Morgunblaðið - 12.11.1978, Page 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. NÖVEMBER 1978
Hamilton
Sterkt sambandsveldi mun um-
fram nokkuö annaö stuðla að frelsi
ofí friöi nieðaí ríkjanna þar sem
það verður þröskuldur í vefji
flokkadrátta of; uppreisna innan-
lands. Það er ómöfjulefft að lesa
söfju smálýðvelda Grikklands ofj
Ítalíu án þess að fyllast hryllinfji
ojj viðbjóði vejjna vitfirrinfjarinn-
ar sem stöðufjt fjreip þau ofj vegna
byltinfjanna sem ollu þvi að þau
sveifluðust stöðufjt milli öffja
harðstjórnar Of; stjórnleysis. Ef
þar ríkti stundum logn var það
aðeins skammvinnt hlé á undan
ofsafenfjnu ofviðri sem hlaut að
fylfíja á eftir. Ef tímabil velsældar
ber fyrir aufju okkar skoðum við
það með nokkrum trefja þar sem
við vitum að yfir þetta bjarta
sögusvið muni brátt skella óveð-
ursöldur uppreisna of; heiftúðufjra
flokkadrátta. Ef geislar hinnar
æðstu göfgi skína um stund í
fjefjnum þetta myrkviðri ofj hrífa
okkur í hverfulli dýrð, þá áminna
þeir okkur jafnframt um að harma
að lestir stjórnarfarsins skuli
villuleiða ofj saurfja þá björtu
hæfileika ofj háu fjáfur sem menn
bera svo oft lof á þessi fjæfusömu
lönd fyrir að hafa alið.
Formælendur valdstjórnar hafa
í rinfjulreiðinni sem óprýðir söfju
þessara lýðvelda leitað raka fjefjn
lýðveldislefjri stjórnarskipan en
jafnframt fjefjn fjrundvallarrefjlum
lýðfrelsis. Þeir hafa úthrópað alla
frjálsa stjórn sem ósamrýmanlega
refjlufestu í samfélafji ofj hafa í
meinfýsni hæðst að vinum frelsis-
ins ofj liðsmönnum þeirra. Til
allrar haminfjju eru nokkur dýrlefj
dæmi þess að miklir þjóðfélafjsvef-
ir ofnir í uppistöðu frelsisins hafi
staðið órofnir um aldir og afsann-
að niðurstöður þessara drungalegu
villuraka. Og ég treysti því að
Ameríka muni reynast breið og
traust undirstaða annarra þjóð-
virkja, engu síður stórkostlegra,
sem verði jafn óbrotfjjarnir minn-
isvarðar um villur þeirra.
En því er ekki að neita að þessar
lýsingar á lýðveldisstjórn eru
réttar myndir ríkjanna sem söfju-
menn beina sjónum sínum að. Ef
reynst hefði óklerft að finna
fyrirmyndir fyrir fullkömnara
þjóðskipulagi hefðu upplýstir vinir
frelsisins orðið að hverfa frá
málstað slíkra stjórnskipanar þar
sem hann væri óverjandi. En
stjórnvísindin hafa eflst mjög eins
og flest önnur vísindi. Ahrifamátt-
ur ýmissa löfjmála, sem áður var
lítt þekktur eða óþekktur með öllu,
er nú velkunnur. Reglubundin
dreifing valds, aðskildar stofnanir,
mótvægi einnar stofnunar við aðra
og eftirlit þeirra hverrar með
annarri að lögum; dómstólaskipan
þar seni dómendur halda störfum
sínum eins lengi og þeir rækja
þau; seta lýðkjörinna fulltrúa á
löggjafarþingum; allt eru þetta
nýjungar — ávöxtur sem þroskast
hefur til fullkomnunar á seinustu
tímum. Þetta eru leiðir sem liggja
að kostum lýðveldisstjórnar en
sneiða hjá löstum hennar.
Ég mun leitast við að bæta einu
nýstárlegu atriði við þessa skrá
um það sem bætt getur alþýðu-
stjórn þjó' .nála. ég á hér við
víðáttu þess landsvæðis sem slík
stjórn nær til, hvort heldur um er
að ræða stærð einstaks ríkis eða
samruna fleiri smærri ríkja í eitt
bandalag. Það er hið síðara sem
skiptir máli í þessari umræðu. En
það er jafnframt nytsamlegt að
athuga áhrif þessa lögmáls sé því
beitt í einu ríki og verður það gert
síðar.
