Morgunblaðið - 01.12.1978, Blaðsíða 22

54
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1978
Frá ráðstefnu BHM um lífskjör á íslandi:
Bolli Þ. Bollason hagfræðingur:
Launakjör eru lakari hér á
landi en í öðrum Norðurlönd-
um að Finnlandi undanskildu
Á ráösteínu BIIM um launa-
kjiir xeröi Bolli l>. Bollason
hajífra'öinjíur samanhurö á
launakjörum hér og á öðrum
Norðurlöndum og komst að þeirri
niöurstöðu. að „eins og nú háttar
eru launakjör á íslandi heldur
lakari en á öðrum Norðurlöndum.
að Finnlandi undanskildu. Me«in
skýrinKÍn á þessum launamun er
sú. að þjóðartekjur eru hér til
muna lægri. Af þessum sökum er
þcss vart að vænta. að við húum
við sambærileg launakjör og
þessar þjóðir. Þetta tel ég raunar.
að sé kjarni málsins." sagði Bolli
Bollason. en hér á eftir fara
kaflar úr erindi hans.
Hlutur launa í Þjóðartekjum
er minni
Hér á landi er hlutfall neyzluút-
gjalda af þjóðarframleiðslu
nokkru lægra en bæði í Svíþjóð og
Danmörku, en svipað og í Noregi
og Finnlandi. Hlutur fjárfestingar
í þjóðarframleiðslu er hins vegar
meiri hér á landi en í tveim
fyrrnefndu löndunum, en svipaður
og í Noregi og Finnlandi. Frá 1970
og allt fram til 1976 hefur
sívaxandi hlut þjóðarteknanna
verið varið til fjárfestingar hér á
landi og er í því að finna
meginskýringuna á því, hve hlutur
launa í þjóðartekjum hefur vaxið
hægar hér en annars staðar á
Norðurlöndum.
Ef leita á orsaka þeirrar fjár-
festingaröldu, sem hér hófst fljót-
lega upp úr 1970 og lýsti sér í
miklum skipa- og flugvélakaupum
og framkvæmdum innanlands,
verður fyrst fyrir, að lánsfjárút-
vegun var mun auðveldari en verið
hafði, jafnt innanlands sem er-
lendis. En hitt er ekki- síður
mikilvægt, að fjármagnskostnaður
varð mun léttbærari en áður.
Þannig hefur verðbólgan án efa
ýtt undir fjárfestingarhneigðina,
sem var þó ærin fyrir, meðal
annars vegna neikvæðra raun-
vaxta.
Ef við lítum á raunverulega
aukningu þjóðartekna og þróun
kaupmáttar launa er hið sama upp
á teningnum. Allt tímabilið milli
1966 og 1978 jukust þjóðartekjur
og kaupmáttur tímakaups um 3%
að meðaltali ár hvert en kaup-
máttur launa heldur minna. Fram
til ársins 1974 var árleg meðal-
aukning kaupmáttar kauptaxta og
launa hins vegar talsvert umfram
vöxt þjóðartekna, en sá búskellur,
sem varð á árunum 1974/ 75,
sýnist hafa skipt sköpum í þessum
efnum, því að frá 1974 hefur
kaupmáttur taxta og tekna rýrnað
um sem næst 1% að meðaltali ár
hvert, en þjóðartekjur aukizt um
2% að meðaltali. Raunar varð
þessi kaupmáttarrýrnun sem næst
öll á árinu 1975 samfara rýrnun
þjóðartekna á því ári, en af þessu
sést einmitt, hve einstök ár geta
skekkt heildarmyndina, þegar til
lengri tíma er litið.
Atvinnuöryggi —
atvinnumöguleikar
Bolli Bollason fór síðan nokkr-
um orðum um atriði, sem ekki
væri beinlínis hægt að bregða á
mælistiku hagfræðinnar, a.m.k.
ekki svo ótvírætt væri, en skiptu
Bolli Bollason.
þó miklu máli um lífskjörin. I því
sambandi sagði hann:
í fyrsta lagi — og það sem
kannski mestu máli skiptir í þessu
sambandi — hygg ég, að menn geti
orðið sammála um, að undirstaða
lífskjaranna í hverri mynd sem
þau birtast sé atvinnuöryggi og
möguleikar hvers og eins til þess
að njóta þeirrar atvinnu, sem
hugurinn stendur til. Það mun
mála sannast, að kauptaxtar eða
laun skipta litlu, ef hvergi er
atvinnu að fá. I þessum efnum
hefur Island algjöra sérstöðu, ekk'
bara meðal Norðurlandaþjóf
heldur meðal flestra vestrænna
ríkja, þar sem okkur hefur tekizt
að forðast það atvinnuleysi, sem á
undanförnum árum hefur herjað í
nágrannalöndum okkar. Þótt ým-
islegt bendi til þess, að tölur um
atvinnuleysi séu ekki að öllu leyti
marktækar — þar sem þær eru
ýmist of- eða vanmetnar —, þá er
þó engum vafa undirorpið, að
grannþjóðir okkar eiga við all
nokkurt atvinnuleysi að stríða.
