Morgunblaðið - 01.12.1978, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1978
DDT og önnur klórefnasam-
bönd í dýrafitu á íslandi
Magn
ng/g'
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20-
10-
í
Myndin sýnir meðalmagn (ng/g)
alfa-hexaklórcýklóhexans,
gamma-hexaklórcýklóhexans.
DDT. DDE og DDD í 35 smjörsýn-
um. er safnað var á árunum
1968—1970. ásamt staðalfráviki
frá miótölugildum. Tölur í svig-
um gefa til kynna í hve mörgum
sýnum alls hlutaðeigandi efni
va*ru í mælanlegu magni. Með
samanburði á myndunum má t.d.
sjá hve DDT hefur farið minnk-
andi. «g komið niður í nær ekkert
1971-1978.
i
LO ■< CN cn
CO (N| CO CO
< **■—
<
LL 2: 1- LU Q
_l < O O O
< o o O Q
Arið 1968 hófst Rannsókna-
stofa í lyfjafræði handa um
siifnun smjörsýna frá nokkrum
helztu mjólkurhúum á landinu
með tilliti til rannsókna á
efnunum DDT. DDE. DDD og
tveimur samsætum hexaklór-
syklohexans. En í flestum
liindum hefur verið reynt að
fylgjast með útbreiðslu I)DT og
umbrotsefna þess og öðrum
slíkum efnum. Bæði hafa efni
þessi getað safnast í fitu dýra
og þannig mengað kjöt «íí
smjiir og eins hafa þessi efni
getað að einhverju leyti horist í
loftliigum landa á milli og
fallið til jarðar með regnvatni
fjarri þeim stað þar sem þau
voru framleidd eða notuð.
Magn þessara efna í lífríki
hvers lands væri þannig að
rekja til notkunar efnanna í
hlutaðeigandi landi ásamt því.
er kynni að berast í loftliigum
frá iiðrum liindum eða með
rennsli fljóta. Hér á landi er
hinu síðastnefnda þó tæpast til
að dreifa.
Á árunum 1968—70 var safn-
að hér 35 sýnum í samráði við
þáverandi landlækni, dr. med.
Sigurð Sigurðsson, og með að-
stoð Osta- og smjörsölunnar.
Próf. Þorkell Jóhannsson stóð
fyrir þeim. Var DDT í mælan-
legu magni í 32 sýnum, DDE í 34
sýnum og DDD í 19. Alfasam-
sæta hexakiórcyklóhexans var í
öllum sýnunum og gammasam-
sætan í 24 sýnum. Hér með
fylgir teikning sem sýnir þetta
magn mælt í nanógrömmum,
sem er einn billjónasti hluti úr
grammi. En magnið var langt-
um lægra en svo að nokkur
hætta hefði getað stafað af
neyslu smjörsins. Þó viku sum
mælingagildin ærið mikið upp á
við frá meðaltali og virtist þar
um staðbundna og tilviljana-
kennda mengun að ræða.
Þessu starfi var svo haldið
áfram á árinu 1973 og þar til nú.
Voru þá aftur tekin til rann-
sókna sýni úr fitu úr netju 10
gemlinga úr S-Þingeyjarsýslu. í
kindafitunni var hvorki DDT,
umbrotsefni þess, né
gamma-hexakiórsyklóhexan og
var greinilega um að ræða mun
á kindafitu og mjólkurfitu. En
alfa-hexaklórcyklóhexan var
hins vegar til staðar í öllum
sýnuni, en í minna magni í
smjörsýnunum. Á árunum
1974 — 78 var alls safnað 32
smjörsýnum og þau ákvörðuð
sem fyrr. Nú brá svo við að DDT
og DDD voru í alls engu sýni, en
DDE einungis rétt mælanleg í
sjö sýnum. En niðurstöður sjást
á mynd 2.
