Morgunblaðið - 03.12.1978, Blaðsíða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1978
urnir Lucius, Cajus og Posthumus
og því beinir afkomendur keisar-
ans. Tveir þeir fyrstu eru fallnir í
valinn, þegar hér er komið sögu.
Lucius, ferst á skipi og Cajus
iandstjóri í Asíu særist og deyr á
leið heim, að undirlagi Liviu. Og í
síðasta þættþ þeim fjórða, er
Posthumus vélaður, sakaður um
nauðgunartilraun á Livillu, systur
Claudíusar, en tekst að forða lífinu
og flýja. Enda er Drusus faðir
Claudíusar látinn segja á banabeð-
inum: „Róm á harða móður og
Lucius og Cajus hættulega stjúp-
móður." Fyrstur af ættingjum
Ágústusar féll þó í valinn eða
réttara sagt fyrir eitri einkalæknis
Liviu, Marcellus, systursonur keis-
arans og eiginmaður Júlíur sem
sjálf er rekin í útlegð. En dætur
hennar eru tvær, og koma við
sögu.
Afkomendur Liviu eru synir
hennar, Tiberíus, sem verður
keisari á eftir Ágústusi, og
Drúsus, sem hún lætur lækni sinn
drepa á eitri, en hann er sendur á
vígstöðvarnar í (Íermaníu, þar
sem Drúsus hefur særst svo sem
fram kom í öðrum þætti. Synir
Drúsusar eru svo Germanicus, sem
er orðinn fullorðinn þegar hér er
komið sögu og hættulegur keppi-
nautur Tiberíusar, og Claudíus
sögumaðurinn, en dóttir hans er
Livilla. Sonur Tiberíusar er Cast-
or, sem líka er að verða fullvaxinn,
svo og Drúsus.
Til að gera málið enn flóknara
eru unglingarnir látnir giftast
börn að aldri. Unglingar af
Claudíusarættinni látnir eigast,
þannig að margir ættliðir lifa
samtímis á ættarhlyni keisara-
ættarinnar, sem er orðinn eins
greinóttur og sjálfra Olynjpsgoð-
anna eins og segir í bókinni. Til
dæmis finnst Liviu að Julilla,
dótturdóttir Ágústusar manns
hennar eigi að eiga einhvern af
sonarsonum sínum. Og um leið og
einhver karlmannanna er látinn,
er kona hans gefin einhverjum
sem henta þykir vegna mægða eða
látin skilja við lifandi mann sinn
til að geta átt annan sem hentar
valdabröltinu.
Og enn er að vaxa upp ættliður,
sem getur orðið fyrir hinni valda-
sjúku Liviu og syni hennar Tiberí-
usi. Það eru, — eftir að búið er að
koma Germanieusi sonarsyni
hennar, (syni Drususar) fyrir með
eitri í Sýrlandi —, börn hans og
Agrippu konu hans, drengirnir
Nero (sem ekki má rugla saman
við þann Nero er síðar varð
keisari), Drusus, Caligula, er nær
því að vera keisari áður en hann er
drepinn, og systurnar Agripppin-
illa og Drusilla. En Nero kvænist
Helno, dóttur Castros og Livillu.
Caligula er í sögunni frá barnæsku
látinn vera óstýrilátur mjög,
kveikir í húsi Claudiusar í
hefndarhug, enda talinn hálf-
brjálaður og öllum hættulegur
eftir að hann er keisari orðinn.
Síðasta nafnið á listanum yfir
erfingja Ágústusar keisara er
Claudíus, sem vegna bæklunar
sinnar, virðist ekki líklegur til að
geta orðið keisari og því engum
hættulegur. Það verður honum til
lífs. Engan grunar að hann geti
orðið keisari. Ekki hann sjálfan
heldur, þar til þýsku hermennirnir
í æðisgenginni leit að eftirmanni
eftir morðið á Caligula keisara,
allt í einu grípa Claudíus og gera
hann að keisara.
Orustuvöllur sjúkdóma
En hvað segir sagan um
Claudius. í alfræðiorðabók fær
hann þessa umsögn; Claudius
Tiberíus Drusus, rómverskur keis-
ari frá árinu 41 til 54 eftir Krist.
Var lærður maður og smámuna-
samur gruflari, krýndur keisari
eftir dauða Caligula. Þrátt fyrir
líkamlega veikleika Claudiusar,
var hann besti og framtakssam-
asti stjórnandinn á fyrstu öld.
Undir hans stjórn náðu Rómverjar
undir sig Bretlandseyjum árið 43.
