Morgunblaðið - 11.03.1979, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. MARZ 1979 17
Guðmundur
G. Hagalín:
Að lesa landið
Það er ekki vorlegt ennþá út að
líta og mánuðir eru enn fram að
því að skólanemendur fari í ferða-
lög um landið undir leiðsögn
kennara. En þegar ég var að
hyggja að ýmsu um Snorra
Sturluson og Reykholt, duttu mér
í hug þau atvik, sem frá verður
skýrt í þessu greinarkorni, því að
ég hugsaði sem svo, að ef ég
skrifaði það ekki strax, kynni það
að falla í gleymsku í venjulegum
önnum dagsins.
Nú er nær því liðin hálf öld,
síðan Vilmundur Jónsson bar
fram í skólanefnd Isafjarðar til-
lögu um stofnun ferðasjóðs skóla-
barna. Hann gerðist svo frömuður
þess á Alþingi, að börn um land
allt yrðu aðnjótendur slíkra ferða-
laga. Ég man vel, að hann sagði á
skólanefndarfundinum, að gott og
gagnlegt væri að lesa námsbók, en
ekki væri það síður girnilegt til
fróðleiks að „lesa landið", bæta
þannig við sig þekkingu á náttúru
þess og ennfremur sögu þjóðar-
innar, því .að svo að segja á öllum
leiðum, væru merkir sögustaðir.
Fyrir allmörgum árum var það
einu sinni sem oftar, að ég lagði
leið mína heiman frá Mýrum eftir
þjóðveginum, sem liggur gegnum
Kleppjárnsreykjahverfið og síðan
áfram í Reykholt. Þegar ég kom að
barnaskólanum, sá ég, að á
hlaðinu stóð langferðabifreið og
að hópur barna var í boltaleik á
leikvellinum. Ég nam staðar, og
allt í einu kom til mín telpa, sem
ég þekkti mjög vel og átti heima í
Reykjavík. Hún sagði mér, að
barnahópurinn væri í skemmti-
ferðalagi með leiðsögn eins af
kennurum hans. Ég spurði hvert
þau væru nú að fara.
„Heirn," sagði hún.
„Hvaðan eruð þið að koma?“
spurði ég.
„Frá Reykhólum," var svarið.
„Þið hafið þá farið af stað í
gærmorgun?"
„Nei, í morgun," sagði telpan. “
Það er ekki langt héðan“.
„Nú,“ mælti ég. „Þið hafið þá
farið í Reykholt," mælti ég.
„Hvað var ykkur sýnt þar?“
„Stytta af Snorra Sturlusyni."
„Ekki Snorralaug?"
„Það fóru sum þangað, en við
hin fórum að leika okkur að
bolta.“
„Sagði kennarinn ykkur ekkert
frá Snorra?" forvitnaðist ég.
„Ekki nema það að hann hefði
verið merkilegur rithöfundur eins
og við mundum muna úr Island-
sögunni."
„Og þar með búið?“ varð mér að
orði.
„Já, en kennarinn sagði, að þau,
sem vildu, gætu farið og skoðað
laugina, meðan við biðum eftir
honum. Hann ætlaði að skreppa
og hitta skólastjórann."
Ég lét svo lokið viðtalinu um
Reykholt og Snorra, en rabbaði
um eitt og annað við telpuna. Ég
tek það fram, að þessi telpa er vel
greind og hefur síðan þetta gerðist
reynzt óvenjulega skýr og um leið
framtakssöm.
Tveimur dögum síðar heimsótti
ég Einar prófast Guðnason og frú
Önnu Bjarnadóttur, en séra Einar
var sem sjálfboðaliði fræðari bæði
innlendra og erlendra ein-
staklinga og hópa, sem komu í
Reykholt til þess að skoða þann
fræga stað, og auk þess kostuðu
prófastshjónin af eigin fé ótrúlega
mikla risnu. Ég sagði þeim frá
samtali mínu við telpuna, og kom
þá upp úr dúrnum, að þau höfðu
ekki verið heima þann dag, sem
barnahópurinn kom. En prófastur
sagði mér, að hann væri svo sem
ekkert sérlega hissa á frásögn
minni. Til sín hefði þá fyrir
skemmstu komið barnahópur frá
Reykjavík undir forystu kennara.
Sá kennari leitaði til séra Einars
og frú Önnu, og prófastur tók að
sér að ræða við börnin um Reyk-
holt og Snorra, sýndi þeim
Snorralaug og Sturlungareitinn í
kirkjugarðinum, og hann sagði
þeim frá því, að Eggert Ólafsson
hefði gengið í hjónaband í Reyk-
holti að viðhöfðum fornum brúð-
kaupssiðum, og hann benti þeim á
Guðmundur G. Hagalín
staðinn, þar sem fram hafði farið
brúðarganga. Svo spurði hann
fararstjórann, hve langt hann
hefði farið með hópinn. Kennar-
inn sagði, að farið hefði verið
vestur í Dali, út fyrir Klofning og
allt vestur að Haga á Barðaströnd.
