Morgunblaðið - 23.09.1978, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 1978
21
eftir ÞÓRI S.
GUÐBERGSSON
Og hann komst aö raun um, aö
þetta gæti alveg staðist! Hann
sagöi engum frá því, en þetta olli
honum áhyggjum um margra ára
skeiö.
í öðru dæminu var hvíslað aö
viðkomandi nemanda, aö
kennarinn þeirra væri alveg
frábær. Kvíðinn nemandi, lélegur
í íslensku, ókunnur öörum börn-
um í bekknum, fær svo
huggunarorð á erfiöri stund:
kennarinn er alveg frábær.
í þriöja dæminu sagði kennar-
inn: Þiö megið ekki taka með
ykkur epli í skólann! — Þetta var
í lok stríðsáranna og fágætt, aö
fólk hefði slíka ávexti undir
höndum. En viökomandi nem-
andi var af fátækum foreldrum,
sem aldrei gátu veitt sér neinn
munaö. Hann haföi einmitt í
þetta sinn stolið tveimur eþlum
hjá vini sínurn. Orö kennarans
höföu' því sérstaklega mikil áhrif
á hann þennan dag.
í fjóröa dæminu var nemand-
inn nýfluttur í hverfiö, og flest
okkar vita, hve erfitt þaö getur
oft veriö aö skiþta um skóla,
skiþta um umhverfi, hitta nýja
félaga, aölagast nýjum háttum
o.s.frv.
Orð vinarins hljómuöu því eins
og boöskaþur frá himni: Ef viö
lendum í sama bekk, verðum viö
alltaf vinir!
Hrein og skýr skilaboð
Ég geri fastlega ráö fyrir því,
aö flest okkar muni einnig eftir
ýmsum atvikum og orðum, sem
sögö hafa verið, oröum, sem
ýmist veittu okkur uþþörvun á
erfiðum tímum og viö minnumst
meö miklu þakklæti, eða orðum,
sem ollu okkur erfiöleikum og
jafnvel miklum vangaveltum og
áhyggjum. Viö vissum ekki, hvað
viðkomandi átti viö, okkur fannst
hann beina sþjótum sínum að
okkur, en hann talaði ekki hreint
út úr þokahorninu, orð hans
voru loðin og tvíræð og við
höfðum e.t.v. ekki sjálf kjark eða
þor til þess aö sþyrja hreint á
móti og taka af allan vafa.
Orö geta haft áhrif og þaö er
mikilvægt að viö gerum okkur
grein fyrir því. Við vitum t.d. hve
ill áhrif rógburöur getur haft —
neikvæöar sögusagnir geta jafn-
vel eyöilagt líf og framtíö fólks
Ef hjón ræöa ekki mál sín,
nota tvíræðar setningar og
veröa sífellt að geta í eyður og
lesa af látbragði hvors annars,
þarf oft ekki aö líða langur tími,
þar til misskilningur veröur úr
öllu og erfiöleikarnir vinda sífellt
uþþ á sig.
Af þessum fáu dæmum, sem
ég hef nú nefnt, getum viö ráöiö
eftirfarandi:
1. Ekki er sama, hver segir
hvað. Það er t.d. ekki sama,
hvort það eru foreldrar, lög-
reglan eöa kennarinn, sem
talar við barnið.
2. Ekki er heldur sama við
hvern er talaö. Er það við-
kvæmt barn, sem við tölum við
eða fullorðin manneskja, er það
unglingur eða ellilífeyrisþegi
o.s.frv.
3. Við finnum undir eins, að
Það er ekki sama, á hvern hátt
orðin eru sögð. Er þaö
hryssingur og kuldi, sem stafar
frá viökomandi eða skilningur
og umhyggja.
4. Undir hvaða kringumstæð-
um og viö hvaða aðstæður voru
oröin töluð? Skildi viðkomandi,
hvað átt var við eöa hefði þurft
að útlista nánar, hvað lá að baki
orðanna?