Ef myndir 1 og 2 eru bornar
saman verður varla hjá því
komist að álykta að mengun af
völdum þessara efna hafi farið
minnkandi. Athygli vekur, að
útbreiðsla alfa-samsætu hexa-
klórcyklohexans var á síðara
rannsóknartímabilinu jafnmikil
og á því fyrra, enda þótt magnið
væri marktækt minna. Var
þetta að ýmsu leyti óvænt
niðurstaða og til þess að rann-
saka þetta fyrirbæri nánar, var
safnað sýnum af fitu hreindýra
á Austur- og Suðausturlandi.
Samtals var safnað fitusýnum
frá 24 hreindýrum á árunum
1974—78 og var þessi hluti
rannsóknanna unninn í sam-
vinnu við eiturefnanefnd. Auk
þeirra efna, sem áður voru
ákvörðuð, var nú einnig leitað að
hexaklórbenzeni og PCB. Niður-
stöðutölur þessara rannsókna
voru nokkuð á annan veg en
áður. í engu sýni var DDT eða
umbrosefni þess að finna, né
beta- eða gamma-samsætur af
hexaklórcyklóhexan. Hins vegar
alfahbxaklórcyklóhexan í öllum
sýnum, svo og kom fram við
mælingar vottur af PCB-efnum.
Nærtækt er að ætla að böðun
sauðfjár og fóðrun nautpenings
og sauðfjár með kjarnfóðri geti
að talsverðu leyti skýrt þá
mengun, sem fyrir kemur í
sýnum frá þessum dýrum. Þetta
getur augljóslega ekki átt við
um hreindýr, sem eru, eins og
kunnugt er, villt á íslandi og
koma ekki nema tilviljunar-
kennt til mannabyggða. Hið
tiltölulega mikla magn
alfa-hexaklórcyklóhexans í fitu
þessara dýra bendir eindregið
til mengunar af öðrum sökum.
Vafasamt er, að hexaklór-
benzen hafi verið notað hér á
landi, svo að nokkru nemi að því
er próf. Þorkell segir. Fjariægur
möguleiki er að gera ráð fyrir
notkun þess á hreindýraslóðum.
Sama gildir um efnin. Eins og
áður er drepið á, eru sterkar
likur til þess, að ýmis klórkol-
efnissambönd geti borist með
loftlögum til annarra landa og
fallið þar til jarðar með regn-
vatni. Nærtækasta skýringin á
niðurstöðutölum rannsókna á
fitusýnum frá hreindýrum er
því sú, að um aðkomna,loft-
borna mengun sé að ræða.
Óbirtar athuganir á laxaseiðum,
sem tekin eru í ám, áður en þau
ganga til sjávar, styðja enn-
fremur eindregið þá ályktun, að
hér á landi gæti í nokkrum mæli
aðkominnar loftmengunar, er
beri með sér alfa-hexaklórcýkló-
hexan, hexaklórbenzen og hugs-
anlega einnig PCB-efni, að því
er próf. Þorkell segir.
Magn
ng/g
100
90
80
70
60
50
40
30
20-
10-
Myndin sýnir meðalmagn (ng/g)
alfa-hexaklórcýklóhexans.
beta-hexaklórcýklóhexans.
gamma hexaklórcýklóhexans og
DDE í 32 smjörsýnum. er safnað
var á árunum 1974 — 1978. ásamt
staðalfrávikum frá miðtölugild-
um í þremur tilvikum. Tölur í
svigum gefa til kynna í hvc
mörgum sýnum alls hlutaðeig-
andi efni væru í mælanlegu
magni. DDT og DDI) voru í engu
sýni í mælanlegu magni.
co 5 LO o O
<
< < 2:
LL i— 51 1- LLl O
_J LU < o O O
< CD o o O O
Utflutningsverð-
mætið orðið um
6,6 millj. á íbúa
Raufarhíifn. 29. nóvember
LÁTA MUN nærri að útflutnings-
verðmaúi sjávarafurða, sem fram-
leidd voru á Raufarhöfn fyrstu 10
mánuði ársins. nemi um 3.3 milljörð-
um króna. Miðað við höfðatölu íbúa á
Raufarhöfn. er útflutningsverðmæti
framleiðslunnar um 6.6 milljónir á
hvern íbúa þorpsins.