Það er í raun ekki ný hugmynd
að ríkjabandalög séu hentug til
þess að kveða niður flokkadrætti
og varðveita frið á heimaslóðum
engu síður en til þess að auka mátt
ríkjanna og öryggi gagnvart öðr-
um. Menn hafa hagnýtt sér þessa
hugm.vnd í ýmsum löndum og á
ýmsum tímum og höfundar, sem
mests lofs njóta fyrir stjórnmála-
skoðanir sínar, hafa lagt blessun
sína yfir hana. Andstæðingar
stjórnarskrártillögunnar hafa af
mikilli elju birt og boðað þá
athugasemd Montesquieu að nauð-
syn sé að lýðveldisstjórn taki til
lítils landsvæðis. En þeir virðast
ekki gera sér grein fyrir ummæl-
um þessa ágæta manns í öðrum
hluta verka hans, né heldur sinna
afleiðingum lögmálsins sem þeir
játa svo auðmjúkir.
Þegar Montesquieu mælir með
því að lýðveldi skuli vera lítil
hefur hann í huga minni land-
svæði en flest Ríki okkar. Það er
ekki með nokkru móti hægt að
bera -saman stærð Virginiu,
Massachusetts, Penns.vlvaniu, Nevv
York, Norður-Karolínu eða Georg-
iu og stærð ríkjanna sem lýsing
hans á við og hann hafði til
fyrirmyndar í rökfærslum sínum.
Því er það að ef við teljum orð
hans í þessum efnum mælikvarða
sannleikans þá neyðumst við
annaðhvort til þess að leita þegar í
stað í friðarhöfn konungsveldis
eða til þess að skipta okkur í
óteljanlegan fjölda örsmárra, öf-
undsjúkra, stríðandi, rótlausra
samfélaga, sem væru aumkunar-
verðar gróðrarstíur óendanlegs
ósamlyndis og aum tilefni al-
mennrar vorkunnar eða fyrirlitn-
ingar. Sumir þeir sem andsnúnir
eru stjórnarskrártillögunni virð-
ast gera sér grein fyrir þessum
vandkvæðum og hafa jafnvel gerst
svo djarfir að ýja að því að
æskilegt væri að skipta stærri
ríkjunum. Svo bergnumin stefna,
svo örvæntingarfull úrræði, mundi
fjölga mjög smáembættum og
k.vnni því að falla vel að skoðunum
þeirra manna.sem ekki hafa hæfni
til að flytja mál sitt út fyrir
þröngan hring persónulegra undir-
mála, en þau gætu aldreí fleytt
fram ágæti og gæfu amerísku
þjóðarinnar.
Eins og áður var nefnt verður
lögmálið sjálft skoðað síðar. Hér
mun nægja að nefna að samkvæmt
skilningi höfundarins sem mest
var vitnað til, þá mælir lögmálið
aðeins svo fyrir að draga skuli úr
sta-rð stærri meðlimaríkja sam-
bandsveldisins, en það mælir alls
ekki gegn því að þau séu öll
sameinuð undir einni bandalags-
stjórn. En það er einmitt þessi
s[)urning sem við höfum nú tilefni
til að ræða.
Því fer víðs fjarri að tillögur
Montesquiens mæli gegn almennu
sambandsveldi ríkjanna, hann
fjallar meira að segja skýrt og
greinilega um bandalagslýðveldi
sem leið til þess að stækka það
svið sem lýðveldisstjórn getur
spannað og til þess að sameina
kosti konungsvelda og lýðvelda.
„Það er mjög líklegt (segir
hann) að mennirnir hefðu um
langan aldur ævinlega neyðst til
að lúta stjórn einhvers eins
manns. hefðu þeir ekki mótað
stjórnskipun sem hefur alla kosti
lýðveldis á heimaslóðum og jafn-
framt allan styrk konungsveldis
gagnvart umheiminum. Ég á hér
við bandalagslýðveldi."
„Þessi stjórnskipan felst í því að
nokkur smærri ríki gera með sér
sáttmála um að gerast meðlimir í
einu stóru ríki sem þau hyggjast
mynda. Þetta er eins konar hópur
samfélaga sem myndar nýtt sam-
félag, sem getur vaxið ef nýir
meðlimir bætast í hópinn þar til
þau éffast svo að þau geti veitt
hinu sameinaða samfélagi öryggi.“
„Þess konar lýðveldi getur varist
erlendum öflum og búið að sínu án
nokkurrar innlendrar hrörnunar.
Þessi tegund þjóðskipanar hamlar
gegn ýmiss konar óhagræði."