Þaö eru því ótal hlutir, sem viö
tökum tillit til, þegar viö um-
göngumst hvert annað, og margt
er miklu flóknara en ég hef
útlistaö hér í fáum orðum og
mætti skýra miklu betur. En í
uþþhafi langaöi mig aö aðeins til
þess aö sýna, hvaö orö og
setningar geta haft mikil áhrif,
hvaö máliö er í raun og veru
mikilvægur þáttur í lífi okkar.
Birgir ísl. Gunnarsson:
Framtak Sj álfsbi argar
yerið drepiö á voru gerð
ítarleg skil í ræöum fulltrúa
fatlaðra á Kjarvalsstöðum s.l.
þriðjudag, en þær hafa allar
birzt hér í Morgunblaðinu.
Það er rökrétt afleiðing
þessa framtaks Sjálfsbjargar,
að borgarfulltrúar allir sam-
einist um ítarlega stefnuskrá
borgarstjórnar í málefnum
fatlaðra, til að tryggja að
beinar aðgerðir fylgi í kjölfar-
ið. Ég veit að fyrir því er
fullur vilji hjá borgarfullrúum
í öllum flokkum og að undir-
búningi þess verður nú unnið
næstu vikur. Borgarráð sam-
þykkti í gær að hver flokkur
tilnefndi einn mann í nefnd
um málið, en borgarstjóri
verði formaður.
Hér þarf ríkisvaldið einnig
til að koma. Rikið er eigandi
margra bygginga, ekki aðeins
hér í Reykjavík heldur um allt
land, þar sem útilokað er fyrir
fatlaða að komast leiðar sinn-
ar. Ein slík bygging, Þjóð-
minjasafnið, var sérstaklega
nefnd í ræðum manna á
Kjarvalsstöðum. Margskonar
annarra aðgerða er og þörf af
hálfu ríkisins í þessum efnum.
Nafnið Sjálfsbjörg segir
meira um tilgang félagsins en
margar ræður. Það er skylda
allra þjóðfélagsþegna að
styðja hina fötluðu til sjálfs-
bjargar. Framtakið á þriðju-
daginn var opnaði augu
margra og því er ástæða til að
óska Sjálfsbjörg til hamingju
með daginn.
Leifur Sveinsson, lögfræöingur:
Hrindum árás hinna
nýju Kaxnbránsmanna
Það var á fyrstu árum
kaupfélaganna. Kaupfélag
nokkurt í Þingeyjarsýslu var
komið í greiðsluþrot. Lánar-
drottnar hótuðu að ganga að
eignum þeirra bænda, sem
sterkastir voru fjárhagslega,
eins og þá var heimild fyrir í
lögum. Mikill urgur var í
bændum og sagði einn þeirra
við Friðrik í Efrihólum: „Þeir
ganga fyrst að þér Friðrik, þú
ert efnaðastur." Þá spyr annar
bóndi: „Hverjir voru annars
fyrstu samvinnumenn á ís-
landi?" Þá svarar Friðrik og
mælti af þunga miklum: „Það
voru Kambránsmenn, þeir
bundust samtökum um að
nýta eignir Hjartar bónda að
Kambi.“
Þessi^saga rifjaðist upp
fyrir mér, þegar ég las um
nýju afturvirku skattana, sem
bráðabirgðalög ríkisstjórnar
Olafs Jóhannessonar fjalla
m.a. um.
Árið 1978 byrjaði ekki vel
fyrir skattgreiðendur. Strax í
byrjun árs var tilkynnt stór-
hækkun fasteignagjalda, sem
margir húséigendur sjá ekki
enn fram úr, hvernig greiða
skuli.
Síðan koma skattskrár út í
júlí með hefðbundnum skött-
um og útsvörum í samræmi
við þágildandi lög. Kærufrest-
ur auglýstur, skattgreiðendur
kæra margir hverjir, kæru-
frestur auglýstur til Ríkis-
skattanefndar o.s.frv.