Á þessum tíma framleiddi verk-
smiðja Síldarverksmiðja ríkisins
10,588 tonn af loðnumjöli og 8,328
tonn af loðnulýsi. Tekið var á móti
65,868 tonnum af loðnu fyrstu 10
mánuðina og var heildarnýting mjöls
16,07% og heildarnýting lýsis 12,6%.
Af vetrarloðnu var landað 25,132
tonnum af loðnu, en 40,736 tonnum af
sumarloðnu. Mjölnýting úr vetrar-
loðnu var 17,8% en 15,03%' úr
sumarloðnu. Lýsisnýting úr vetrar-
loðnu var 8,7% og 15,05% úr sumar-
loðnu. Láta mun nærri að útflutnings-
verðmæti framleiðslu SR á Raufar-
höfn sé um 2,6 milljarðar króna.
Loðnunni var landað í 181 löndun.
Frystihúsið Jökull hf. tók á móti
2,483 tonnum af þorski. Þar af komu
1,709 tonn frá skuttogaranum Rauða-
núp, en auk þess landaði Rauðinúpur
229 tonnum erlendis. Sem kunnugt er
var Rauðinúpur frá veiðum í þrjá
mánuði á árinu vegna viðgerða eftir
strand.
Jökull hf. framleiddi 36,334 kassa af
freðfiski og 83,119 kg af saltfiski. Auk
þess er búið að flytja út 16,44 kg af
skreið, en um heildarframleiðslu
skreiðar er ekki vitað þar sem aðeins
útflutt magn er skráð. Ólafur Kjart-
ansson framkvæmdastjóri Jökuls hf.
segir að útflutningsverðmæti fram-
leiðslu fyrirtækisins sé um 517
milljónir króna. Þá er brúttóverðmæti
afla Rauðanúps á árinu orðið um 290
milljónir.
Aðrir verkendur sjávarafla hafa
framleitt um 240 tonn af saltfiski,
1,107 tunnur af grásleppuhrognun og
104 tunnur af þorskhrognum. Láta
mun nærri að útflutningsverðmæti
þessarar framleiðslu sé um 179
milljónir króna.
Þá er starfandi saumastofa á
Raufarhöfn og fyrstu 10 mánuði
ársins var útflutningsverðmæti fram-
leiðslu hennar um 35 milljónir.
Mikil umferð hefur verið um
höfnina í Raufarhöfn það sem af er
árinu. Öll viðstaða er við hafnar-
bryggjuna þar sem gömlu síldar-
Raufarhöfn:
Rauðinúpur. skuttogari Raufar
hafnarbúa, strandaði f aprfl og var
frá veiðum í þrjá mánuði. Togarinn
hefur landað 1,709 tonnum af fiski
á Raufarhöfn og 229 tonnum
erlendis. Ljósm. Mbl. Friðþjófur.
bryggjurnar eru ófullnægjandi. Auk
þess að loðnu var landað í 181 skipti á
hafnarbryggjunni, er öllum bátafiski
landað þar, og togarinn Rauðinúpur
landar þar að jafnaði tvisvar í
mánuði. Þá hafa strandferðaskip þar
viðkomu 2—3svar í mánuði. Ennfrem-
ur koma hingað fjölmörg lýsisskip,
gasolíu- og svartolíuskip svo og
mjölskip og skip sem ná í fiskfram-
leiðsluna. Er því talsverður kurr í
Raufarhafnarmönnum vegna þess, að
fjárveitingum til hafnargerðar á
Raufarhöfn hafi verið kippt út úr
fjárlögum, þó að brýna nauðsyn beri
til að stækka og endurbæta hafnar-
mannvirki hér. Teljum við heima-
menn þetta með öllu ótækt, því öll
viðstaða fer fram við þennan eina
viðlegukant, sem er löngu orðinn of
lítili.
— fréttaritari.
Örninn úr Reykjavík landar loðnu á Raufarhöfn sl. vetur. Alls hefur 181
loðnulöndun farið fram á Raufarhöfn.