Morgunblaðið - 03.12.1978, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1978
Númer 14
Madison
Viö höfum nú séð að Sam-
bandsveldið er okkur nauðsyn
þar sem það er vörn gegn
erlendum hættum, varðveitir
frið meðal okkar sjálfra,
varðveitir viöskipti okkar og
samei)íinleKa hagsmuni, getur
eitt komið í stað þeirra
hernaðarstofnana sem spillt
hafa frelsi Gamla heimsins og
er að lokum meðal við þeirri
flokkadráttasýki sem reynst
hefur öðrum almenningsstjórn-
um banvæn, en uggvænleg ein-
kenni hennar má finna í okkar
eigin stjórn. Það eina sem við
eigum enn eftir að athuga í
þessum þætti rannsóknar okkar
eru þau andmæli sem höfða til
víðáttu þess lands sem Sam-
bandsveldið á að ná til. And-
stæðingar stjórnarskrárinnar
færa sér í nyt ríkjandi fordóma
um háefilega stærð áhrifasviðs
lýðveldisstjórnar og reyna
þannig að þyrla upp ímynduðum
erfiðleikum í stað raunverulegra
sem engir finnast. Af þessum
sökum er enn frekari ástæða til
að fjalla lítillega um ofangreind
andmæli.
í fyrri greinum höfum við
skýrt og hrakið þá villu-
kenningu að takmarka verði
lýðveldisstjórn við lítið land-
svæði. Ég nefni hér aðeins að
upphaf og viðgang þessarar
kenningar má einkum rekja til
þess að ruglað er saman lýðveldi
og lýðræði, á hið fyrra er beitt
rökum, sem ráðast af eðli hins
síðara. Hinn raunverulegi mun-
ur þessara tveggja stjórn-
skipana hefur áður verið rakinn.
Hann er sá að við lýðræði kemur
þjóðin saman á þing og ræður
sjálf málum til lykta, en við
lýðveldisskipan koma fulltrúar
þjóðarinnar og umboðsmenn
saman og fara með völd fyrir
hennar hönd. Vegna þessa
hlýtur lýðræði að vera bundið
við lítið landsvæði. Lýðveldis-
skipan getur náð um víðari
lendur.
Mikilsmetnir höfundar, sem
með áhrifum sínum hafa átt
drjúgan þátt í að móta svip
stjórnmálaskoðana á okkar
tímum, hafa í list sinni léð
þessari óhappakenningu lið. Þar
sem þeir lifðu sjalfir undir
stjórn einvaldskonungs eða und-
ir takmarkaðri konungsstjórn,
reyndu þeir að leiða í ljós kosti
þessara stjórnarhátta en draga
fremur úr göllum þeirra með því
að bera þá saman við ágalla og
lesti lýðveldisstjórnarfars, og
vitnuðu í því sambandi gjarnan
til róstusamra lýðveldisríkja á
Grikklandi til forna eða á Ítalíu
okkar tíma. Með því að rugla
saman orðum hefur það verið
létt verk að heimfæra upp á
lýðveldisskipan athugasemdir
sem aðeins eiga við lýðræði, þar
á meðal þá athugasemd að
lýðveldisskipan hæfi aðeins litlu
samfélagi á þröngu landsvæði.
Það kann að vera að menn
hafi síður veitt þessari skoðana-
villu athygli af því að flestar
almenningsstjórnir fornaldar
voru lýðræðisstjórnir; jafnvel í
Evrópu okkar daga — en þar
voru hinar mikilvægu reglur
fulltrúastjórnar uppgötvaðar —
eru engin dæmi sannrar
almenningsstjórnar sem jafn-
framt lyti þessum reglum.
