Morgunblaðið - 12.11.1978, Síða 18

66
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 1978
íslensk veiðimál eru einn þáttur
landbúnaðar og heyra því undir
ráðuneyti þess málaflokks.
Lax oj; Köngusilunj;ur eru í sjó
vissan hluta ævi sinnar og hrygna
síðan í fersku vatni og dvelja
seiðin þar uns ákveðnu þroskastigi
er náð (gönguseiði) og þau halda
til sjávar. í sjónum tekur fiskur-
inn út vöxt sinn, og leitar síðan í
ferskt vatn til að hrygna, sem fyrr
greinir.
Laxveiði í
sjó bönnuð
Árið 1932 var laxveiði í sjó
bönnuð hér á landi og var sú
ákvörðun alþingis mikið heillaspor
fyrir íslenska laxastofninn; vöxt
hans og viðgang, eins og síðar
verður vikið að.
Miklar framfarir
í veiðimálum
Eins og kunnugt er, hafa orðið
Berufirði á Austfjörðum og mun
tilraunin standa í þrjú ár. Notuð
eru samtímis gönguseiði af sunn-
lenskum laxastofni og norðlensk-
um til að fá samanburð á endur-
heimtu seiða frá þessum lands-
hlutum.
Það er Norðurlandaráð fyrir
milligöngu Framkvæmdastofnun-
ar ríkisins, sem hefur veitt fjár-
stuðning til hafbeitartilraunarinn-
ar, sem ætlað er að búa í haginn
fyrir strjálbýlið, því að takist vel
til með þessa hluti, er hér á ferð
stórt framtíðarmál;
laxabúskapur. Að sjálfsögðu get-
ur þessi framkvæmd einnig haft
mikið gildi fyrir stangarveiði í ám
og vötnum í landinu. Veiðimála-
stofnunin annast allar fram-
kvæmdir í sambandi við hafbeitar-
tilraunina.
Óhætt er að fullyrða, að sá góði
árangur í fiskrækt, sem hér hefur
fengist, hefði ekki náðst, ef
laxveiði hefði verið leyfð í sjó, eins
og t.d. í Noregi þar sem 90%
Einar
Hannesson:
Laxastigi í Blöndu hjá Ennisflúðum (Ljósm.i Þór
Guðjónsson)
Ástand og horfur
í fiskirækt og fiskeldi í sjó
geysilega örar framfarir á sviði
veiðimála, fyrst og fremst á
tímabílinu frá lokum heimsstyrj-
aldarinnar 1939—1945 og til þessa
dags. Er hér um þróun að ræða
bæði í skipulags- og félagslegu
tilliti og fiskrækt og fiskeldi.
Sérstök lögbundin stjórnun hefur
verið á þessum málum þar sem eru
Landbúnaðarráðuneyti, Veiði-
málastofnun og Veiðimálanefnd.
Mikilvæg heimastjórn á félagsleg-
um grundvelli eru veiðifélögin,
samtök veiðieigenda, en þau eru
nú 130 talsins með samtals um 4
þúsund jarðir innan sinna vébanda
víðsvegar um land. Veiðieftirlit
hefur aukist og batnað með
árunum. Byggt hefur verið sem
svarar einn laxastigi á ári síðast-
liðin 30 ár, vatnsmiðlunarmann-
virki hafa verið reist, og sett hafa
verið í ár og vötn ótölulegur fjöldi
lax- og silungsseiða af ýmsum
stærðum. Þá hefur gönguseiðum
af laxi verið beitt á afréttinn
mikla í hafinu, gagngert til þess að
skila sér aftur sem fullvaxnir
laxar úr sjó inn í stöðina, sem ól
upp seiðin. Þekktustu dæmi af
þessu tagi eru tilraunaeldisstöð
ríkisins í Kollafirði og fiskhalds-
stöðin í Lárósi á Snæfellsnesi.
Fiskrækt
í hafinu
Eins og áður er nefnt, hefur
verið stunduð veruleg fiskrækt í
sjónum umhverfis landið og víðar í
Atlantshafinu vegna þess mikla
fjölda gönguseiða af laxi, sem ár
og vötn og eldisstöðvar hafa skilað
áriega til sjávar. Árangurinn
hefur ekki látið á sér standa því að
laxveiði hefur fjórfaldast hér á
landi á fyrrnefndu tímabili. Veiðin
hefur fyrst og fremst komið í hlut
þeirra, sem fyrir ræktunarfram-
kvæmdum hafa staðið, því' að
laxveiði fer nær eingöngu fram í
ánum, vegna þess að laxveiði í sjó
er bönnuð. Veiðinnar hafa notið
stangarveiðimenn, sem stöðugt
fjölgar hér á landi, er sækja sér
hollustu og gleði í veiðiskap,
netaveiðibændur, er veiða þriðj-
ung af laxamagninu, og fyrr-
greindar fiskeldis- og fiskhalds-
stöðvar. Stöðvarnar hafa hagnýtt
laxagöngur inn í þær til slátrunar
og tekið stofnfisk til hrognatöku
og áframhaldandi eldis laxaseiða,
er notuð eru bæði til fiskræktar í
ám og vötnum og til eigin nota,
sem fyrr greinir.
Laxabúskapur
Þá er að geta um nýjung,
hafbeitartilraun. sem unnið er nú
að, en það er einskonar útfærsla á
starfinu í Kollafirði. Hafbeitin er
fólgin í því að gönguseiðum er
sleppt í tilbúna tjörn við á,
skammt frá sjó, og seiðin látin
ganga til sjávar. Þegar laxinn
kemur aftur úr sjó upp í tjörnina,
er hann tekin og honum slátrað.