Hluti af þessum vanda birtist m.a.
í því, að atvinnumöguleikar lang-
skólagengins fólks — einkum á
félagsvísindasviði — hafa mjög
þrengzt á síðari árum. Sérstaklega
á þetta við um Danmörku og
Svíþjóð. Þessi lífskjaraviðmiðun er
vissulega illmælanleg en er engu
að síður fyllilega réttmæt.
Áhrif fjárfestíngar
á lífskjör
Annað atriði, sem vert er að
nefna, snýr að hinum miklu
fjárfestingarútgjöldum hér á
landi. Mikil fjárfesting þarf að
sjálfsögðu ekki að vera af hinu illa,
þótt hún komi um sinn niður á
launakjörum og neyzluútgjöldum
einstaklinganna. Endanleg áhrif á
lífskjör fara eftir því í hvers kyns
fjárfestingar er ráðist. Um hitt
geta menn deilt, hvort hátt
fjárfestingarhlutfall — eins og hér
hefur ríkt á undanförnum árum —
á kostnað neyzlu, hafi leitt eða
Kristján Kolbeins viðskiptafræðingur:
Nýting fjármagns til
fjárfestingar er léleg
Orkuver, sem framleiðir ekki orku er meira
áberandi en vegur, sem fáir nota
Hér fara á eftir lokaorð erindis
Kristjóns Kolbeins viðskipta-
fræðings. sem hann nefndi fjár-
festing og árangur hennar.
Samanborið við önnur lönd
hefur fjárfesting á Islandi verið
mikil. Islendingar fjárfesta um
30% af þjóðarframleiðslunni, en
ríki eins og Astralía.Belgía,
Canada, Danmörk, Þýzkaland,
Holland, Nýja Sjáland, Svíjóð,
Frakkland, Bretland og Bandarík-
in fjárfesta aðeins 1/5 af þjóðar-
framleiðslunni en búa þó við sízt
minni hagvöxt, en íslendingar.
Þetta er vissulega atriði sem er
athyglisvert og hlýtur að vekja þá
spurningu hvort hagsýni sé gætt
við fjárfestingu á Islandi, eða
hvort happa og glappa aðferðin og
hreppapólitík séu almennt ríkj-
andi þegar fjárfestingaráform eru
metin og studd.
Of mikið í óarö-
bæra steinsteypu.
Eins og áður var á minnst hafa
Islendingar fjárfest hlutfallslega
stærri hluta þjóðartekna en flest
aðildarríki Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar í París, án
þess að ná fram meiri hagvexti.
Þetta hlýtur að gefa til kynna
lélega nýtingu fjármagns til fjár-
festingar. Það sem sérstaka at-
hygli vekur er að miðað við
fjárfestingu fjárfesta Islendingar
hlutfallslega minnst í vélum og
búnaði, eða 30%, en aðrar þjóðir
verja allt á 50% af því fjármagni,
sem til fjárfestingar fer, í vélar og
tæki. Samkvæmt þessu hefur
hugsanlega of stór hlut.i fjárfest-
ingar Islendinga farið í óarðbæra
steinsteypu. Islendingar hafa lengi
varið hlutfallslega stærri hluta
tekna sinna til íbúðabygginga en
aðrar þjóðir m.a. vegna þess að
almenning hefur skort önnur
fjárfestingartækifæri, og peninga-
legur sparnaður hefur ekki þótt
fýsilegur. Menn hafa tekjur af
eigin húsnæði, svo kallað leigu-
ígildi. íslendingar byggja yfirleitt
mjög vandað íbúðarhúsnæði og
leigu ígildið er eflaust stórlega
vanmetið. Engum er reiknuð 80
þús. í leigu á mán. af 20 m.kr. íbúð,
þó 5% ávöxtunarkrafa af fjár-
magni sé langt frá því að vera há.
Sú spurning hlýtur að vakna,
hvers vegna hagvöxtur á íslandi er
sízt meiri en í löndum þar sem
fjárfesting er aðeins 2/3 af því
sem hér er. Svarið hlýtur að vera
fólgið í því hvernig fjármagni er
ráðstafað, þ.e. í hverju er fjárfest.
Fjárfesting atvinnuveganna hefur
verið um 2/5 af heildarfjárfesting-
unni, íbúðarhúsnæði 1/5 og opin-
beri geirinn 2/5.
Mikið af opinberri fjárfestingu
hefur ekki beint áhrif á þjóðar-
tekjur nema þar sem hún kemur
atvinnuvegunum til góða í lægri
kostnaði. Ovíst er að lægri kostn-
aður leiði til hærri tekna fyrir-
tækjanna, eins má búast við að
áhrifin verði lægra vöruverð.