Þótt Evrópa eigi allan heiður-
inn af því að hafa uppgötvað
þessar skipulagsreglur stjórn-
valda, sem gera kleift að ein-
beita stjórnmálavilja stærstu
samfélaga og beina honum að
því sem er til almenningsheilla,
á Ameríka óskiptan heiðurinn
af því að hafa uppgötvað grund-
völl víðlendra og samkynja
lýðvelda. Við getum þó aðeins
harmað að sumir borgarar
Ameríku skuli vilja svipta hana
heiðrinum af því að sanna
hagnýti þessara hugmynda með
því að koma á þeirri heildar-
skipan sem nú er lögð fyrir
okkur.
Eðlileg landamæri lýðræðis-
ríkis ráðast af þeirri fjarlægð
sem fjarlægustu borgarar þess
þurfa að fara til að leysa
stjórnarstörf sín af hendi, ríkið
getur ekki heldur náð til fléiri
borgara en svo að þeir megi allir
taka þátt í stjórnsýslunni. A
sama hátt ráðast eðlileg landa-
mæri lýðveldis af mestu fjar-
lægð sem enn leyfi fulltrúunum
að þinga um opinber mál eins
oft og þörf krefur. Er unnt að
segja að landamæri Bana-
ríkjanna séu of víð til þessa?
Enginn sem minnist þess að á
Atlantshafsströndinni eru
lengstu landamæri Sambands-
veldisins mun svara þessu
játandi. Fulltrúar Ríkjanna
hafa nú setið nær samfellt á
þingi í þrettán ár, og fulltrúar
hinna fjarlægari Ríkja hafa
ekki verið fjarverandi oftar en
fulltrúar hinna sem liggja nær
þingstaðnum.
Til þess að meta þetta
athyglisverða málefni nánar
skulum við skoða raunverulega
stærð Sambandsveldisins.
Samkvæmt friðarsamningum
eru landamærin sem hér segir:
Atlantshafið að austan,
þrítugasta og fyrsta breiddar-
gráða að sunnan, Missis-
sippi-fljótið að austan, og að
norðan óregluleg bugðulína, sem
stundum nær norður fyrir
fertugasta og fimmta breiddar-
baug en annars staðar suður við
fertugasta og annan breiddar-
baug. Suðurströnd Erie-vatns
liggur sunnan hinna síðast-
nefndu marka. Fjarlægðin milli
þrítugasta og fyrsta breiddar-
baugs og þess fertugasta og
fimmta er níu hundruð sjötíu og
þrjár mílur, frá hinum
þrítugasta og fyrsta til hins
fertugasta og annars eru sjö
hundruð sextíu og fjórar mílur
og hálf að auki. Meðaltal
þessara fjarlægða er átta-
hundruð sextíu og átta mílur og
þrírfjórðu úr mílu. Að líkindum
er meðalfjarlægðin milli
Atlantshafsstrandar og Missis-
sippifljóts ekki meiri en sjö-
hundruð og fimmtíu mílur. Ef
við berum þessar stærðir saman
við stærðir nokkurra landa í
Evrópu virðist mega sýna að svo
megi haga skipulagi okkar að
það nái til alls þessa landsvæðis.
Það er ekki öllu stærra en
Þýskaland, en þar situr jafnan á
rökstólum þing fulltrúa alls
staðar að úr keisaradæminu.
Áður en Pólland var síðast
limað sundur var það ekki miklu
minna, en þar fór eitt þing með
æðstu völd. Ef við hlaupum yfir
Frakkland og Spán sjáum við að
þótt Bretland sé lítið eiga
fulltrúar nyrstu héraða eyjar-
innar eins langa leið til þjóð-
þingsins og lögð er á fulltrúa
fjarlægustu hluta Sambands-
veldisins.
