Morgunblaðið - 09.03.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. MARZ 1979
15
Dr. Björn Jóhannesson:
Til athugunar fyrir eigendur lax-
veiðiréttinda í vatnakerfi Þiórsár
Mig langar til að biðja Morgun-
blaðið að birta eftirfarandi hug-
leiðingar í tilefni af athyglisverð-
um fréttapistli um laxveiði í
Þjórsá, er birtist í blaðinu þann 18.
febrúar s.l.
I grein eftir höfund þessara
athugasemda, sem birtist undir
fyrirsögninni „Laxakynbætur" í 4.
hefti Freys 1978, segir: „... að
fiskur lifir á dýrum eða átu, sem
dafnar í vatninu. Slík áta lifir
beint eða óbeint á svifjurtum, sem
vaxa í vatninu, á sambærilegan
hátt og jurtir á þurru landi.
Svifjurtir lúta að öllu leyti sömu
vaxtarlögmálum og grösin i tún-
inu. Þær krefjast sömu jurtanær-
ingarefna eða áburðarefna og auk
þess ljóss og yls.“ Jurtanæringar-
efni berast í ár og vötn úr jarðvegi
og bergefnum viðkomandi vatna-
svæðis, við rotnun lífrænna efna-
sambanda og fyrir vatnsleysanleg
áhrif. Þar við bætist, að með
stóraukinni áburðarnotkun síð-
ustu áratugina, berst vaxandi
magn jurtanæringarefna frá
áburði með yfirborðsvatni og
grunnvatni í ár og vötn og skapa
þar aukið magn svifjurta og átu.
Þessara áhrifa gætir að öðru jöfnu
meira í vötnum, þar sem svifjurt-
um og smádýrum gefst betra tóm
til að nýta áburðarefnin, en í ám
gætir áburðaráhrifa að öðru jöfnu
þeim mun meira sem þær eru
lengri og straumhraði þeirra
minni. Hagnýtur mælikvarði á
átumagn eða frjósemi tiltekins
vatnasvæðis fyrir lax er sá fjöldi
Björn Jóhannesson
sjógönguseiða sem vatnasvæðið
framleiðir á ári.
Sé gert ráð fyrir að Vá hluti þess
lax sem gekk í Þjórsá sumarið
1978 hafi veiðst, þá hafa alls um
15.000 laxar gengið í ána á sumr-
inu. Sé ennfremur gert ráð fyrir að
um 25%'* gönguseiða endurheimt-
1) í nýútkominni rannsóknawkýrslu eftir Árna
ísaksson og tvo bandaríska sérfrædinsa er talið
aú um 26% af laxaseiðum sem gengu úr
Elliðaínum sumarið 1975 hafi skilað sér
þangað sem fullvaxnir laxar.
ist eða skili sér sem kynþroska
fiskar, þá hefur þurft um 60.000
gönguseiði til að standa undir
nefndri veiði. Má telja öruggt, að
aukin áburðarnotkun á vatna-
svæði Þjórsár, ekki síst allmiklar
uppgræðsluframkvæmdir á Búr-
fellssvæðinu, hafi stuðlað að þeirri
átumyndun, er gerði mögulega
framleiðslu á um 60.000 laxgöngu-
seiðum. Við þessa tölu þarf raunar
að bæta þeim seiðafjölda, sem
fiskendur, minkur og aðrar fiskæt-
ur hafa hirt.
Algengast er, að laxveiðisvæði
framleiði með náttúrlegu klaki
meira en nóg af kviðpokaseiðum
til að fullnýta þá átu sem viðkom-
andi vatnasvæði framleiðir. Má í
þessu sambandi minna á, að lax-
hrygna framleiðir utn 1.600 hrogn
fyrir hvert kg af eigin þunga,
samkvæmt nýlegum tölum Veiði-
málastofnunarinnar; 10-punda
hrygna gefur þannig um 8.000
hrogn. Átta slíkar hrygnur myndu
framleiða álíka mörg hrogn og
ofannefndur fjöldi laxgönguseiða
er bar uppi laxveiðina í Þjórsá
sumarið 1978. Samkvæmt rann-
sóknum Árna Isakssonar á nefnd
meginregla þó ekki við um vatna-
kerfi Þjórsár, með því hann telur
að röskur helmingur af veiði s. 1.
sumars sé að uppruna kviðpoka-
seiði (eða seiði alin í tvær vikur í
eldisstöð), sem sleppt var í Fossá
og Kálfá sumurin 1974 og 1975. Sé
þetta ástand ríkjandi, bendir það
til þess, að árlega þurfi að sleppa
nokkru af seiðum í Kálfá (og ef til
vill víðar á vatnasvæðinu) til að
nýta að fullu það átumagn sem
Þjórsársvæðið hefur upp á að
bjóða. Þessu fylgir sá kostur, að
unnt myndi á tiltölulega skömm-
um tíma að hafa talsverð áhrif á
meðalstærð þess lax sem gengur í
Þjórsá, og er þetta atriði raunar
tilefni þessara hugleiðinga.