Þá var heimild ríkissjóðs og
sveitarfélaga til álagningar á
skattþegnana útrunnin og
engar nýjar álögur unnt að
leggja á þá, það sem eftir lifði
ársins.
Hinar nýju skattaálögur,
sem ég vil leyfa mér að nefna
Kambránslögin, eiga sér enga
stoð, hvorki í stjórnarskrá né
almennum lögum. Hæstiréttur
hefur margdæmt slík lög ógild
og varað löggjafann við því að
vega enn í sama knérunn, sbr.
Hrd. XXIX., hls. 759: „Með því
að leggja háa eignarskatta á
eignir manna með stuttu
árabili er hins vegar að
sjálfsögðu unnt að fara á svig
við greint ákvæði stjórnar-
skrárinnar“ (þ.e. 67. gr.
hennar).
Um áfturvirkni laganna
hefur Hæstiréttur einnig
margdæmt sbr. Hrd. VI. bindi,
bls. 36 og Hrd. XXX., bls. 759.
Þótt stjórnarskrá okkar hafi
ekki fortakslaust ákvæði um
þetta atriði, þá hafa grund-
vallarreglur íslenskra laga
alltaf hnigið í þá átt og
Hæstiréttur staðfest þá skoð-
un.
I þessu sambandi er vert að
minnast á endurskoðun
stjórnarskrárinnar.
34 ár eru nú liðin frá
stofnun lýðveldisins, en ekki
Leifur Sveinsson
bólar á nýrri stjórnarskrá,
heldur er notast við hálf-
danskt plagg, sem við erfðum
frá nýlenduveldinu Dan-
mörku. Það er ekki stórmann-
legt hjá Alþingi, að senda
gamlan barnakennara með
drögin að nýrri stjórnarskrá
vestur í Selárdal og láta hann
grafa þau þar milli þúfna.
Þjóðin hefði átt skilið nýja
stjórnarskrá á 1100 ára af-
mælinu 1974. Þolinmæði þjóð-
arinnar er á þrotum og verður
vonandi lokið við endurskoð-
unina á þessu kjörtímabili.
Meðan við hins vegar búum
við svo ófullkomna stjórnar-
skrá, þá verða þeir skattgreið-
endur, sem verða fyrir barðinu
á Kambránslögunum, að
mynda með sér öflug samtök
til þess að hrinda árás Kamb-
ránsmanna. Sveinn Jónsson í
Seðlabankanum hefur ritað
hinar merkustu greinar um
þessi mál og er hann sjálfkjör-
inn forystumaður í slíkum
varnarsamtökum skattgreið-
enda, enda finna skattgreið-
endur, að mælirinn er fullur
og vel það.
Fullkomin samstaða verður
að vera um það, að enginn,
hvorki einstaklingur né félag,
greiði skatta þessa, heldur láti
gera lögtak hjá sér fyrir
sköttunum, en taki síðan til
varna í fógetarétti, þegar þar
að kemur. Ef að líkum lætur á
svo Hæstiréttur síðasta orðið
um lögmæti þessara skatta.
Atvinnurekendur eru heldur
ekki skyldir til þess að halda
eftir af kaupi launþega fyrir
þessum álögum og verða þeir
þá einnig að láta reyna á slíkt
fyrir dómstólum, ef Kamb-
ránsmenn ætla að beita þá
harðræðum.
Með slíkri órofa samstöðu
væri hægt að kenna Kamb-
ránsmönnum í eitt skipti fyrir
öll, að við Islendingar búum
fyrir vestan járntjald en ekki
austan.