Séra Einar spurði, hvort kennar-
inn hefði ekki getið þess í Haga, að
þar hefði búið spekingurinn
Gestur Oddleifsson og að þar hefði
Jón Thoroddsen lengi búið sem
sýslumaður Barðstrendinga.
Fararstjórinn sagði nei. Þá spurði
prófastur, hvort komið hefði verið
við á Reykhólum. Svarið var nei.
En í Skógum. Líka nei. Hvað þá
um Skarð og Hvamma? Ó nei,
sagði fararstjórinn. „Þá hætti ég
að spyrja", mælti séra Einar,
nefndi ekki Hjarðarholt og Sauða-
fell og spurði ekki, hvort komið
hefði verið við að Borg.“
Ég hef síðan talað um þessi mál
við tvo fararstjóra skólabarna, og
þeir sögðu mér báðir, að börnin
fengjust ekki til að hlusta á
frásagnir um sögustaði og yfirleitt
ekkert fræðandi um landslag eða
groður. í bílunum væri hlustað á
poppmúsík og þar væru sungin
dægurlög, helzt með enskum texta
— eða hver talaði í kapp við
annan.
Auðvitað dettur mér ekki í hug
að fella neinn heildardóm um
ferðir skólabarna og handleiðslu
fararstjóra á grundvelli þess, sem
ég hef frá sagt, en hins vegar sýnir
það, að í allmörgum tilvikum
kunni bæði ferðir barnanna og sú
leiðsögn, sem þau njóta að vera
allfjarri því, sem vakti fyrir
hinum vökula og hugkvæma frum-
herja, Vilmundi Jónssyni.
Ég hef hvorki haft á hendi
kennslu né skólastjórn í hartnær
hálfan fjórða áratug, en í 17 ár var
ég kennari unglinga- og gagn-
fræðaskóla Isafjarðar og stjórnaði
í fjögur ár fjölmennum kvöld-
skóla, þar sem saman var komið
fólk af báðum kynjum á aldrinum
frá 15—20 ára. Mín reynsla var sú,
að sá kennari, sem gerði námsefn-
ið skemmtilegt, þyrfti hvorki að
óttast áhuga- né agaleysi. Þá hef
ég á ferðum mínum um landið
lesið upp og flutt erindi í tugum
skóla og notið frábærrar áheyrnar
í þeim öllum — að einum undan-
skildum.
Ég þykist vita, að breyttir tímar
og aldarandi hafi valdið flestum
þeim, sem stjórnað hafa ferða-
lögum skólabarna erfiðleikum, og
það sé síður en svo jafnauðvelt og
fyrir nokkrum áratugum að hafa
hemil á nemendum á ferðalagi. Ég
leyfi mér samt að benda á atriði,
sem ég hygg að gætu komið að
gagni.
Sá háttur yrði tekinn upp að
velja með alllöngum fyrirvara þá
leið er sá hópur færi, sem fara
ætti í ferðalag, þegar voraði. Um
sama leyti væri svo bekknum
valinn leiðsögumaður úr hópi
þeirra kennara, sem þar kenndu.
Hann legði síðan áherzlu á, að
ekki sannaðist það, sem svo
hljóðar í auglýsingu: „Coca-Colá
lífið og sálin í hverjum hópi“,
heldur yrði það efst á baugi, sem
er tilgangur slíkra ferða. Kennar-
inn undirbyggi nemendurna,
skýrði fyrir þeim, hver hafi í
upphafi verið ástæðan til þess, að
efnt hefði verið til þessara ferða-
laga. Á landabréfi sýndi hann það
eða þau héruð, sem um ætti að
fara, ræddi um landslag, gróður-
far og annað það, sem hefði sniðið
atvinnuvegunum stakkinnn, inn-
rætti gróðurvernd og mannsæm-
andi samskipti við náttúruna, og
loks benti hann á sérlega merka
staði, sem á leiðinni yrðu, og
rifjaði upp sögu þeirra manna og
atburða, sem hefðu gert þa merka,
helzt þannig, að hvaðeina gæddist
því lífi, sem vekti skilning og
áhuga. Leiðsögumaðurinn mætti
svo gjarnan hafa yfir að ráða á
ferðalaginu eins konar þrumu-
lúðri, sem tæki af öll tvímæli um
það í farartækinu, að nú yrði
hópurinn kvaddur til að „lesa
landið" — jafnvel þótt það, sem
fram færi í bílnum, væri aðeins
hávaði, sem vitnaði um æskufjör
og eðlilega gleði!