Fjárfesting í rafvirkjunum,
hitaveitum og samgöngumann-
virkjum getur verið arðbær, fyrst
og fremst vegna þess að hitaveitur
draga úr hitunarkostnaði, og leysa
af hólmi aðra orkugjafa eins og
olíu. Vatnsaflsstöðvar leysa af
hólmi dieselstöðvar, en vegabætur
draga úr kostnaði við rekstur
bifreiða og spara tíma ökumanns
og farþega en geta líka örvað
umferð. Þannig að útgjöld vagna
samgangna minnka ekki, heldur
komast menn lengra en áður og
oftar án þess að rekstrarkostnaður
bifreiðar hækki.
Brú yffir Ölvusá
eða Borgarfjörö?
Auðvitað eru mörg dæmi um
óarðbærar opinberar framkvæmd-
ir þó að orkuver sem framleiðir
ekki orku sé meira áberandi en
vegur sem sára fáir nota. Arðsemi
opinberra framkvæmda er mjög
oft hægt að meta í beinhörðum
peningum, því ætti að vera óþarfi
að setja fram sleggjudóma eins og
að brú yfir Ölvusá eigi meiri rétt á
sér heldur en brú yfir Borgarfjörð.
Brú yfir Hvalfjörð er vissulega
framkvæmanleg, en ekki fjárhags-
lega hagkvæm að svo komnu máli,
einfaldlega vegna þess að miðað
við sparnaðarviljann í þjóðfélag-
inu og framkvæmdagetuna eru
margir fjárfestingarmöguleikar
fyrir hendi sem eru arðvænlegri en
brú fyrir Hvalfjörð.
Kristjón Kolbeins.
Fjárfesting í íbúðarhúsnæði
hefur verið mjög mikil á Islandi
undanfarna áratugi, þrátt fyrir að
heldur virðist hafa dregið úr henni
á undanförnum árum. Þá er komið
að fjármunamyndun atvinnuveg-
anna. Atvinnuvegum er skipt í
frumvinnslu, úrvinnslu og þjón-
ustu, undir frumvinnslu falla
atvinnugreinar eins og landbúnað-
ur, fiskveiðar, námugröftur og
skógarhögg þ.e. þær atvinnugrein-
ar, sem vinna hráefni beint úr
skauti náttúrunnar en til úr-
vinnslu flokkast síðan allur al-
mennur iðnaður. Samgöngur,
verzlun og viðskipti, bankastarf-
semi, tryggingar o.fl. flokkast
síðan undir þjónustu.
Fjárfesting í
atvinnuvegunum
Nú er spurningin hvernig hefur
fjárfesting í atvinnuvegunum
skilað sér í aukningu þjóðartekna.
Á undanförnum árum hefur um
þriðjungur af fjármunamyndun
atvinnugreinanna verið í frum-
vinnslu. Þar er ástandið þannig að
af mjólkurframleiðslunni eru flutt
út 20—25% og verðið sem fæst
fyrir útfluttar mjólkurafurðir er
um 30—35% af heildsöluverði
innanlands. Af kindakjötsfram-
leiðslunni eru flutt út 35—40% og
fyrir það fást um 50% af heild-
söluverði innanlands. Útflutnings-
uppbætur 1979 eru áætlaðar 5.3
milljarðar og niðurgreiðslur
innanlands 18,0 milljarðar. í
sjávarútvegsmálum er ástandið
þannig að þrátt fyrir tvöföldun
fjárbindingar í fiskiskipum er
aflaverðmætið því sem næst
óbreytt undanfarinn áratug.
Hrygningarstofn þorsks sem var á
aðra milljón tonna 1955, 700 þús.
tonn 1970 er nú aðeins 200 þús.
tonn. Æskilegt er talið að draga úr
sókn í þorskstofninn um 50%.
Fjárfesting í iðnaði hefur verið
um !ó heildarfjárfestingar
atvinnuveganna frá árinu 1965 þá
er vinnsla sjávarafurða talin með
iðnaði, en á árunum 1964—1975
nær tvöfaldast iðnaðarframleiðsl-
an.
5% vöxtur í
verzlun á ári
Nokkrum vandkvæðum er bund-
ið að meta arðsemi fjárfestingar í
verslun, þjónustu og flutninga-
tækjum. Þar sem litlar upplýsing-
ar eru til um framleiðslu þessara
greina auk þess sem eftirspurn
eftir þjónustu almennt er oft
afleidd. Breyting á söluskatti,
tollum og verðjöfnunargjaldi
valda erfiðleikum við að færa
þessa liði til fasts verðlags. Ef
notuð er vísitala neysluvöruverðs
til staðvirðingar á tekjum þjón-
ustugreina árin 1971—1972 virðist
vera um 2% aukningu að ræða
milli þessara ára. Aftur á móti
vaxa tekjur af samgöngum um
16% á föstu verði á milli þessara