„Reyni eitt meðlimaríkjanna að
hrifsa til sín æðstu áhrif, er ekki
hægt að vænta þess að það hafi
jöfn áhrif og völd í öllum ríkjum
bandalagsins. Hefði það of mikil
áhrif í einu ríkjanna vekti það ugg
í hinum. Legði það hluta ríkjanna
undir sig mundu ríkin sem enn
væru frjáls, stefna gegn þeim
herjum sem óháðir voru ríkjunum
sem undirokuð voru og vinna bug á
því áður en það væri tryggt í
sessi.“
„Verði almenn uppreisn í einu
bandalagsríkjanna, geta hin unnið
bug á henni. Spillist stjórnarfar í
einum hluta bandalagsins geta
hinir heilbrigðu hlutar leiðrétt
misferlið. Ríkið tortímist að hluta
en stendur ósnortiö að hluta; þótt
bandalagið kunni að slitna geta
meðlimaríkin haldið fullveldi
sínu.“
„Þar sem þessi stjórn er gerð úr
minni lýðveldum nýtur hún
velferðarinnar sem einkennir þau,
og vegna samneytisins nýtur hún
gagnvart umheiminum allra kosta
stórra konungsvelda."
Ég hef talið rétt að vitna svo
ítarlega til þessara athyglisverðu
málsgreina, vegna þess að í þeim
eru skýrt saman dregin helstu
rökin til stuðnings Sambandsveld-
inu, og þær hljóta jafnframt að
leiðrétta rangar hugmyndir sem
misnotkun annarra hluta verksins
var ætlað að vekja. Jafnframt eru
þær nátengdar næsta viðfangsefni
þessarar greinar, en það er að sýna
hvernig Sambandsveldið mun
stuðla að því að setja niður
innlenda flokkadrætti og
uppreisnir.
Gerður hefur verið greinarmun-
ur sem er fremur hárfínn en
raunhæfur, á bandalagi og
samstcypu meðal Ríkjanna.
Megineinkenni hins fyrra er sagt
vera að áhrif þess ná til meðlima-
ríkjanna sem heilda án þess að ná
til þegna þeirra. Því er haidið
fram að þjóðþingið eigi ekki að
láta til sín taka nein viðfangsefni
heimastjórnar Ríkjanna. Enn hef-
ur verið lögð eindregin áhersla á
að jafn atkvæðaþungi sé meginein-
kenni bandalagsstjórnar. Þessar
skoðanir eru í aðalatriðum úr
lausu lofti gripnar, þær eiga sér
hvorki stað í lögmálum né for-
dæmum. Það hefur reyndar borið
við að slík stjórnskipan hafi
almennt farið eftir þeim reglum
sem felast ættu í stjórnskipaninni
samkvæmt greinarmuninum sem
nefndur var hér að ofan; en þá
hafa oftast verið víðtækar undan-
Öldungadeild
Bandaríkjaþings
Á stjórnarskrárþingi Banda-
ríkjanna sumarið 1787 varð
verulegur ágreiningur um tvö
meginatriði í stjórnarskrár-
drögunum. Annars vegar um
það hvort aðeins ætti að endur-
skoða og endurbæta Bandalags-
ákvæðin sem Ríkin höfðu starf-
að undir frá upphafi Frelsis-
stríðsins eða móta nýja
stjórnarskrá frá grunni eins og
að lokum var gert, en hins vegar
um það hvernig kjósa bæri til
þingsins og þá einkum til
öldungadeildar þess. Þessi tvö
ágreiningsatriði skiptu Ríkjun-
um í tvo andstæða hópa eftir því
hvar hagsmunir þeirra lágu.
Annars vegar stóðu stærstu
Ríkin með Virginiu í broddi
fylkingar og lögðu áherslu á að
allsherjarstjórnin yrði styrkt
meir en einfaldar endurbætur á
Bandalagsákvæðunum leyfðu og
jafnframt á það að fulltrúafjöldi
í báðum deildum þingsins yrði í
sem beinustu hlutfalli við íbúa-
fjölda í hverju Ríki. Hins vegar
stóðu minni Ríkin sem reyndu
að halda í gömlu Bandalags-
ákvæðin og hamla gegn því að
stærri og fjölmennari Ríkin
næðu í framtíðinni algerum
undirtökum vegna fólksfjöldans
eins. Fulltrúanefnd New Jersey
var helst í fyrirsvari fyrir
málstað minni Ríkjanna. Stóru
Ríkin áttu öll lönd að vestur-
landamærum Ríkjanna en hin
minni voru lokuð af austast í
landinu. Þannig blasti við að
stærri Ríkin gætu enn stækkað,
en hin minni hlytu að vaxa
hægar svo að líkurnar á ofur-
valdi stærri Ríkjanna uxu þegar
horft var til framtíðarinnar.
Aðskilnaður hagsmunahópanna
tveggja var því jafnframt
aðskilnaður milli austurs og
vesturs. Ríkin austast í landinu
voru jafnframt eldri en þau sem
vestar voru og vildu gjarnan
halda valdaforskoti sem þau
höfðu vegna aldursins. Á þing-
inu örlaði varla á aðgreiningu
milli Norðurríkja og Suðurríkja
sem varð svo örlagaríkur áttatíu
árum síðar. Þrælahalds var að
vísu getið á þinginu en um það
varð enginn ágreiningur.