hagstefnu, sem mun bíða enn eitt
skipbrot, ef ný tilraun verður gerð
til þess að halda henni við. Hitt er
svo annað mál, að meðan stjórn-
málamenn eru að fikta við pólitík
af þessu tagi verða engar framfar-
ir í þessu landi og það er því miður
staðreynd að allan þennan áratug
hefur raunverulega ekkert gerzt í
íslenzkum atvinnumálum, utan
útfærslunnar í 200 mílur, sem ekki
hafði þegar verið ákveðið á lokaár-
um Viðreisnarinnar. Þá voru
lagðar línur um þær virkjunar-
framkvæmdir, sem unnið hefur
verið að allan þennan áratug ef
Krafla er undanskilin. Þá
voru teknar ákvarðanir um skut-
togarakaup, sem síðan hefur verið
haldið áfram og þá voru teknar
ákvarðanir um þær stóriðjufram-
kvæmdir, sem síðan hefur verið
unnið að, ef járnblendið er undan-
skilið.
Það er löngu orðið tímabært, að
koma nýju framfaraskeiði á skrið
en það gerist hins vegar ekki
meðan vinstri flokkarnir þrír eru
að tjasla upp á úr sér gengna
pólitík í efnahags- og atvinnu-
málum.
Sundrung í
stjórnar-
herbúðum
Atburðarásin á vettvangi
stjórnmálanna síðustu vikur og
mánuði hefur einnig orðið til þess
að draga upp skýrari mynd af
stjórnarflokkunum þremur og
ástandinu í þeirra herbúðum.
Ríkisstjórnin, sem slík er ekki
bara sundruð innbyrðis heidur á
hver flokkanna um sig við mikil og
vaxandi innanflokksvandamál að
etja. Alþýðuflokkurinn er forystu-
laus. Einu mennirnir, sem gera
tilraun til þess að veita honum
einhverja forystu eru Sighvatur
Björgvinsson og Vilmundur Gylfa-
son. Forysta þeirra er hins vegar
fólgin í yfirborðsmennsku og
hávaðaframleiðslu. Hvorutveggja
bar árangur um skeið en nú er að
koma í ljós, að fólk er að byrja að
þreytast á þessari tegund af póli-
tík. Hún er að syngja sitt síðasta.
Framtíðarstyrkur Alþýðuflokks-
ins byggist á því, hvort þessir tveir
þingmenn átta sig á þessari breyt-
ingu og verða nægilega fljótir að
snúa við blaðinu. Ef ekki mun
Alþýðuflokkurinn halda áfram að
tapa. Ráðherrar Alþýðuflokksins
hafa gersamlega brugðizt. Þeir eru
til lítils gagns í ráðuneytunum og
gera enn minna gagn, sem forystu-
menn flokksins. Formaður
Alþýðufloklisins er í raun og veru
horfinn út úr hinni pólitísku
mynd, svo og varaformaðurinn.
Allt er þetta til marks um, að
Alþýðuflokkurinn stendur á
brauðfótum.
Innan Alþýðubandalagsins gæt-
ir vaxandi ágreinings milli ráð-
herranna þriggja og formanns
flokksins, Lúðvíks Jósepssonar.
Með ýmsum hætti hefur það komið
fram á undanförnum mánuðum,
að ráðherrarnir þrír og athafnir
þeirra fara í taugarnar á Lúðvík.
Við og við hefur soðið upp úr.
Ráðherrunum þremur þykir
Lúðvík afskiptasamur. Þetta
ástand er orðið visst vandamál
innan Alþýðubandalags. Enn-
fremur er ljóst, að Lúðvík Jóseps-
son mun senn hætta afskiptum af
stjórnmálum. Valdabaráttan milli
ráðhebranna þriggja og Ólafs
Ragnars Grímssonar er þegar
hafin. Þessir fjórmenningar munu
berjast um völdin í Alþýðubanda-
laginu eftir að Lúðvík dregur sig í
hlé. Þessi valdabarátta setur svip
sinn á athafnir og gerðir þeirra
fjögurra í stjórnarsamstarfinu.
Það veikir þó Alþýðubandalagið
mest, að menn eru smátt og smátt
að gera sér grein fyrir því, að
ráðherrarnir þrír vilja býsna
mikið gefa til þess að sitja í
stólunum. Þeir eru tilbúnir til þess
að fórna meiru en flokkur á borð
við Alþýðubandalagið að jafnaði
þolir til þess að halda ráðherra-
stólunum. Þessi staðreynd á eftir
að veikja Alþýðubandalagið mjög,
haldi þetta stjórnarsamstarf
áfram um skeið.