Réttarfar, fjármálastjórn og
réttur borgaranna var bættur
undir hans stjórn en hann stóð illa
á móti áhrifum umhverfisins og
var viljalaus, sérstaklega gagnvart
konum sínum Messalinu og
Agrippinu. Var byrlað eitur af
Agrippinu, (bróðurdóttur hans,
dóttir Germanicusar) þegar hún
sóttist eftir að gera son sinn Nero
af fyrra hjónabandi að eftirmanni
Claudiusar.
Þetta síðasta kemur að sjálf-
sögðu ekki fram í bókinni, sem er
sjálfsævisaga Claudiusar, en í
sjónvarpsþáttunum.
Claudiusi er strax svo lýst að
hann hafi í barnæsku verið
sannkallaður orrustuvöllur sjúk-
dóma. Hann er haltur, heyrnar-
laus á öðru eyra og svo tauga-
veiklaður að hann stamar óskap-
lega. Sem barn leikur Achley
Night Claudius í þriðja þættinum.
Má mikið vera ef hann er ekki
sjálfur spastiskur sjúklingur, svo
vel gerir hann það. En að öðru
le.vti er hlutverkið í þáttunum 12 í
höndum brezka leikarans Derek
Jacobi. Claudius er þar allt frá 17
ára gamal! og upp í 64ra ára og
kemur á víxl fram sem sögumaður
á gamals aldri og unglingurinn og
ungi maðurinn, þegar brugðið er
upp myndum aftur í tímann.
Leikarinn er þekktur í Bretlandi
bæði á leiksviði og í kvikmyndum.
I uppflettingabókum er auk
herferða til Bretlands og fleiri
landa getið rita Claudiusar I og
fræðistarfa. Þar segir, að sagnrit-
arinn Livius hafi snemma komið
honum á sporið í sagnfræðilegum
áhuga og rannsóknum. Hafi hann
varið Cicero í bæklingi, og síðan
snúið sér að sögu Rómaveldis frá
Ágústusi eftir að hann komst að
því hversu erfitt væri að skrifa
frjálslega um borgarastríð’in.
Hann ritaði 8 bækur um sögu
Etrúríu og 8 um Karþagóborg, allt
á grísku, sjálfsævisögu og bók um
stafróf og réttritunarumbætur —
sem hann sem keisari reyndi að
koma á. En öll verk hans eru týnd
og ekki lengur hægt að meta gæði
þeirra. Etrúríubækurnar hafa
líklega byggst á frumheimildum
og gat fyrsta kona hans, Urgulan-
illa og ættmenn hennar, sem voru
af þeim stofni, verið tengiliðir
fyrir hann. Hann skildi við hana
og kvæntist Messalinu, sem var
kona hans þegar hann varð keisari
og loks hinni ungu Agrippinu.
Hann átti tvö börn, Drusus og
Claudiu sem dóu ung með fyrstu
konu sinni, dótturina Claudiu
Antoniu með annarri konu sinni
og Octaviu og Britannicus Caesar
með Messalinu.
Eitt frægasta
Ijóöskáld Breta
Um þennan tíma fjallar skáldið
Robert Graves þegar keisaraveldið
er að stíga sín fyrstu skref í Róm
og festast í sessi, og lýðveldið, sem
menn enn dreymir um, að víkja
fyrir valdafíkn keisaranna. Hér er
vísvitandi notað orðið skáld, því
Robert Graves er eitt af þekktustu
ljóðskáldum Breta, og á stóran
þátt í þróun ljóðlistar eftir
heimsstyrjöldina fyrri, er hann
tók að gefa út ljóð í mörgum
bindum, sem vöktu mjög mikla
athygli, einkum vegna formfeg-
urðar og glæsileika. Þar komu
hann og W.H. Auden í kjölfar T.S.
Eliots og voru lengi í fararbroddi.
Einnig hefur hann skrifað fjölda
af greinum um heimspeki og
fagurfræðileg efni. En hvað út-
breiddastri frægð hefur hann
sjálfsagt náð með hinum sögulegu
skáldsögum sínum, sem þykja
bæði bera vott um mikla þekkingu
á viðfangsefninu og vera djarfar í
túlkun. Og þá einkanlega um
Claudius keisara fyrsta, þ.e. bæk-
urnar Claudius (1934), Ég,
Claudius (1935), Guðinn Claudius
(1934) og Claudius og Messalina
(1936). Hann var prófessor í ensku
við Cairo-háskóla og 1961 ;var hann
kjörinn prófessor í Ijóðlist við
Oxfordháskóla. En nú býr hann á
Majorca, þar sem hann hefur
dvalið, að undanteknum stríðs-
árunum, síðan 1930.
