Morgunblaðið - 01.12.1978, Blaðsíða 1
Hinn útlægi æösti prestur efast ekki um leikslok í íran:
„ Við munum sigra“
í fremur þægilegu einnar
hæðar einbýlishúsi af því tagi,
sem evrópskir sveitakaupmenn
byggja sér gjarnan til þess að
geta búið þar á elliárunum, situr
hinn útlægi leiðtogi
sjita-múhameðstrúarmanna í
íran, ayatollah Khómeini, á
grófgerðri brúnleitri ábreiðu og
flytur pólitískar yfirlýsingar
sínar. A persnesku þýðir aya-
tollah æðsti trúarleiðtogi eða
erkibiskup. Orð ayatollah
Khómeinis hafa nú komið há-
sæti íranskeisara til þess að riða
mjög til falls.
Að hitta ayatollah Khómeini
hér fyrir í Neauphle-le-Chateau
einu úthverfa Parísar, sem
einkennist mest af illa hirtum
gamaldags einbýlishúsum í
svissneskum stíl með bröttum
þökum, kvistum og útskotum,
litlum aldingörðum og barnaról-
um, það er álíka óraunverulegt
eins og að sjá þarna Aladín með
lampann úr „Þúsund og einni
nótt“.
En fnaður kemst fljótt að
raufí um hin feikilegu áhrif
þessa æðastaprests múhameðs-
trúarmanna í Iran, þegar hinir
mörgu ungú stuðningsmenn
hans eru teknir tali. Þeir bíða
þarna úti í vetrarnepjunni eftir
því að hinn 78 ára gamli
ayatollah komi út úr húsinu til
þess að gera kvöldbæn sína
undir berum himni.
„Allt ungt fólk í Iran er á
hans bandi,“ segir verkfræði-
stúdent einn, sem hefur skropp-
ið til Parísar frá London í eins
dags ferð.
Afkomandi
spámannsins
Blaðamaðurinn, sem kominn
er í heimsókn til ayatollah
Khómeinis, skilur skóna sína
eftir hjá öllum hinum skónum
við þröskuldinn á útidyrunum.
Það eru alls engin húsgögn í
litlu stofunni, en gólfið er þakið
presneskum ábreiðum. Hinn
hvítskeggjaði ayatollah fær sér
sæti á einni ábreiðunni; allt fas
hans er rólegt og upphafið og
einkennist af andlegri einbeit-
ingu, líkt og hjá kaþólskum
presti, sem er að búa sig undir
að hiusta á nýja skriftatörn.
Svarti vefjarhötturinn hans
sker sig mjög greinilega úr
ódýra, rósótta veggfóðrinu á
veggjum stofunnar. Hinn svarti
litur vefjarhattarins er tákn
þess, að ayatollah sé afkomandi
spámannsins Múhameðs.
Spurningar mínar eru þýddar
á persnesku fyrir hann, og hann
svarar með alvöruþunga og í
fáum orðum.
Pólitískur boðskapur aya-
tollah Khómeinis er stöðugt
hinn sami og óbreyttur, en
aðeins með frávikum í einstök-
um smáatriðum. Kjarninn í
boðskap hans er afdráttarlaus
neitun á nokkru málamiðlunar-
samkomulagi við núverandi
stjórn Irans. Hann álítur stjórn
keisarans vera svikafulla, gjör-
spillta harðstjórn. Ayatollah
Khómeini krefst ekki eingöngu
þess, að íranskeisari segi af sér,
heldur gerir hann einnig þá
kröfu, að Múhameð Reza Pahl-
avi, shjah-inshjah keisari af
Iran, megi alls ekki afsala sér
völdum til þess eins að koma
syni sínum, Reza Pahlavi krón-
prinsi, í hásætið í sinn stað.
„Þessari keisaraætt verður að
víkja frá völdum," segir hann
við mig.
I viðburðarásinni á stjórn-
málasviðinu í Iran undanfarnar
vikur, eru það einkum tvö atriði,
sem ayatollah Khómeini setur
traust sitt sérstaklega á. Það er
skoðun hans, að afskipti hersins
í Iran af hinni pólitísku þróun
mála í landinu muni í reynd
hafa alveg þveröfug áhrif, miðað
við það sem keisarinn ætlaði sér
með þessum aðgerðum. Khóm-
eini kallar þessi afskipti hersins
„baráttu hersins gegn sjálfri
þjóðinni".
„Enginn getur þaggað niður í
heilli þjóð, sem hefur risið upp
gegn harðstjórninni,“ segir
hann. „Sigurvonir okkar eru
núna meiri en nokkurn tíma
áður.“
Stjórnar-
andstaðan
Annað atriði í viðburðarás-
inni í Iran, sem vekur nýjar
vonir, er sú breytta afstaða, sem
íranska Þjóðarfylkingin hefur
nú tekið til hins pólitíska
ósveigjanleika ayatollah Khóm-
einis.
