Morgunblaðið - 01.12.1978, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1978
Erlendur Jónsson skrifar um „Mál mynda ”og Jóhann Hjálmarsson skrifar um Félaga mannsins og MannlífíMosfellssveit
» Mál mynda «
Jóhann Iljálmarsson,
LÍFIÐ ER SKÁLDLEGT.
Ióunn. Rvík.. 1978.
Áriö 1975 sendi Jóhann
Hjálmarsson frá sér Myndina af
langafa. Árið eftir kom svo
Dajjbók borgaralegs skálds og
þar næst (í fyrra) Frá Umsvölum.
Með þessum þrem bókum breytti
Jóhann verulega frá fyrri ljóðstíl.
Fyrstu bækur Jóhanns höfðu verið
innhverfar og að mörgu leyti
dæmigerðar fyrir þann nýsúrreal-
isma sem mörg ung skáld aðhyllt-
ust fyrsta áratuginn eftir stríð og
rúmlega það (ég nefni ekki atóm-
skáldskap, Jón Óskar er samasem
búinn að þinglýsa því orði sem
eign sinnar skáldkynslóðar). Með
Athvarfi í himingeimnum, sem
kom út 1973, steig Jóhann fyrst
verulegt skref til breytinga jafn-
framt því að sú bók var talin — og
það með réttu, held ég — lang-
besta bók hans til þess tíma. Má
segja að hún hafi boðað það sem
koma skyldi því með þrem síðustu
bókununt — þeim sem ég nefndi
hér í upphafi og mynda eins konar
ritröð — kynnti Jóhann nýja
stefnu, opið Ijóð, sem margir hafa
síðan tekið eftir. Eru það í raun og
veru fyrstu kapítulaskipti sem hér
hafa orðið í ljóðlistinni síðan
atómskáldin komu fram um og
fyrir 1950. Allar fengu bækur
þessar góðar viðtökur, ekki síst
Myndin af langafa, meðal annars
af því að hún var fyrst í röðinni og
kom því mest á óvart. Miðbókin,
Dagbók borgaralegs skálds, ber þó
að mínum dómi af umræddum
þrem bókum, þar eru sum allra-
bestu ljóð sem Jóhann hefur ort til
þessa eins og Marsdagur. Frá
Umsvölum er skemmtileg bók. En
hún varð þessara bóka opnust og
sumir létu í ljós þá skoðun að nú
væri skáldið tekið að nálgast svo
laust mál að vart yrði lengra
gengið ef ekki ætti að stíga skrefið
til fulls.
En því aðeins rifja ég þetta upp
hér og nú að mér sýnist Jóhann nú
hvérfa aftur á svipað stig og hann
stóð á er hann orti Athvarf í
himingeimnum. Samt hygg ég að
Lífið er skáldlegt verði hvorki
flokkað með þeirri bók né með
þrem síðustu bókunum enda þótt
sum ljóðin hér minni á sum bestu
ljóðin í Dagbók borgaralegs skálds
heldur verði þessi bók talin
algerlega sér á blaði, að minnsta
kosti miðað við allt sem Jóhann
hefur ort til þessa. Að umfangi fer
ekki mikið fyrir þessum ljóðum,
þau eru flest stutt, gagnorð, hvergi
bruðlað með orð eða líkingar og er
form þeirra þannig í flestum
skilningi samþjappað. Orð eru
nákvæmlega valin, skáldið leitar
hér aftur á vit hins klára ljóð-
forms, hinnar hreinu myndbygg-
ingar ljóðsins svo manni koma í
hug orð eins og klassisismi eða
formalismi þó hvorugt nái að vísu
að lýsa útþrykkilega því sem hér
um ræðir. Er þó ekki þar með sagt
að skáldið sé að hverfa aftur til
þeirra sjálfhv' rfu sem einkenndi
fyrstu bækur hans, síður en svo.
Miðaö við allar fyrri bækur
skáldsins samanlagðar má hins
vegar segja að þessi sæki í átt til
jafnvægis. Þar að auki finnst mér
kominn inn í samhljóminn svo sem
einn undirtónn í moll sem ég hef
ekki áður formerkt í ljóðagerð
Jóhanns. Hér eru víða líkingar
sem leiða hugann að ljóðlist
skáldsins fyrr á árum. Hin auð-
skilda tjáning er hins vegar frá
opna ljóðinu, en fyrst og fremst
eru þessi ljóð ort á þann veg að
þau standist í orðsins víðtækasta
skilningi, rísi undir hvers konar
mælikvarða sem á þau kann að
vera lagður. Sem dæmi um þennan
mjög svo gagnorða ljóðstíl má
tilfæra ljóðið Talað við norrænt
tré.
Suraartré — vetrartré.
á sumartrjám lauf ok fuKlar.
á vetrartrjám snjóflygsur og fuglar.