Það kostar- sérhverja laxá jafn
mikla átu að framleiða eitt göngu-
seiði sem kemur aftur sem 5 punda
lax og annað sem skilar sér sem 15
punda lax, svo að dæmi séu nefnd.
Að vísu dvelst stærri laxinn tvö ár
en hinn minni eitt ár í sjó, og má
ætla að nokkru meira misfarist af
laxi í hafinu á tveim árum en einu.
Þó er vitað, að afföllin eru tiltölu-
lega lítil seinna árið, nema þar
sem um verulega sjóveiði er að
ræða. Þá ber að hafa það hugfast,
að markaðsverð erlendis er að
mun hærra fyrir stórvaxna en
smáa laxa, eins og greint er frá í
greinarkorni í FREY, 13. tbl. 1978.
Neðangreind tafla gefur til kynna
hlutfallsleg verðmæti á 5, 10 og 15
punda löxum á vestur-þýzkum
markaði; í töflunni er miðað við,
að á móti hverjum 100 eins-árs
löxum sem endurheimtast, þá skili
sér 90 af 2ja-ára-laxar-í-sjó.
Taflan sýnir glögglega, hve
miklu máli það skiptir, að stór-
vaxnir laxar gangi í íslenskar ár,
og er þá miðað við að laxinn sé
fluttur út. Fari svo fram, sem
athuganir Árna Isakssonar benda
til, að um helming hámarksfram-
leiðslu af laxi í Þjórsá þurfi að
grundvalla á sleppingu seiða í
Kálfá, myndi mikilvægt að velja
seiði af stórvöxnum laxastofni,
eins og ástæður frekast leyfa.
Jafnframt þyrfti að sjá svo um
(með hæfilegri þvergirðingu). að
smálax kæmist ekki í ána til að
hrygna.Átumagn Kálfár yrði þá
nýtt til framleiðslu á vænum laxi
einvörðungu. Með þessum hætti
mætti fljótlega hafa veruleg áhrif
í þá átt að auka meðalstærð þess
lax sem gengur í Þjórsá. Yrðu upp
teknar seiðasleppingar eins og hér
er mælt með, myndi eðlilegt að
veiðifélag Þjórsár semdi við eig-
endur Kálfár um hæfilega þóknun
fyrir afnot af ánni til framleiðslu
á vænum laxi. Ekki veitir af, þar
eð um 80% af Þjórsárlaxinum er
nú smálax, að mati Árna Isaksson-
ar. Að því er varðar útvegun á
stórvöxnum laxi til undaneldis, er
ekki ósennilegt að veiðiréttareig-
endur Þjórsár gætu orðið að liði
með hæfilegum fyrirdrætti að
haustinu til.
Sambærilegur í jöldi laxa Meðalþyngd kg Meðalverð á kg Hlutfallsl. markaðHverðmæti fyrir framangr. laxahópa
100 2.5 1.600 kr. í
90 5.0 1.900 .. 2.1
90 7.5 2.700 „ 4.5
Steinar J. Lúðvíksson:
Sagan verdur
seint fullskráð
Birst hefur í Morgunblaðinu
ítarleg ritgerð eftir Eyjólf Jónsson
á ísafirði undir heitinu „ísfirzkir
slysadagar". Er þar að finna
frásagnir um bjarganir og sjóslys
við ísafjörð á árunum 1911—1916
og gerir höfundur ritgerðarinnar
margar athugasemdir við bók
mína: „Þrautgóðir á raunastund",
sem út kom síðla árs 1978. Telur
hann í lok greinar sinnar að þættir
hans styðji þá skoðun sína að enn
sé fjærri að sjóslysasagan sé
fullskráð, vitnar í formálsorð
bókar minnar, og segir að von mín
að sæmilega hafi til tekizt um
áreiðanleik frásagna bókar
minnar séu stundum víðsfjarri að
rætast.
í bókaflokknum „Þrautgóðir á
raunastund", sem nú er orðinn 10
bindi, var ætlunin að rekja allar
bjarganir og sjóslys sem orðið
hafa við Island á þeim tíma sem
bækurnar taka yfir. Má segja, að
bókaflokkurinn skiptist raunar í
tvennt, þar sem annars vegar er
fjallað um atriði áranna frá því að
Slysavarnafélag íslands var
stofnað árið 1928 til ársins 1958, og
hins vegar þá atburði sem urðu
yfir árið 1928. Um atburði þá er
urðu á fyrrnefnda tímabilinu var
tiltölulega auðvelt að afla upp-
lýsinga bæði úr réttarskjölum,
prentuðum heimildum og síðast en
ekki síst með viðtölum við menn
sem upplifað höfðu atburðina. Um
atburði þá eru urðu á síðarnefnda
tímabilinu hefur hins vegar reynst
mun erfiðara að afla upplýsinga,
og þeim mun erfiðara sem lengra
líður frá samtímanum. Eins og um
getur í formála áðurnefndrar
bókar, hefur fyrst og fremst orðið
að styðjast við prentaðar og
skrifaðar heimildir um atburði
þessara ára, og þar segir enn-
fremur að einnig á því sviði hafi
verið takmarkað til fanga, og að
blaðaútgáfa á þessum árum hafi
verið fremur lítil, fréttir oft lengi
Steinar J. Lúðvíksson.
að berast og því víða hætt við að
eitthvað hafi skolast til í frásögn-
um.