Tilraun sú, sem hér um ræðir, er
framkvæmd á þremur stöðum, auk
tilraunaeldisstöðvarinnar í Kolla-
firði, í Súgandafirði á Vestfjörð-
um, á Skaga á Norðurlandi og í
veiðinnar er tekin í hafinu eða við
strendur Noregs. Hver hefði viljað
legjya fram fé og fyrirhöfn í
fiskrækt í ánum til þess að láta
aðra hirða afraksturinn í sjónum?
Fiskeldi í sjó
Eldi laxfiska í sjó er hliðstætt
eldi í fersku vatni þar sem
fiskinum er haldið á afkróuðu
svæði, svo sem í netkví, og
fiskurinn fóðraður þar til hann
hefur náð sláturstærð.
Undanfarin ár hafa hér á landi
verið gerðar nokkrar tilraunir,
smáar í sniðum, með laxeldi í sjó.
Sumar þeirra standa enn yfir, en
aðrar hafa runnið út í sandinn
vegna óhappa, en annað hefur
gengið skár, eins og flotkvíaeldið á
Fáskrúðsfirði, sem olli þó verulegu
fjárhagslegu tapi. Þá er risin
eldisstöð í Grindavík, sem notar
sjó sem eldisvatn og er sjó dælt í
eldisker stöðvarinnar.
Fiskeldi í sjó
atvinnugrein í
Noregi
Árið 1973 gerði Árni ísaksson,
fiskifræðingur hjá Veiðimála-
stofnun, könnun á aðstöðu til
laxeldis í sjó hér á landi og bar
saman við norskar kringumstæður
í þessu efni, og birtist niðurstaða
Árna í fjölriti Veiðimálastofnunar
það ár.
Norðmenn hafa sem kunnugt er,
náð athyglisverðum árangri með
fiskeldi í sjó og stefna hraðbyri að
því að verða öflugir í þessari
atvinnugrein á heimsmælikvarða.
Þetta mál hefur verið hagnýtt sem
byggðamál þar í landi, þ.e. til þess
að hlúa að dreifðum og fámennum
byggðarlögum í Norður-Noregi.
Sett voru lög árið 1973 um þetta
efni. Sérstakur sjóður, einskonar
uppbyggingarsjóður héraðanna,
hefur veitt Ián og fjárstyrki til
fiskeldis í sjó og nam fjárhæð veitt
í þessu skyni árið 1976, sem svarar
rúmlega 360 milljónum íslenskra
króna og 1 milljarð króna fyrir
árið 1977. Algengt er að eldisstöðv-
ar hafi hagnýtt bryggjur og hús
frá aflagðri útgerð.
Aðstæður til fiskeldis
í sjó hérlendis
í fyrrnefndri álitsgerð Árna
Isakssonar var skýrt frá því að í
Noregi væru aðstæður til sjóeldis
að mörgu leyti einstakar. Öll
ströndin væri mjög vogskorin og
því gott skjól fyrir brimi. Golf-
straumurinn vermdi ströndina og
færi hitastig sjávar aldrei niður
fyrir 4° C og síðast en ekki síst
væri þar mjög lítill munur flóðs og
fjoru, sem gerði það að verkum að
eldiskvíar og annar útbúnaður
gæti verið alveg upp í landsstein-
um. Allt öðru máli gegndi um
aðstæður hér á landi. Hér væri
munur flóðs og fjöru mikill og;
næmi hann þar sem hann væri
mestur, en það er við Suðvestur-
land, allt að 5 metrum. En einmitt
á þessu svæði væru möguleikar
fiskeldis í sjó hvað mestir hér á
landi með tilliti til hitastigs
sjávar. Sá mikli munur flóðs og
fjöru valdi því að flotkvíar, sem
eigi að vera á 3—4 metra dýpi,
yrðu að vera a.m.k. 100 metra frá
landi til að ná því dýpi á fjöru þar
sem aðdýpi væri venjulega fremur
lítið. Þetta gerði alla umhirðu og
fóðrun mjög erfiða. Hinn mikli
munur flóðs og fjöru væri einnig
ein aðalástæðan fyrir mikilli
kælingu sjávar inn á fjörðum og
víkum yfir veturinn. Það þyrfti því
enginn að efast um að suður-
ströndin byði upp á hagstæðasta
hitastig fyrir laxeldi í sjó. Væri
þar um að ræða svæði frá
Ingólfshöfða og vestur fyrir
Reykjanes.
Niðurstaðan í álitsgerðinni var
sú, að möguleikar á eldi laxa, 2—3
kg, voru taldir vera fyrst og fremst
við suðurströnd landsins, og þess
var getið að frumathuganir bentu
til þess, að yfirleitt yrði að notast
við dælingu á sjó í þrær (eins og
nú er gert í eldisstöðinni í
Grindavík, sem fyrr segir). Þá var
talið að eldi slíkra seiða annars-
staðar á landinu væri fram-
kvæmanlegt með dælingu og
upphitun sjávar, og vakin var
athygli á því að með aukinni
hitaveitu úti á landsbyggðinni
mætti búast við, að möguleikar
opnuðust til að nýta afrennsli
hitaveitna til slíkra þarfa. Þá var
álitið að eldi í flotkvíum gæti verið
hentugt til að ala lax eða bleikju
tímabundið upp í 300—500 grömm
á tímabilinu apríl-desember. Enn-
fremur var þess getið, að hitamæl-
Nýjar eldistjarnir í Laxeldistöðinni í Kollafirði upp af Vesturlands-
vegi. (Ljósm.i Rafn Hafnfjörð)
Yfirsýn yfir sjóeldislón hjá A/S MOWI í Noregi. Lónið er u.þ.b. 2 ha.
(Ljósm.t Jón Kristjánsson)