanna við landið
en sem kunnugt er hefur stundum
slest uppí vinskapinn, eins og
umræðan um „Svörtu skýrslun",
sem kom út árið 1975, bar með sér.
Þar beið mat fiskifræðinganna
lægri hlut fyrir mati stjórnmála-
mannanna sem fóru með völdin."
Gísli á við Matthías Bjarnason,
fyrrverandi sj ávarútvegsráðherra,
þótt hann nefni ekki nafn hans í
bókinni (en í kennslustundum?).
En hann nefnir það ekki að
meginniðurstöður „Svörtu skýrsl-
unnar" voru kunnar Lúðvík
Jósepssyni, sjávarútvegsráðherra
1971 — 1974, sem faldi þær lengi.
Hann nefnir það ekki heldur, að
tölfræðilegir gallar voru á skýrsl-
unni. Hvers vegna tók hann ekki
fremur ágreining samflokksmanns
síns, Lúðvíks Jósepssonar, við
hagfræðinga um vaxtastefnu í
verðbólgu til dæmis en Matthísar
við fiskifræðinga? Vegna þess að
Matthías er þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins? (Og hann nefnir
að sjálfsögðu ekki bók Snow
lávarðar, Valdstjórn og vísindi,
sem kom út á íslenzku 1975 og er
um þennan vanda. Gísli nefnir
stundum greinar í Tímariti Máls
og mcnningar í „ítarefni" sínu. En
hvers vegna nefnir hann ekki
grein, sem birtist eftir Óskar B.
Bjarnason í þessu tímariti Alþýðu-
bandalagsmanna 1950, þar sem
Trofim D. Lýsenkó, „erfðafræðing-
ur“ Stalíns, var lofaður, en mál
harís er líklega bezta dæmið um
óæskileg afskipti valdsmanna af
vísindunum á þessari öld?)
Af þessum athugasemdum mín-
um við bók háskólakennarans
Gísla Pálssonar (og miklu fleiri
má gera) má ráða, að Jóhannesi
Nordal hefur ekki orðið að ósk
sinni, þegar hann reit á fimmtíu
ára afmæli Háskóla íslands (í
bókinni Vísindin eíla alla dáð).
„Fastheldni í gamlar kenni-
setningar hefur þráfaldlega leitt
menn í villu og ósjaldan endað í
ofstæki og pólitískri kreddutrú. Af
sömu orsökum þarf hver þjóð, sem
vill brjóta félagsleg og efnahags-
leg vandamál sín til mergjar, á að
halda vökulu og fordómalausu
starfi í þjóðfélagsvísindum. Það
verður því ósk þeirra, sem þessi
vísindi stunda, að Háskóli íslands
megi á komandi árum taka að sér
forystu í því mikla starfi, sem
óunnið er í þessum efnum.“
arsíöuna í vasa kapitalistanna scni margir uröu \c 1
auðugir. Aiöur at vinnu kvenna var sérlega mikill þ>ar
sem kona i tiskvinnu hatöi traman at aöems helming
af launum karlmanns og algengt var aö konur >nnu i
fiskverkun. Ekki hata konurenn idag náö sömu launum
og karlar fyrir sömu vinnu. S\o \ iröist sem kapítalism-
inn hafi alls staöar halt í för meö sér skvra k\nskipi-
ingu starfa, jafnvel í þjóðfélögum þar sem rettindi og
völd konunnar voru nokkuö mikii áöur en markaös-
kerfið hóf innreiö sína. Víöa í' þróunarlöndunum ma
greina svipaða framvindu enn í dag.
Hvað teljið þið að geti skýrt þetta fyrirbæri?
Nv tengsl höfðu myndast í íslensk’u samtelagi og n\
stéttaskipting rutt sér til rúms: stétt kapitahsta. sem
framleiða fyrir erlendan og innlendan rnarkaö jatntramt
Kenning Gísla er einfiild. allt böl mannkynsins er markaðskerfinu að
kenna.
FLÓMARKAÐ hefur Samb. dýraverndunarfélaga íslands opnað fyrir
nokkru að Laufásvegi 1 hér í bænum. Við erum með þessu að gera
tilraun til að rétta nokkuð úr heldur knöppum fjárhag sambandsins.
S.D.I., sagði Jórunn Sörensen formaður Samb. dýraverndunarféla-
anna. Öll vinna við markaðinn er unnin af sjálfboðaliðum og
stjórnarmönnum í S.D.Í. og öðrum dýravinum. svo hafa eigendur þessa
húsnæðis sem markaðurinn er í verið málefninu svo vinsamlegir að
þeir hafa boðið okkur að vera hér án minnstu húsaleigu. sagði Jórunn.