í fyrsta lagi er þess að
minnast að ekki eru öll völd
lagasetningar og stjórnsýslu í
höndum allsherjarstjórnarinn-
ar. Valdsvið hennar er takmark-
að við ákveðin tiltekin málefni
sem ná til allra meðlima lýð-
veldisins, en þeir geta ekki ráðið
fram úr af eigin rammleik. Hin
lægri stjórnvöld, sem geta haft
með höndum málefni sem með-
limirnir geta leyst úr á eigin
spýtur, munu halda umboði sínu
og umsvifum. Væri það ætlunin
í tillögum stjórnarskrárþingsins
að leggja niður stjórnir ein-
stakra ríkja, hefðu andstæðing-
ar tillagnanna nokkuð til síns
máls, þótt reyndar væri ekki
torvelt að sýna fram á að væru
stjórnir Ríkjanna lagðar niður
yrði allsherjarstjórnin í sjálfs-
vörn að koma þeim á fót aftur
og fá þeim fyrri völd.
í öðru lagi er þess að geta að
það er megintilgangur Stjórnar-
skrár Sambandsveldisins að
tryggja bandalag hinna upp-
runalegu þrettán Ríkja, en við
vitum að þau fá staðist í raun,
og að bæta við öðrum Ríkjum
sem rísa kunna innan hinna
upphaflegu Ríkja eða í nágrenni
þeirra, en við getum ekki efast
um að hvorutveggja sé raun-
hæft. Það skipulag sem þurfa
kann vegna landssvæðanna á
norðvestur landamærum okkar
verðum við að eftirláta þeim
sem betur ráða við verkefnið
vegna nýrra uppgötvana og
meiri reynslu.
I þriðja lagi skulum við
minnast þess að samgöngur
Sambandsveldisins munu síðar
verða auðveldari en nú vegna
ýmis konar endurbóta. Vegir
munu alls staðar verða styttir
og þeim haldið í betra lagi,
gististöðum mun fjölga og þeir
batna, í austurhluta landsins
munu alls staðar eða nær alls
staðar opnast greiðar siglinga-
leiðir innanlands. Samgöngur
milli vestursvæðanna og strand-
svæðanna við Atlantshafið og
milli héraða innan þessara
svæða munu verða auðveldari
vegna þess að landið er frá
náttúrunnar hendi búið ágæt-
um siglingaleiðum sem tæknin
mun eiga auðvelt með að tengja
og fullkomna.
í fjórða lagi er að geta þess
sem er enn mikilvægara: Nær
öll Ríkjanna verða á landamær-
um og munu því finna sig knúin
til að leggja sinn skerf til
allsherjarvarna vegna um-
hyggju um eigið öryggi. Þannig
munu þau Ríki, sem fjærst
liggja hjarta Sambandsveldisins
og njóta þannig að sjálfsögðu
sízt ávaxtanna af starfi þess,
jafnframt vera í mestu návígi
við erlendar þjóðir og þarafleið-
andi stundum hafa mesta þörf
fyrir styrk Sambandsveldisins
og liðsinni. Þannig kann að vera
óþægilegt fyrir Georgiö, eða
Ríkin á norður og vestur landa-
mærum okkar að senda fulltrúa
sína til aðseturs stjórnarinnar;
en þeim mun þykja það enn
óþægilegra að berjast einir við
innrásarlið eða jafnvel að bera
einir allan kostnað af varúðar-
ráðstöfunum sern gera þyrfti
Upphaf bandarískra
stjórnmálaflokka
Meðan á Frelsisstríðinu stóð
og þar til hin nýja stjórnarskrá
hafði tekið gildi gætti lítt
skipulegs starfs stjórnmála-
flokka í Bandaríkjunum. Að
vísu var allstór hópur manna
sem í upphafi vildu halda tryggð
við Bretaveldi en þeir höfðu ekki
með sér skipulegt flokksstarf og
voru fljótlega ofurliði bornir.
