Morgunblaðið - 12.04.1979, Blaðsíða 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. APRlL 1979
Fáir íslendingar hafa getið sér meira frægðarorð með
framandi þjóðum en Vilhjálmur Stefánsson, landkönnuð-
ur. Sem landkönnuður stendur hann að mati sérfróðra
manna síst að baki mönnum eins og Friðþjófi Nansen,
Roald Amundsen, Robert Scott og Schackleton. Vilhjálm-
ur dvaldi árum saman meðal Eskimóa í nyrztu héruðum
Kanada. Þegar hann skýrði frá samfundum sinum við
hina svokölluðu „ljóshærðu Eskimóa'4 ætlaði allt af
göflunum að ganga beggja vegna Atlantshafs. Eitt af
því, sem Vilhjálmur lagði áherzlu á að sanna, var að
landkönnuðir gætu lifað úti á ísbreiðum Norður-íshafs-
ins með því að stunda selveiðar og skjóta hvítabirni, án
þess að dragast með miklar birgðir að heiman. Hann fór
því ævintýralegar ferðir með Eskimóum út á auðnir
íshafsins til að sanna mál sitt. Sem unglingur var
Vilhjálmur glettinn og gamansamur, og eitt sinn varð
gamanið svo grátt, að hann var rekinn úr skóla. Síðar í
lífinu varð hann heiðursdoktor við sjö víðkunna háskóla,
og auk þess heiðursfélagi í öllum helztu landfræðifélög-
um heimsins. Hann gerði ítarlegar rannsóknir á
mataræði Eskimóa og íslendinga, en hér á landi
stjórnaði hann tveimur rannsóknarleiðangrum í byrjun
aldarinnar.
0
í ár eru liðin
hundrað ár
síðan Vilhjálmur
landkönnuður
Stefánsson fædd
ist í Manitoba
Vilhjálmur Steíánsson skömmu fyrir dauða sinn.
„Sem Umdkörmuður stóð hann
sízt að baki mönnum eins og
Nansen, Amundsen og Scott”
Miklir náms-
hæfileikar
SIGHVATUR
BLÖNDHAL
tók saman
Af íslenzku
bergi brotinn
Vilhjálmur fæddist í Hulduár-
hvammi í Árnesbyggð í
Nýja-íslandi, Manitoba, í Kanada
hinn 3. nóvember 1879. Það eru því
eitthundrað ár frá fæðingu hans
seinna á þessu ári. Faðir hans var
Jóhann Stefánsson, fæddur í
Tungu á Svalbarðsströnd, og móð-
ir hans var Ingibjörg Jóhannes-
dóttir. Foreldrar Vilhjálms höfðu
ftutzt vestur um haf um þremur
árum fyrir fæðingu hans. Þegar
Vilhjálmur var tveggja ára fluttist
hann til Norður-Dakóta í Banda-
ríkjunum og settist þar að í Víkur-
byggð ásamt foreldrum sínum.
Á þessum slóðum ólst Vilhjálm-
ur upp. Sagt er að hann hafi verið
rólynt barn og nokkuð einrænn í
leikjum, en snemma fór að bera á
sérstökum námshæfileikum hans.
Gekk hann fyrst í barnaskólann í
Mountain. Á árunum 1893—1896
var hann við kúarekstur og önnur
sveitastörf. Síðar stundaði hann
nám vi-ð ríkisháskólann Grand
Forks í Norður-Dakóta og síðar í
ríkisháskólanum í Iowa. I síðar-
nefnda skólanum fékk hann leyfi
til að ganga undir hvert próf
jafnskjótt og hann taldi sig undir
það búinn, burtséð frá því hver
lágmarks- eða hámarkstími var.
Vilhjálmur lauk öllum prófum í
fjögurra ára námsefni á aðeins níu
mánuðum og brautskráðist frá
skólanum árið 1903. Síðar sæmdi
skólinn Vilhjálm dotktorsnafnbót
í heiðursskyni og sama sóma sýndi
Michiganháskóli honum.
Árin 1903—1906 stundaði Vil-
Frá heimsókn Vilhjálms til íslands 1949, f.v. Vilhjálmur Stefánsson, Guðmundur Grímsson og
Steingrímur Jónsson.
Vilhjálmur með félögum sínum á þrepum Harvard-háskóla.
hjáimur nám við
Harvard-háskóla. Lauk hann þar
meistaraprófi og varð aðstoðar-
kennari í mannfræði. Hneigðist
hugur hans fyrst að bókmenntum.
Orti hann þá m.a. allnokkuð. Þá
brá Vilhjálmur sér í gervi blaða-
manns um skeið og og reit þá
greinar í dagblöðin í Boston.
Fyrsti
leiðangurinn
Vilhjálmur lagði upp í sinn
fyrsta leiðangur árið 1906 á
norðurslóðir og átti fyrir honum
að liggja að dveljast norðan
heimskautsbaugs í hvorki meira
né minna en 10 vetur og 13 sumur.
Allan þennan tíma lifði hann
eingöngu á kjöti, fisk og vatni.
Hann var fyrsti landkönnuðurinn,
sem lagði í þá raun að gista auðnir
Ishafsins án þess að hafa vistir
eða eldsneyti meðferðis. Mánuðum
saman hafðist hann við á ísnum
ásamt tveimur félögum sínum og
höfðu ekki annað til matar en seli
og ísbirni sem þeir skutu. Til að
verða sér úti úm neyzluvatn,
brenndu þeir selspiki og bræddu
þannig ísinn. Þá skorti aldrei mat,
voru þvert á móti vel birgir af
kjöti. Þegar brigður voru bornar á
sannleiksgildi þess, að hægt væri
að lifa af kjöti einu saman svo
lengi, gerði Vilhjálmur sér lítið
fyrir og bauðst til að endurtaka
þetta undir vísindalegu eftirliti.
Neytti hann síðar einskis nema
kjöts og vatns í heilt ár, en
læknadeild Cornellháskóla og
Russelstofnunin fylgdust
nákvæmlega með líðan hans.
Vilhjálmur lagði mikla áherzlu á
að ekki mætti neyta eingöngu
magurs kjöts heldur yrði spikið að
fylgja með.
Landkönnuðurinn frægi, Peary,
sagði einhverju sinni um Vilhjálm:
„Hann hefur þá aðferðina að halda
á norðurslóðir með vit og þor hins
Fyrsti landkönnuðurinn sem lagði í þá raun að
gista auðnir íshafsins án vista og eldsneytis
— „Lauk 4 ára háskólanámi á 9 mánuðum”