Allur varningur sem á boðstólum er. hefur verið gefinn, svo sem
tíðkast um slíka markaði sem þennan. Þetta hefur gengið nokkuð vel,
sagði Jórunn. Vil ég nota tækifa'rið til þess að færa gcfendum og
viðskiptavinum okkar þakkir fyrir stuðninginn við þetta fyrirta'ki
dýravina. eins og ég hef kallað þennan flóamarkað, sagði Jórunn að
lokum. — Á myndinni eru þa>r Áifheiður Guðmundsdóttir og
Bergþóra Skarphéðinsdóttir, háðar sjálfboðaliðar við afgreiðslustörf.
„Flóamarkaðurinn" er alltaf upinn eftir hádegi á daginn. nema á
laugardögum, þá árdegis.
Emil Eðvarð Guð-
mundsson — Minning
Fæddur 11. marz 1918.
Dáinn 5. september 1978.
„Enginn veit, nær allra síðast,
að hann kveður náungann," segir í
gamalli stöku.
Ekki mun neinn af vinnufélög-
um og vinum Emils hafa grunað
það, er þeir kvöddu hann og
óskuðu honum góðrar ferðar til
Spánar, til vel að njóta samhugs
og hlýju sinna barna, er þau sýndu
honum með því að rétta honum
farmiða í tilefni sextíu ára afmæl-
is hans, að þeir ættu ekki eftir að
sjá hann aftur.
En eins og Hallgrímur Péturs-
son sagði: „Hvenær sem kallið
kemur, kaupir sér enginn frí,“ og
minnir þetta okkur enn á þá sönnu
aðvörun í okkar daglega lífi, að á
sunnudegi stígur Emil heill og
glaður upp í flugvélina, en lifir
ekki af næsta þriðjudag.
Emil var fæddur í Keflavík hinn
mikla frostavetur 1918. Foreldrar
hans voru Jana María Sússanna
Sigríður Ellefsen og Guðmundur
Helgi Ólafsson. Alls eignuðust þau
hjón 7 bcrn og eru þrjú þeirra á
lífi. Móður sína missti Emil barn
að aldri og faðir hans var heilsu-
veill. Eftir móðurmissinn naut
hann fósturs hjá Ólafi bróður
sínum sem nú er búsettur í
Færeyjum, en það var þeirra
móðurætt.
Eins og þá tíðkaðist, fór Emil
snemma að vinna fyrir sér,
ákaflega vinnusamur og ötull
piltur og var fyrstu árin bílstjóri í
Keflavík. Kona hans var Kristín
Guðmundsdóttir og eignuðust þau
8 börn, sem öll eru á lífi. Er þau
slitu samvistum 1952 fluttist Emil
til Reykjavíkur og gerðist einn af
bifreiðastjórum B.S.R. og hélt því
starfi áfram alla tíð.
Árið 1956 stofnaði hann heimili
með Erlu Eyjólfsdóttur sem þá var
ekkja með þrjá syni.
í 20 ára sambúð sinni eignuðust
þau einn son. Síðan bjó Emil sér
einsamall mjög fagurt heimili að
Hraunbæ 26, enda sérstök snyrti-
mennska í blóð borin, sem heimili
hans og allt sem hann umgekkst
bar glöggt vitni um.
Emil var einn af þessum öruggu
og traustu, ábyggilegu mönnum,
sem okkur öllum var styrkur að.
Eitt af því er ég sakna, eru þær
notalegu samverustundir er hann
veitti okkur, þar sem aldrei leið
svo vika, að hann kæmi ekki á
heimili okkar og sæti kvöldstund.
Við áttum mörg sameiginleg
hugðarefni til umræðu og er mér
sár söknuður að þær heimsóEnir
skyldu taka svo snöggan endi.
Einnig flyt ég þakkarkveðju aldr-
aðrar móður minnar.
Börnum hans og öðrum ættingj-
um votta ég innilega samúð mína á
þessari óvæntu sorgarstund.
Eg vona líka og trúi, að andi
hans sé meðal okkar, yljandi
börnum hans og heimilum, þeirra
þótt það hyljist okkar skynfærum,
en börn sín og velferð þeirra bar
hann ávallt svo vel fyrir brjósti að
verndarengill verður hann í huga
barna- og barnabarna sinna.
Þar sem svo margra góðra
stunda er að minnast og þakka,
rennur manni í hug ljóð Ó.S.
„Dýpsta sæla og sorgin þunga
svífa hljóðlaust yfir storð.
Þeirra mál ei talar tunga,
tárin eru beggja orð.“
Og okkar allra.
Blessuð sé minning hans.
Tengdasonur.
(Jarðarförin fer fram frá Kefla-
víkurkirkju í dag, 16. september kl.
3 e.h.).