Þeir sem vildu aðskilnað frá
Bretaveldi höfðu heldur engin
flokkstengsl sín á milli, frelsis-
baráttan ein var meginmarkmið
þeirra og gaf ekkert tilefni til
skiptinga eftir öðrum viðhorfum
til stjórnmála þar sem allir voru
í meginatriðum sammála um
mikilvægi þessa eina megin-
markmiðs. Bandalagsákvæðin
gerðu jafnframt ráð fyrir svo
lausum tengslum Ríkjanna að
þess var ekki að vænta að
skipulegt flokksstarf um alls-
herjarmálefni sprytti upp með-
an þau voru grundvallarlög
landsins.
Eins og sjá má af seinustu
grein sem hér var birt, grein 10
eftir Madison, óttuðust menn að
skipulegt flokksstarf og flokka-
drættir myndu spilla stjórn-
málalífinu og vonuðust til að
víðfeðmi landsins og skipting
þess í fleiri en eitt ríki er hefðu
verulegt sjálfstæði gætu hamlað
gegn verstu áhrifum flokka-
drátt. í þessu hefur Madison
orðið sannspár; þótt skipulagið
hafi ekki komið í veg fyrir
flokkadrætti með öllu, hafa
bandarískir stjórnmálaflokkar
aldrei náð þeirri samhæfingu og
hnitmiðun sem Madison vildi
forðast.
Fyrstu stjórnmálaflokkarnir,
sem ná til allsherjarstjórnmála
Bandaríkjanna og til landsins
alls, áttu rót sína að rekja til
baráttunnar um staðfestingu
stjórnarskrárinnar 1788—1789.
Menn fylktu sér saman um fylgi
við hina nýju stjórnarskrá, þótt
liðsmenn skiptust þá öðruvísi en
meðan verið var að samþykkja
stjórnarskrána.
Washington forseti fylgdi fast
eftir þeirri stefnu að styrkja
allsherjarstjórnina svo sem ætl-
unin hafði verið með því að setja
nýja stjórnarskrá. í þessu naut
hann stuðnings Alexanders
Hamilton fjármálaráðherra síns
og mikils hóps manna sem
Hamilton hafði áhrif á.
En Jefferson utanríkisráð-
herra í stjórn Washingtons og
James Madison sem sat á þingi
fyrir Virginiu snerust gegn
eflingu allsherjarvaldsins þótt
þeir hefðu verið fylgjandi
stjórnarandstöðuflokk sem
tók upp ýmis sjónarmið
þannig stjórnarandstöðuflokk
sem tók upp ýmis sjónarmið
andstæðinga stjórnarskrárinn-
ar. Jefferson gaf þessum flokki
nafnið republikanaflokkurinn,
en flokkur forseta dró enn nafn
sitt af baráttunni um stjórnar-
skrána og var kallaður federa-
listaflokkurinn en Hamilton var
leiðtogi þess flokks
Það sem einkum greindi þessa
flokka að var annars vegar
afstaða til dreifingar valdsins
og hins vegar áherzlu á sjálf-
stæði Ríkjanna og á landbúnað.
Flokkur Hamiltons lagði hins
vegar áherslu á alríkisvald og á
iðnað og verslun. Fylgi republik-
ananna var mest í landbúnaðar-
héruðunum vestantil í landinu,
en fylgi federalista var hins
vegar einkum í norðausturríkj-
unum.
Federalistaflokkurinn og
megináherslur hans hurfu
smátt og smátt af sjónarsviðinu
undir langri samfelldri stjórn-
arforystu republikana — forset-
arnir Jefferson, Madison og
Monroe voru allir republikanar
— enda áttu grundvallarsjónar-
mið þeirra varla við þau vanda-
mál sem helst voru uppi þegar
líða tók á 19. öldina. Til
flokks Jeffersons og Madisons
má í megindráttum rekja sögu
annars þeirra flokka sem nú
skipta með sér stjórnmálafylgi
Bandaríkjamanna, en hann hef-
ur nú skipt um nafn og heitir
demokrataflokkurinn — and-
stæðingarnir hafa tekið upp hið
gamla nafn flokksins og kalla
sig republikana.
Ilalldór Guðjónsson.
Greinar Bandalagsmanna