Vandi Framsóknarflokksins er
af öðrum toga spunninn. Hann er
fólginn í því, að einn maður er að
reyna að slá sér upp persónulega á
kostnað flokksins. Forysta Ólafs
Jóhannessonar hefur orðið býsna
afdrifarík fyrir Framsóknarflokk-
inn. Undir forystu hans " er
flokkurinn orðinn minnsti flokkur
þjóðarinnar. Hann heldur áfram
að minnka. Margt bendir til þess,
að skeið Framsóknarflokksins í
íslenzkri pólitík sé senn á enda og
að hann endi sem smáflokkur, sem
lítil áhrif mun hafa í framtíðinni.
Vel má vera, að þessari þróun
verði alls ekki snúið við. En með
því að ríghalda í völdin af
gersónulegum hégómaskap mun
Ólafur Jóhannesson hraða þessari
þróun.
Þetta ástand í stjórnarflokkun-
um þremur, valdabarátta í
Alþýðubandalagi, forystuleysi og
sundrung íAlþýðuflokki og innan-
mein í Framsóknarflokki dregur
enn þrek úr ríkisstjórninni og
veldur því að enn minni líkur eru á
því en ella, að hún nái nokkrum
árangri.
Nýjar leidir
Sjálfstæðisflokkurinn á líka við
sín vandamál að etja. Á síðustu 10
árum hafa þrír sterkir leiðtogar
horfið úr forystu hans af þekktum
ástæðum. Það hefur tekið flokkinn
langan tíma að aðlaga sig breytt-
um aðstæðum. En margt bendir
til, að það versta sé afstaðið.
Sjálfstæðisflokkurinn og
núverandi forysta hans hafa
fengið sína eldskírn. Þá fyrst
reynir á þrek manna og hæfni,
þegar erfiðleikarnir berja að dyr-
um. Þá kemur í ljós, hverjir eru
menn til þess að standast erfið-
leikana og hverjir ekki. Þá kemur í
ljós hverjir duga.
Sjálfstæðisflokkurinn kynnti
fyrir skömmu nýja stefnu í efna-
hagsmálum, sem ekki hefur enn
verið lögð fram á Alþingi í formi
þingmála, en verður væntanlega
innan tíðar. Með þeirri stefnuyfir-
lýsingu hafnar Sjálfstæðisflokkur-
inn þeirri efnahagspólitík, sem hér
hefur verið rekin í ýmsum mynd-
um þennan áratug og engan
árangur borið. Sjálfstæðisflokkur-
inn hafnar miðstýrðu efnahags-
kerfi. Sjálfstæðisflokkurinn
hafnar höftum á atvinnulífið.
Sjálfstæðisflokkurinn hafnar
skattpíningu. Sjálfstæðisflokkur-
inn hafnar „möndli" með vísitölu-
kerfið.
í þessari stefnuyfirlýsingu í
efnahagsmálum boðar Sjálf-
stæðisflokkurinn afnám hafta,
sem enn eru við lýði í verðlags-
málum, gjaldeyrismálum og á
fleiri sviðum. Sjálfstæðisflokkur-
inn boðar valddreifingu í efna-
hagskerfinu og atvinnulífinu.
Sjálfstæðisflokkurinn boðar
afnám vinstri skatta. Sjálfstæðis-
flokkurinn boðar frjálsa samninga
aðila á vinnumarkaði um vísitölu
og launamál.
í raun er Sjálfstæðisflokkurinn
nú að lýsa því yfir, að hann vilji
halda áfram þar sem frá var
horfið á viðreisnarárunum við að
brjóta niður þau höft og þá fjötra,
sem á atvinnulífinu eru. Sjálf-
stæðisflokkurinn er að lýsa því
yfir, að hann vilji fara inn á nýjar
brautir í baráttu við verðbólguna,
takast á við hana með því að leysa
úr viðjum hafta og fjötra dugnað
og framtakssemi íslenzku þjóðar-
innar, hvers einstaklings og sam-
taka þeirra og brjótast með þeim
hætti úr verðbólguástandi og
stöðnun þessa áratugar — hefja
nýtt framfaraskeið.
Þessi leið hefur ekki verið reynd.
Enginn getur sagt fyrir um með
fullri vissu hvern árangur hún ber.
En er einhverju að tapa? Við
höfum reynt aðrar leiðir og þær
hafa ekki dugað. Nú hefur einn
stjórnmálaflokkanna lýst því yfir,
að hann vilji prófa nýjar leiðir,
leið frelsis í efnahags- og atvinnu-
lífi, taka ákvörðunarvaldið í efna-
hags- og atvinnumálum frá
embættismönnum og stjórnmála-
mönnum og afhenda það fólkinu.
Hvers vegna ekki að reyna og sjá
hver árangurinn verður?