Lauf falla. snjóflygsur bráðna,
fuitlar fljúga burt.
Eins fer þér
maður — mannslif.
Skáldið skiptir bókinni í fjóra
kafla, auk inngángsljóðs. Fyrir því
(inngangsljóðinu) hefur Jóhann
valið einkunnarorð frá Jorge Luis
Borges: »... og enn hefurðu ekki
ort ljóðið«. í fyrsta kaflanum eru
hauststemmingar úr Vesturbæn-
um þar sem skáldið er með
fjölskyldu sinni, yrkir stutta
allegóríu til konu sinnar, fylgist
með lesefni barna sinna og leggur
jafnvel út af því, hugsar til vina
sinna og skáldbræðra erlendis sem
sumir standa í erfiðum sporum og
svo framvegis.
Annan kaflann mætti í rauninni
nefna ferðaljóð. Skáldið leggur
leið sína að Hulduhólum, til
Sverris og Steinunnar, gengur um
kirkjugarðinn »þar sem áður hét
Stafaholt« (minning Bjarna
Sveinssonar í Eskiholti) og yrkir
prósaljóðið Einn um Einar Ben. í
Herdísarvík. »Særokið minnir
okkur á gleymd skáld,« segir þar.
Ljóðinu lýkur svo með þessum
orðum: »Af þér lærðum við mál
Jóhann Hjálmarsson
mynda sem lyftust hátt, urðu
fuglar með mikið vænghaf.« Líka
minnist Jóhann á Útsæ Einars. Og
það er ekki út í hött því hafið er
víða í nálægð þessara ljóða. Eitt
úthafsljóðið er Depurð hafsins.
DepurA hafsins
er lönjf
«K grá,
ta*randi birta
hvítrar sólar
í auKum okkar.
svartir skýjabakkar
og lödur við kletta.
Þennan dag viÖ ströndina
Ketum viö ekki flúið.
Koma aðrir dagar
meö aöra birtu?
Félagi mannsins
í máli og myndum
FÁKAR
íslenski hesturinn í blíðu og
stríðu.
Texfii Sigurður A. Magnússon.
Myndir. Guðmundur Ingólsson
o.fl.
Bók þessi er upprunalega gerð af
Iceland Review í enskri útgáfu og
ber heitið STALLION OF THE
NORTII.
IIönnun> Auglýsingastofan h.f..
Gísli B. Björnsson.
Útgefandii Bókaforlagið Saga
1978.
„Það eru varla miklar ýkjur, að
án hestsins hefði íslenska þjóðin
naumast haldið lífi í þessu harð-
býla, fjöllótta og afskekkta landi.
Hesturinn var ekki einungis trygg-
asti og þarfasti þjónn mannsins,
sem bar hann og byrðar hans
landshorna milli, heldur líka besti
félagi hans, sem tók þátt í gleði
hans og hátíðahöldum, stóð við
hlið honum á tímum þrenginga,
örvæntinga og náttúruhamfara."
Þannig kemst Sigurður A.
Magnússon að orði í bók sinni
Fákar. Eins og hann bendir á í
upphafi bókar er hesturinn ekki
lengur þarfast þjónninn, en á
vaxandi hylli að fagna meðal
þjóðarinnar. Hestamannafélögum
fjölgar og reiðskólar spretta upp
því að það að eiga hest er orðið
stöðutákn og stuðlar að hollri
útivist streitufólks. Islenski hest-
urinn hefur líka eignast aðdáend-
ur erlendis, bæði í Evrópu og
Norður-Ameríku. Segja má að
vegur hans aukist með ári hverju
því að eins og Sigurður sýnir fram
á er hann einstakur meðal hesta,
einangrun hans „hefur orðið til
þess að hann hefur haldið ýmsum
þeim eiginleikum sem týndust hjá
öðrum evrópskum hestakynjum á
síðustu 4—500 árum. Meðal þeirra
eru gangtegundirnar fimm...“
Eg verð að gera þá játningu að
ég kann ekki að sitja hest og skrifa
þess vegna um þessa bók frá
sjónarmiði leikmanns. En lofgjörð
Sigurðar A. Magnússonar um
íslenska hestinn þykir mér í senn
falleg og vel rökstudd. Textinn er
fræðandi og saminn af skáldlegu
innsæi í heim þar sem maður. og
dýr mætast. í raun og veru skrifar
Sigurður um hestinn eins og hann
sé gæddur mannlegum eiginleik-
um. Hann brýnir fyrir mönnum að
virða hestinn og viðurkenna hann:
„og þá fyrst sýnir hann sínar bestu
hliðar þegar þessi gagnkvæma
virðing og traust er fyrir hendi."
í fyrstu er lýst guðdómlegum
uppruna hestsins með hliðsjón af
grískri og norrænni goðafræði.