Þjóðarfylkingin er samsteypa
stjórnarandstöðuflokkanna í
Iran. Leiðtogi Þjóðarfylkingar-
innar, Karim Sandsjabi, sem nú
situr í fangelsi í Teheran, hitti
Khómeini að máli hér í París
alveg nýlega, áður en hann sneri
aftur heim til írans úr ferðalagi
um Evrópu. Ayatollah Khóm-
eini virtist vera þess fullviss, að
íranskeisari — honum verður
að víkja frá völdum.
honum hafi tekizt að sannfæra
Karim Sandsjabi um, að það
væri ekkert vit í að reyna að
komast að samkomulagi við
einvaldan keisara, sem væri 1
þann veginn að hrökklast frá
völdum.
Eru pólitískar skoðanir þessa
æðsta leiðtoga sjíta-múhameðs-
trúarmanna í Iran eins aftur-
haldssamar eins og óvinir hans
vilja vera láta? Khómeini eyðir
miklum tíma í þessu blaðavið-
tali okkar til þess að þverneita
því, að hann hafi í hyggju að
láta Iran hverfa pólitískt aftur
til grárrar forneskju, ef hann og
fylgismenn hans komast til
valda í landinu. „Landið okkar á
margar og miklar auðlindir í
jörðu, og á einnig miklar mann-
legar auðlindir í hinum skap-
andi höndum fólksins sjálfs. En
þessar auðlindir og skapandi
hæfileika þessa fólks hefur ekki
verið unnt að þróa eðlilega við
núverandi stjórnarfar," segir
Khómeini. „Eftir að komið hefur
verið á fót múhameðsku lýðveldi
í Iran, undir stjórn, sem pers-
neska þjóðin hefur sjálf kosið,
þá fyrst er hægt að hefjast
handa við að koma þjóðfélaginu
í nútíma horf. Innan okkar
vébanda höfum við marga sér-
fræðinga, sem munu hjálpa
okkur."
Útlendingarnir
Hver verður þá afstaða hins
múhameðska lýðveldis Irans til
Vesturlanda? Ayatollah Khóm-
eini hefur Iagt sérstakléga ríka
áherzlu á, að Persar muni
endurskoða og taka nýja og
þeim hentuga afstöðu til þeirra
bandalaga, sem þeir eru nú
aðilar að. „Öllum opinberum
samningum og hvers konar
samkomulagi Irans við erlend
ríki, sem er írönskum hagsmun-
um til óþurftar, verður rift,“
segir Khómeini. „Erlendum arð-
ræningjum verður vísað úr
landi, en við munum leyfa þeim
útlendingum að dvelja áfram í
landinu, sem eru að vinna að
verkefnum Iran í hag.“
Rússar eru ein þeirra þjóða,
sem á ekki sérstaklega upp á
pallborðið hjá Khómeini. Þeir
hafa stutt keisarann og veitt
stjórnarandstöðunni í Iran
sáralítinn stuðning. „Rússar
vilja alltaf vera að blanda sér í
málefni írans,“ lýsti Khómeini
nýlega yfir. „En við munum
leggja blátt bann við því, að
Rússar sem og aðrar erlendar
ríkisstjórnir blandi sér í okkar
málefni og hafi afskipti af þeim.
Samskipti múhameðsks lýðveld-
is i íran við öll önnur ríki mun í
framtíðinni byggjast á gagn-
kvæmri virðingu."
Hann leggur áherzlu á, að hin
innri gerð og öll stjórnskipan í
væntanlegu írönsku núham-
eðsku lýðveldi verði algjörlega
lýðræðisleg og að stjórnmála-
flokkum verði leyft að starfa
frjálst.
Vopnaður
vörður
Útlegð ayatollah Khómeinis
hefur nú staðið í 15 ár. Hann
hefur lengstum haft aðalbæki-
stöðvar sínar í Irak eða allt þar
til stjórnvöld í Irak tóku að
leggja hart að honum að láta af
baráttu sinni gegn íranskeisara.
Þess vegna hélt ayatollah
Khómeini til Frakklands, þar
sem hann hefur nú dvalizt í
rúmlega einn og hálfan mánuð.
Vopnaðir franskir lögreglumenn
standa nú vörð við hliðið fyrir
utan bústað hans í París vegna
ótta franskra yfirvalda við, að
tilraun verði gerð til þess að
ráða Khómeini af dögum. Það er
t.d. lagt algjört bann við því, að
bifreiðum sé lagt í námunda við
bústað Khómeinis.
Þarna í rökkrinu flykkjast
ungir stuðningsmenn ayatollah
Khómeinis að honum, þar sem
þeir gera bæn sína liggjandi á
hnjánum á plastdregli úti í
aldingarðinum við húsið. Ungu
mennirnir þarna eru fullir af
hrifningu, eins og þeir menn eru
alla jafnan, sem eru þannig
sameinaðir í trúnni og samein-
aðir i pólitískri andstöðu sinni.
Um hitt er þó enn ekki vitað,
hvort þessi sameining eigi svo
eftir að standast þá þolraun,
sem felst í því að þurfa að deila
með sér sjálfum völdunum.
Robin Smyth
Khómeini, hinn 78 ára gamii trúarleiðtogi, gerir bæn sína.