Með tilliti til þessa hefur verið
lögð áherzla á að hafa samband
við fjölda fólks víða um land og
leita liðsinnis þess við upplýsinga-
öflunina. Hefur það jafnan
brugðist vel við og ekki talið eftir
sér tíma né fyrirhöfn til þess að
veita þessa aðstoð. Hafa á þennan
hátt borist ítarlegar upplýsingar
víða að frá landinu, en hinu er ekki
að neita, að annars staðar hefur
reynst erfiðara að afla fanga, eða
komast í samband við þá er veitt
gætu liðsinni.
Undirritaður hefur alltaf verið
þess vel meðvitandi að hætta væri
á því að bæði vantaði frásagnir af
einstökum atburðum í bókina, og
eins að ónákvæmni gætti í
einstökum frásögnum. Því hefur
alltaf verið óskað eftir því í
formála bókanna, að þeir sem
kynnu að rekast á missagnir í
bókinni, eða byggju yfir fyllri
vitneskju um þá atburði er þar er
fjallað um, hefðu samband við
undirritaðan eða útgáfuna, þar
sem ætlunin er að koma slíkum
athugasemdum á framfæri áður
en bókaflokknum lýkur. Skiptir
það meginmáli að þegar verkið
liggur fyrir sem heild geti það
talist sem traustast heimildarrit.
Athugasemdir og leiðréttingar
Eyjólfs eru því vel þegnar og miða
að þessu marki. Skiptir það ekki
máli fyrir undirritaðan hvaða hátt
hann kýs á að koma þeim á
framfæri, eða hvaða ályktanir
hann dregur.
Að lokum skal þetta tækifæri
enn notað til þess að koma á
framfæri ítrekuðum óskum um að
þeir sem veitt gætu upplýsingar
eða gefið fyllri lýsingar á ein-
stökum atburðum er getið er um í
bókum mínum, að hafa samband
við undirritaðan eða útgáfuna, svo
og ef menn verða varir við mis-
sagnir. Eyjólfur Jónsson segir í
grein sinni að enn vanti á að
sjóslysasagan sé fullskráð, og
verður sennilega seint hægt að ná
því takmarki, hversu mikið sem til
yrði reynt, eða hver sem það gerði.
Of seint var hafist handa við þessa
skrásetningu til þess að unt væri
að gera henni algjörlega fullnægj-
andi skil. En vonandi er þó, að
þegar upp verður staðið og bóka-
flokk þessum lokið, þá hafi verið
að nálgast það takmark að fyrir
liggi nokkuð ítarleg saga þessa
þáttar lífsbaráttu Islendinga. Það
er full þörf á því að við eigum slíka
sögu skráða, þar sem hér er um að
ræða „hernaðarsögu" þjóðarinnar,
eins og komist hefur verið að orði í
umfjöllun um bækurnar.
Steinar J. Lúðvíksson.
Blásarakvintettinn
á Norðurlandi
ÍSLENSKI blásarakvintettinn
leikur í Akureyrarkirkju á morg-
un. laugardaginn 10. mars. kl.
17. Blásarakvintettinn er
skipaður þeim Manuelu Wiesler
er leikur á flautu, Kristjáni
Stephensen sem leikur á óbó,
Sigurði I. Snorrasyni sem leikur
á klarinett, Stefáni Stephensen
er leikur á horn og Hafliða
Guðmundssyni en hann leikur á
fagott.
Blásarakvintettinn var
stofnaður sumarið 1976 og hefur
haldið tónleika í Reykjavík og
víðar. Hann hefur flutt alla kvin-
tetta sem til eru eftir íslensk
tónskáld. Blásarakvintettinn
tekur þátt í þekktri alþjóðlegri
tónlistarkeppni í Colmar í Frakk-
landi eftir mánuð, einnig er fyrir-
huguð hljómplötuútgáfa á næst-
unni. Efnisskráin á tónleikunum
er fjölbreytt og á henni eru verk
eftir Ibert, Carl Nielsen, Rossono,
Leif Þórarinsson og Villa Lobos.
Kvintettinn leikur á föstudags-
kvöldið fyrir Tónlistarfélagið og
Tónlistarskólann á Sauðárkróki
en tónleikarnir á Akureyri eru
fjórðu tónleikar Tónlistarfélags
Akureyrar á þessum vetri. Að-
göngumiðasala fer fram í Bóka-
búðinni Huld og við innganginn.