Mörg dæmi eru nefnd um sam-
skipti skálds og hests. Einar
Benediktsson er þar að sjálfsögðu
framarlega í flokki með ljóði sínu
Fákum sem túlkar m.a. frelsið „í
faxins hvin/ sem fellir af brjóstinu
dægursins ok.“ Einnig er minnt á
kvæðið Skúlaskeið eftir Grím
Thomsen „einn af gimsteinum
íslenskrar ljóðlistar, þó það sé
morandi í bragvillum". Hvað segja
varðveislumenn hefðarinnar um
þetta? Skemmtileg saga er sögð af
klaufaskap enska skáldsins W.H.
Auden þegar hann var hér á ferð
ungur maður. En á Austurlandi
vann Auden það afrek að detta
ekki af baki. Merkur áfangi í ævi
hans: „Þetta var mín sigurstund.
Eg var raunverulega karjmaður
þegar á allt var litið.“
Enginn verður svikinn af þess-
um lifandi texta. Sama er að segja
um myndirnar sem eru fjölmargar
og sýna íslenska hestinn „í blíðu
og stríðu", kynna hann og náttúru
landsins og þá menn sem kunna að
umgangast hann á tilbeiðslu-
kenndan hátt, ekki eins og þjón
heldur félaga.
Jóhann Hjálmarsson
í VEIÐIHUG.
Æviminningar Tryggva
Einarssonar í Miðdal.
Guðrún Guðlaugsdóttir
skráði.
Bókaútgáfan Örn og Ör-
lygur 1978.
í veiðihug er bók sem hefur það
sér til ágætis að skýra frá
mannlífi í Mosfellssveit. í henni
eru heimildir um búskaparhætti,
tómstundaiðju, veiðar, gullgröft,
dulræn fyrirbrigði, kappreiðar svo
að fátt eitt sé nefnt. Þess má geta
að Tryggvi Einarsson var meðal
þeirra fyrstu sem eignuðust út-
varp og bíl í Mosfellssveit. Eru
sögur af ökuferðum hans hinar
kátlegustu.
Tryggvi Einarsson ólst upp í
stórum systkinahópi í Miðdal.
Gestkvæmt var þar og töluverður
samgangur við nágranna. Ekki ber
Tryggvi þeim öllum vel söguna, en
yfirleitt er lítið um lastmælgi í
bók hans. Tryggvi virðist vera einn
af þessum hresssu körlum sem
Lyf jakostnaður á Borg-
arspítalanum um 3%
Blaðinu hefur borizt eftirfar-
andi greinargerð frá Borgarspít-
alanum í Reykjavíki
Vegna ummæla, sem höfð eru
eftir Sverri Hermannssyni í Morg-
unblaðinu þriðjudaginn 21. nóvem-
ber 1977, bls. 33, viljum við taka
fram eftirfarandi:
Okkur er ekki kunnugt um, að
Sverrir Hermannsson hafi fengið
neinar upplýsingar um lyfjanotk-
un á Borgarspítalanum, hvorki frá
læknum spítalans né lfyjafræðing-
um svo hann gæti lagt mat þar á.
Tal hans um gervilyf og frumlyf
er byggt á vanþekkingu. Ekki er bó
fjarri lagi að ætla að hann eigi við
sama lyfjaefni sem mismunandi
framleiðendur selja undir mis-
munandi heitum. Dæmi: tablettae
diazepami 5 mg., ValiumR töflur 5
mg., StesoIidR töflur 5 mg., inni-
halda allar 5 mg. af sama virka
efninu, þ.e. diazepam. Það er að
sönnu rétt, að diazepam kom fyrst
á markaðinn undir heitinu Valium
frá Roche, en að það skuli af þeim
sökum kallast frumlyf og hin
gervilyf er fráleitt.
I tilfellum sem þessum hefur
verið leitast við að velja ódýrustu
lyfin á Borgarspítalanum. Á und-
anförnum árum hefur lyfjakostn-
aður spítalans verið 3% af heildar-
kostnaðinum við reksturinn (verð-
ur líklega rúmlega 100 milljónir á
þessu ári). Það er því ekki mikið
svigrúm til sparnaðar á verulegum
fjárhæðum.
Frá áramótum 1977—78 hefur
lyfjanotkunin á Borgarspítalanum
verið tölvuskráð. Það með er
komið tæki til að meta hvaða
sparnaðaráhrif breytingar hafa í
för með sér og hafa staðið yfir
kannanir til að halda lyfjakostnaði
niðri, eins og frekast er unnt, án
þess að sjúklingar fái í nokkru
verri lyfjameðferð þess vegna.
Kristján Linnet,
lyfjafræðingur Borgarspítalans,
bórður Harðarson,
yfirlæknir lyflækningadeildar
Sigurður B. Þorsteinsson,
formaður lyfjanefndar lækna-
ráðs.