Morgunblaðið - 24.09.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 1978
15
um dularfullt andlát búlgarska útlagans Georgi Markovs

Frá vinnustað Markovs. Fyrir utan hann kveðst hann haía orðið fyrir árásinni
Gátan um
eitruðu
regnhlífina
Georgi Markov
Annabel Markov
Todor Zhikov fyrrverandi vinur
og verndari Markovs.
þau milli Sovétríkjanna og
BBC-starfsmanna erlendu deildar-
innar og er ekki talast við. Aftur á
móti er hið ágætasta samband
milli deildarinnar og starfsmanna
júgóslavneska sendiráðsins.í borg-
inni og milli búlgörsku sendi-
nefndarinnar og BBC hefur það
verið talið þolanlegt.
Það sem gæti hafa æst Búlgara
voru aftur á móti allnokkrir þættir
sem Markov hafði í Radio Free
Europe og var útvarpað til Búlg-
aríu frá 13. nóvember á sl. ári og
fram til 29. janúar. Þessir þættir
voru útdrættir úr bók sem hann
var að skrifa og kallaði: „Um
Búlgaríu — úr fjarlægð" og þáttur
í júnímánuði sl. um dauða föður
hans.
í þessum þáttum er hlutur
Zhikovs forseta ekki gerður sér-
staklega slæmur. En hins vegar
þarf ekki_ mikið hugmyndafiug til
að skilja hversu slíkir þættir hafa
verkað neikvætt og kallað fram
reiði og illsku harðlínutrúkomm-
únista.
Umfram annað er kannski hægt
að benda á að Markov hafi gert
forsetann spaugilegan og sein-
heppinn klaufabárð frekar en að
hann hafi dregið upp skrímslis-
mynd af honum. Einnig birti
Markov margar upplýsingar sem
ekki hafa legið á lausu og má rekja
til þess hversu miklir dáleikar
voru með honum og forseta um
hríð svo og þeirrar almennings-
hylli sem hann naut.
Markov lýsti og lífi forréttinda-
stéttarinnar, það er hinna æðstu
flokksmanna, og kallaði það „Lífið
handan litlu gluggatjaldanna".
Hann vék einnig lítillega að
tilraun til valdaráns hersins 1968
sem aldrei er nefnt í fjölmiðlum.
Verið getur að forystan hafi haft
áhyggjur af því hvort Markov
lúrði á fleiri „innri upplýsingum"
og sjálfsagt hafa stjórnvöld í
Búlgaríu ekki kært sig um öllu
nieira af svo góðu.
Útvarpsþátturinn sem fjallaði
um dauða föður hans var meö allt
öðru sniði. Kona hans, sem er
ensk, sagði eftir að maður hennar
var dáinn að hann hefði verið
ákaflega bitur eftir að búlgörsk
stjórnvöld hefðu neitað föður hans
um leyfi til að fara úr landi eftir
að hann veiktist.
Hún sagði að þessi þáttur hefði
verið kallaður „Bréf til föður
míns“ og að eiginmaður hennar
hefði byggt þáttinn upp eins og
væri hann að fylgjast með útför
föður síns. Aldrei kom til álita að
hann gæti horfið aftur til
Búlgaríu. „Hann sagði mér að það
sem hann væri að skrifa myndi
koma illa við marga. Hann átti
stóran hlustendahóp og viðbrögð
leyndu sér ekki.“
Annabel Markov og allir vinir
þeirra hjóna eru sannfærðir um að
hann hafi verið myrtur. í auglýs-
ingu um andlát hans í Times segir
Annabel: „Baráttu hans verður
haldið áfram.“ „Ég var ekki síður
reið en sorgmædd," sagði hún við
blaðamenn Observer. — Ég mun
persónulega sjá tii þess að það
starf sem kann að hafa leitt til
dauða hans verði unnið áfram.
Baráttan gegn harðstjórn.
Markov hafði aflað sér góðs
orðstírs á Vesturlöndum og sent
frá sér allmörg leikrit. Hann mun
hafa verið að vinna að ádeiluskáld-
sögu um brezk stjórnmál ásamt
David Philips og mun bókin fá
titilinn The Right Honorable
Chimpanzee og er hún væntanleg á
markað bráðlega. Þá hafði hann
ráðgert að taka sér hálfs árs leyfi
frá störfum til að vinná að annarri
bók með Philips.