Ákveðið var að fulltrúafjöldi
hvers Ríkis í neðri deild
þingsins skyldi vera í sem
réttustu hlutfalli við „fjölda
hvítra og frjálsra íbúa Ríkisins
og þrjá fimmtu af fjölda þeirra
íbúa sem ekki yrði þannig lýst“.
Það lá nærri að slitnaði upp
úr þinginu vegna þessa
ágreinings, en þó tókst með
miklum erfiðismunum að miðla
málum. Lykilatriði í þessari
málamiðlum var það að hvert
Ríki skyldi kjósa tvo fulltrúa í
efri deild þingsins án tillits til
íbúafjölda Ríkisins.
Stjórnarskrárþingið virðist
frá upphafi hafa verið sammála
um að þjóðþingið skyldi starfa í
tveimur deildum. Thomas
Jefferson sem var sendiherra
Bandaríkjanna í París meðan á
Stjórnarskrárþinginu stóð var
ekki á sama máli. Þegar Jeffer-
son kom aftur heim kváðu þeir
George Washington, þá orðinn
forseti, eitt sinn hafa deilt um
þetta yfir morgunverðarborði.
Washington kvað hafa spurt:
„Hvers vegna hellirðu úr kaffi-
bollanum á undirskálina áður en
þú drekkur kaffið?" Jefferson
kvað hafa svarað því að kaffið
væri of heitt, hann yrði að kæla
það. Þá sagði Washington:,
„Einmitt þess vegna verður
þingið að starfa í tveimur
deildum."
Athugasemdi Lycia var
bandalag margra smáborga í
Litlu-Asíu suðvestanverðri.
Bandalagsins mun fyrst getið
um 1500 f. Kr. en Claudíus
keisari leggur það undir Róma-
veldi skömmu eftir Kristsburð. í
bandalaginu munu hafa verið
mismunandi mörg borgríki á
mismunandi tímum. Flest munu
borgríkin í bandalaginu hafa
verið nær áttatíu en fæst um
þrjátíu.
Heimildir Hamiltons um
Lyciu eru í Anda iaganna eftir
Montesquieu.
Halldór Guðjónsson.
tekningar frá reglunum, en slík
dæmi nægja til að sanna að ekki er
um algild lögmál að ræða í þessu
efni. Og það mun verða sýnt síðar í
þessari rannsókn að þar sem þessi
lögmál hafa ráðið ríkjum hafa þau
valdið ólæknanlegri ringulreið og
flónsku í stjórnun.
Skilgreining bandalagslýðvcldis
virðist einfaldjega vera „hópur
samfélaga eða félag tveggja eða
fleiri ríkja í einu ríki“. Umfangi,
nánari skipan og viðfangsefnum
bandalagsstjórnarinnar má haga
með ýmsum hætti. Á meðan
sjálfstæð skipan meðlimaríkjanna
er ekki lögð niður, á meðan hún
stendur og nýtur verndar stjórnar-
skrárinnar til að stýra innanríkis-
málum væri engu að síður bæði að
reynd og að rökum um að ræða félag
ríkja eða bandalag og það jafvel
þótt skipan einstakra ríkja lyti í
einu og öllu valdi Sambandsveldis-
ins. Því fer fjarri að í tillagðri
stjórnarskrá felist að stjórnir
Ríkjanna verði lagðar niður, þvert
á móti er þar gert ráð fyrir að þær
hafi fulltrúa í Öldungadcildinni og
eigi þannig þátt í fullveldi þjóöar-
innar, auk þess er þeim ætlað að
fara óskorað með ýmsa mjög
mikilvæga þætti í fullvalda stjórn
iartdsins. Þetta samræmist
fullkomlega hugmyndinni um
bandalagsstjórn í sérhverri skyn-
samlegri merkingu þeirrar nafn-
giftar.
í Lyciska bandalaginu voru
tuttugu og þrjár borgir eða
lýðveldi, í sameiginlegu ráði þess
höfðu hinar stærstu þrjú atkvæði,
'hinar miðlungsstóru tvö en hinar
minnstu eitt. Hið sameiginlega ráð
skipaði dómara og sýslunarmenn
hinna einstöku borga. Þetta voru
vissulega hin viðkvæmustu af-
skipti af heimastjórn borganna,
því ef eitthvað virðist eðlilega
óskoraður réttur einstakra ríkja
þá er það að þau skipi eigin
embættismenn. Þrátt fyrir þetta
segir Montesquieu um þetta sam-
band: „Ætti ég að benda á
fyrirmynd góðra bandalagslýð-
velda, þá væri það bandalag
L.vciu". Þannig sjáum við að
greinarmunurinn sem haldið var
fram var ekki í huga þessa
upplýsta manns og við hljótum að
álykta að hann sé ný fínsmíð
rangra kenninga. Puhlius.
Greinar Bandalagsmanna