Á þessu verki hefur Jack Pul-
man byggt íexta sjónvarpsþátta
BBC, sem við erum nú að sjá. Og
hefur mikil vinna verið lögð í að
halda blæ þess tíma sem sönnust-
um. Tónlist Davids Wulstans í
myndinni er byggð á rannsóknum
hans á tónlist þess tíma, svo og
hljóðfærin sem notuð eru.
Eins og sýning
skyggamynda á tjaldi
Á þessum tíma stóð Rómaveldi
með mestum blóma, þótt stofn
þess mikla hlyns væri ormétinn og
feyskinn og sjúkur, eins og Einar
Benediktsson lýsir svo snilldar-
lega, og Róbert Graves gerir Iíka
skóna í bók sinni. I ljóði sínu
Rómaveldi náði á dögum
Ágústusar keisara yfir
mestan hluta þáverandi
„heimsbyggð“, eins og sést
á þessu korti yfir skatt-
löndin.
Kvöld í Róm, rifjar Einar upp
söguna þar sem hann stendur við
Tíberfljót, er sígur seint og hægt í
ægi, seint og þungt — með tímans
göngulagi".
Sjónir huxar sjá þá dauðu ok horfnu,
sÍKurfóikið. ættarmerkin fornu.
Brennur þrá tii frama af enni ok auKum.
ást til náms ok tÍKnar. ffkn til Kjaldsins.
Ver með hreysti ok viljans eld í tauKum,
víf með ka rleik. stolt sem torKsins Kyðja,
byKKja lund ok likam sterkra niðja,
leKKja saman hornstein Rómavaldsins.
Beinleit fljóð ok brúnaþrunKnir halir
bekkjast síðar fast við hÓKlffskvalir.
Lfnur andlits lúðar eru ok sjúkar,
limir mýkri en dýnan, sem þá hvflir.
Styrk ok frfðleik hnixinn hjúpa dúkar.
Iljartað ástalaust f munuð veilist.
UppKjört fjör í citur nautnar seilist,
ofláts-mælKÍ hrörnun þankans skýlir.
Neisti af heift f ösku þrælaóttans.
ormstönn dauðabeyKS f Kervi þóttans.
vúrð til falls ok hels í bræðrabyltu,
bera af sér fræ í nýjar sálir.
llpp af brunarúst ok vi'kí villtu
vex hið unKa ok háborðssaiinn tjaldar,
þar sem dróttir drottni ok þýi aldar
drekka saman tfmans banaskálir.
I IP
t
Skáldið Robert Graves.
FrægðarþjóAin frelsið af sér kúgar.
fórnast sjálf við altar nýrrar trúar,
glatar eigin heiðri í hörKaspilling,
hrapar sjálf til dauða i Koðsins falli.
Ellisturluð hernska í blindni ok trylling
blóði þjóða sér til ólífs hellir, —
milli tve^Kja siða í fálmi íellir
fjöregg sinnar eigin Ka*fu af stalli.-
Og Einar spyr: „Cæsars borg!
Skal stríð þitt, dáð og draumur,
drukkna í geimsins sjó sem
hljóðlaus straumur? Fyrir huga
hans sveima liðnar tíðir. „Svífa á
borði elfar aldir, lýðir/ eins og
sýning skuggamynda á tjaldi."
Þannig horfa íslenzkir sjónvarps-
áhorfendur nú á myndirnar á
tjaldi sem sýna liðnar tíðir.
Gamall kunningi úr
jólaguðspjallinu
Þegar sjónvarpsáhorfendur
koma inn í söguna í fýrsta þætti,
hitta þeir fyrir „gamlan kunn-
ingja“, Ágústus keisara heims-
byggðarinnar úr jólaguðspjallinu.
Júlíus Cæsar ömmubróðir hans
hafði ættleitt hann og hann varð
keisari eftir valdabaráttuna við
Oktavius og sigurinn yfir Markúsi
Antoniusi. Rómaveldi hafði þá
lagt undir sig Galliu (Frakkland)
og Germaníu að Rínarfljóti, enda
koma mikið við sögu landvinning-
arnir og bardagarnir við Germani,
til að halda löndum mjög við sögu í
sjónvarpsþáttunum. Þar er til
dæmis Drusus, faðir Claudiusar,
að berjast, þegar hann deyr. Og
Tiberíus leiðir líka heri þar og
víðar. Löndin við Miðjarðarhaf eru
líka skattlönd Rómaveldis, á
dögum Ágústusar, svo sem kunn-
ugt er m.a. úr jólaguðspjalli
biblíunnar.
Aðdraganda keisaratímabilsins
má rekja til þjóðveldisins á 2. öld
fyrir Krist. Rómverjar þess tíma
skiptust í tvær stéttir, patricia og
plebeja, höfðingja og alþýðu, sem
naut nær engra stjórnmálarétt-
inda og var ekki kjörgeng til æðri
embætta. En plebejum tókst
smám saman að öðlast jafnrétti
við patricia til æðri embætta.