Sérfræðingum ber saman um að
ýmsir agnúar séu á því að
kenningin um eitraða regnhlífar-
oddinn fái staðist. Markov hafði til
dæmis ek-ki verið heilsuhraustur. I
Búlgaríu hafði hann fengið berkla
og snert af heilahimnubólgu. I
Bretlandi hafði hann átt við
nýrnaveikindi að stríða. Sú tegund
blóðeitrunar sem hann lézt úr er
ekki óþekkt ef um nýrnakvilla
hefur verið að ræða.
A það ber að líta að sérfróðra
sögn að það myndi vera sérdeilis
og ákaflega klunnalegt fyrir at-
vinnumorðingja að nota svona
seinverkandi eitur. Enginn bíl-
stjóri hefur gefið sig fram er hafi
ekið morðingjanum þrátt fyrir
stórmikla leit lögreglunnar.
Á hinn bóginn hefur frétzt út að
lögreglan og sú deild Scotland
Yard sem hefur byrjað rannsókn
málsins, hafi lagt að fjölskyldu og
vinum að tala ekki um líflátshótun
sem afhent var Markov nýlega.
Aðvörunin bar með sér að
honum var hótað og það sem
furðulegra er — dauðdagi hans
átti að vera ótrúlega líkur því sem
síðar varð raunin á. Honum var
sagt að andlát hans yrði látið líta
út sem veikindi. Sá sem skyldi sjá
um að feka smiðshöggið á verkn-
aðinn þekkti allar daglegar venjur
hans, svo og áform í sambandi við
leyfi hans. Markov var gefið til
kynna að þessi líflátstilraun yrði
ekki gerð í Englandi.
Mönnum ber saman um að
Markov hafi að því leyti verið
ólíkur Austur-Evrópu-
flóttamönnum og útlögum frá
Austur-Evrópu að hann hefur ekki
verið haldinn ofsóknarbrjálæði í
garð búlgörsku leyniþjónustunnar
enda þótt hann minntist stöku
sinnum á að hann héldi að
.stundum væri fylgzt með ferðum
sínum. Hann hafði einkar frjótt
ímyndunarafl og mikla frásagnar-
hæfileika eins og kom vel fram í
útvarpsþáttum hans. Aldrei varð
þess þó vart að ímyndunaraflið
hlypi með hann í gönur.
Auk þess er svo ýmislegt sem
bendir til þess að ekki sé alveg að
ófyrirsynju að menn ali með sér
grunsemdir gagnvart búlgörskum
stjórnvöldum.
Árið 1974 var búlgörskum út-
laga í Danmörku, Boris Arsov,
rænt og var hann fluttur nauðugur
til Búlgaríu og dæmdur í 15 ára
fangelsi og lézt þar. Búlgörsk blöð
fluttu greinar um hinn langa arm
leyniþjónustunnar erlendis, vænt-
anlega í þeim tilgangi að draga
kjark úr þeim sem kynnu að vera
að hugsa sér til hreyfings.
Ári síðar skaut búlgarskur
flóttamaður þrjá félaga sína í
Vínarborg, leitaði síðan hælis í
sendiráði lands síns og sneri til
Sofia. Mennirnir þrír höfðu verið
viðriðnir fölsun á ferðaskilríkjum.
Og ekki eru nema fáeinar vikur
síðan annar búlgarskur blaðamað-
ur, Vladimir Kostov, sem býr i'
París, varð að leita læknismeð-
ferðar — eftir að óþekktur árásar-
maður hafði „stungið" hann úti á
götu. Kostov var vinur Markovs og
hafði hjálpað honum að fá vinnu
hjá BBC. Kostov kveðst vera
sannfærður um að báðar árásirnar
hafi verið að undirlagi leyniþjón-
ustunnar.
Talsmaður búlgarska sendiráðs-
ins í London hefur harðlega neitað
að Búlgaría komi við sögu varð-
andi andlát Markovs. Hins vegar
hefði vissulega verið með ólíkind-
um ef sendiráðið hefði játað að
vita eitthvað um málið. Þessi
orðsending er þar af leiðandi
ákaflega marklaus.
Og hver svo sem hin opinbera
niðurstaða verður er vafalítið að
margir hafa þegar gert upp sinn
hug og telja engum vafa undirorp-
ið að Markov hafi verið drepinn, og
regnhlífarod-durinn hafi annað
hvort verið f.vlltur eitri eða
byssuútbúnaður hafi verið í hon-
um. Einn búlgarskur vinur Mar-
kovs sagði ótvírætt að leyniþjón-
usta Zhikovs í samvinnu við KGB
hefði þarna verið að verki. Hann
bætti við:
„Þeir eru eins og fílarnir. Þeir
geta aldrei gleymt neinu."