Ganga sú, sem Sjálfsbjörg,
félag fatlaðra í Reykjavík,
efndi til s.l. þriðjudag var
voldug og áhrifamikil. „Ég
hefði ekki trúað því, að svona
margt fólk væri hreyfilamað,
ef ég hefði ekki séð það með
eigin augum,“ sagði maður við
mig, þegar göngumenn voru á
leið inn í Kjarvalsstaði, hver á
fætur öðrum. Ég efast ekkert
um að þannig hefur mörgum
öðrum verið innanbrjósts, sem
á horfðu.
Þetta framtak Sjálfsbjargar
til að vekja athygli á málstað
sínum var vel til fundið. Á
slíkum stundum skynjar
maður betur en áður, að alltof
líið hefur verið gert til að
greiða götu fatlaðs fólks á
ýmsum sviðum þjóðlífsins.
Ástæðan fyrir því er ekki
skortur á fjármagni, ekki
skortur á þekkingu eða þeirri
tækni, sem getur komið að
haldi. Ástæðan er fyrst og
fremst athugunarleysi okkar
hinna og skortur á skilningi.
Þess vegna var það vel gert að
hrista svolítið upp í okkur.
Þegar inn í Kjarvalsstaði
kom óskuðu þátttakendur í
göngunni hver öðrum gleði-
legrar hátíðar. I þeirra augum
var þetta hátíðisdagur. Þeir
gerðu sér grein fyrir, að hátíð
er til heilla bezt og að éinu
leyti a.m.k. geta þátttakendur
fagnað. Þeir vöktu athygli á
málstað sínum og framtak
þeirra vakti áhuga. Samtök
launþega tóku þátt í undirbún-
ingi, vinnuveitendur gáfu frí
úr vinnu, skólar lögðu niður
kennslu, samtök íþróttamanna ■
lögðu hönd á plóginn og
þannig mætti áfram telja. Nú
ef aðeins eftir að sjá þáð
mikilvægasta, en það er hvaða
árangur verður af þessu frum-
kvæði.
Borgarstjórn Reykjavíkur
hefur stundum rætt málefni
fatlaðra og að þeim hefur
verið unnið á hennar vegum.
Nefna má athugun og tillögu-
gerð um samgöngumál hreyfi-
lamaðra í Reykjavík; sam-
vinnu við ferlinefnd fatlaðra
um merkingu bygginga og
skiltagerð, hönnun ýmissa
bygginga eins og félagsmið-
stöðvar í Árbæ og borgarleik-
hús, þar sem hreyfihamlaðir
eiga að geta komizt óhindrað
leiðar sinnar og nú hafa
Kjarvalsstaðir bæzt í hóp
þeirra bygginga þar sem séð er
fyrir sérþörfum fatlaðra.
En betur má ef duga skal. I
ágætum ávörpum, sem fulltrú-
ar Sjálfsbjargar fluttu bentu
þeir á fjöldamörg atriði, sem
þyrftu að komast til fram-
kvæmda, ef vel ætti að vera.
Alltof algengt er að opinberar
byggingar, skólar, samkomu-
hús og íþróttamannvirki séu
með hindrunum, þannig að
fatlaðir komist ekki leiðar
sinnar. Það ætti að vera
auðvelt að setja í byggingar-
samþykkt ákvæði um lág-
marks dyrabreiddir, staðsetn-
ingu og stærðir á lyftum, slétt
Birgir ísl.
Gunnarsson
sé inn á jarðhæð, þar sem því
verði við komið o.s.frv. Arki-
tektar þurfa í ríkari mæli að
hafa þessi atriði í huga og allir
þeir, sem fyrir húsbyggingum
standa.
Ástæðulausar umferðar-
hindrir eru allt of víða. Allt
frá gangstéttarbrúnum upp í
himinháar tröppur. Með lag-
færingu mætti mikið gera til
að auðvelda fötluðum óhindr-
aða umferð, en víða er stærri
aðgerða þörf, sem þarf að ætla
fjármagn til.
Atvinnu- og fræðslumál
fatlaðra er og málaflokkur,
sem vel þarf að huga að. Öllum
þessum málum, sem hér hefur