Stjórnlög Rómar viðurkenndu ekki
lengur aðalsstétt, en engu að síður
voru völdin í höndum hins nýja
embættisaðals, ættgöfugra tignar-
manna og nýríkra. Og var megin-
uppistaða öldungaráðsins hin nýja
valdastétt en eymd öreigalýðsins
jókst. Júlíus Caesar, sem varð
einráður í Rómaveldi árið 45 f. Kr.,
taldi sig hafinn yfir stéttaskipt-
ingu og flokkadrætti. En hann
hafði áður stuðst við lýðinn. Og
bæði hann, og síðar Ágústus, héldu
því framan af fram að veldi þeirra
væri bráðabirgðaráðstöfun og
lýðveldi yrði komið á. En svo fór
fyrir þeim, eins og öllum öðrum
valdhöfum sem fara að bergja á
Ættartala Júlíus-
ar-Claudíusarættarinnar
frá Ágústusi og Liviu og til
Nerós.
Scntem* GD GD Tíh Clðitd Htftt
I ----J 3
«ii«i 'ffx ri8tm«sj?c»

Jttli* I
Vipsanið
■ ■ I
Ofttsii*

o
w c. I
Apnppína f GD Germsníeas
J

imMMmÍímmmmI
r“
Ocuvf,

Brftðfinkits
sætleika einræðis, að erfitt reynist
að sleppa takinu.
í sögu Claudiusar er þessi þáttur
ofinn inn í. Drengurinn Claudius
dáir afa sinn, fyrsta mann Liviu.
Hann er látinn segja: „Afi minn
var einn. af góðu Claudiusunum.
Hann gekk í lið með Cæsari,
sannfærður um að hann væri sá
eini, sem væri þess umkominn að
veita Róm frið og öryggi á þeim
háskatímum, sem þá voru. í
Egyptalandsstyrjöldinni barðist
hann djarflega, en þegar grunur
vaknaði hjá afa mínum um það, að
Júlíus Caesar hygði á einveldi,
vildi hann ekki ljá lið sitt til þess,
að það áform heppnaðist... En að
lokum sannfærðist hann um, að
þótt Ágústus væri neyddur til
sæmdar sinnar vegna, að hegna
morðingjum kjörföður síns Júlíus-
ar Caesars, þá væri hann þó ekki
að upplagi hneigður til harðstjórn-
ar og einræðis, heldur vildi hann
veita þjóðinni hið forna frelsi
hennar. Hann gerðist því maður
Ágústusar og settist að í Róm með
Livíu konu sinni og Tíberíusi
föðurbróður mínum, sem þá var
tveggja ára gamall...“ Ágústus og
Livia dylja því einræðisvald sitt
undir grímu hins forna frelsis og
lýðræðis. Og í þáttunum kemur oft
fram, að ýmsir þeir sem fjarlægðir
eru, eru grunaðir um að vilja
endurreisa hið forna lýðveldi, svo
sem Drúsus faðir Claudiusar. í
bréfinu frá vígstöðvunum í Þýzka-
landi, til Tiberíusar, sem keisara-
hjónin komast í í 2. þætti, segir
hann einmitt að Ágústus mundi
fús að sleppa völdunum og stofna
lýðveldi , en Livia mundi aldrei
Claudius með lárviðarsveig
á höfði, hylltur sem keisari
Rómaveldis.
leyfa honum það. Og því verður
Drúsus hættulegur einveldinu og
Livia lætur drepa hann, þótt hann
sé sonur hennar. Baráttan um
keisaraveldi eða lýðveldi er því
stór þáttur í frásögninni.
Bókinni „Ég, Claudius" lýkur
þar sem Claudius er gerður að
keisara. Þá hefur Caligula bróður-
sonur hans ríkt um sinn, eftir
dauða Tibéríusar. En eftir eru þá
þrír þættir, (úr báðum bókum
Graves), sem segja frá ríkisstjórn-
arárum hans, og því haldið fram
að hann hafi unnið að því að
endurreisa lýðveldið, en hin æsi-
lega valdabarátta allt í kring um
hann komið í veg fyrir það. Hvað
sem rétt er í því. Og Claudius er
látinn bíða saddur lífdaga eftir
dauða sínum, sannfærður um að
lýðveldið verði aldrei endurreist.
Með þá von eina að eftir 1900 ár —
eða nú á 20. öldinni — muni saga
hans lesin. Ekki séð — hvernig
hefði þessi rómverski keisari líka
att að láta sig dreyma um
sjónvarp.
(Tekið saman af E. Pá.)