Morgunblaðið - 12.04.1979, Blaðsíða 28

76
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 1979
Mussolini vildi líka fresta
innrásinni til að koma í gegn
samningnum við þýzku stjórnina
um breytingu Andkomintern-
bandalagsins í hernaðarbandalag,
er Japanir drógu á langinn, áður
en hann tæki Albaníu.
Arás á Albaníu hafði verið rædd
mánuðum saman og ákveðin í
febrúarbyrjun en Mussolini
tvísteig. Hann „lofaði fyrirmælum
sem aldrei komu, hótaði höggum
sem voru aldrei greidd. „Eins og
jafnan þegar Mussolini var ekki
viss um hvað hann átti að gera“
skiptust á hjá honum sefasjúkur
æsingur og þegjandalegt þung-
lyndi. Einn daginn talaði hann
með miklum þunga um
nauðsynlega eflingu ítalska heims-
veldisins. Daginn eftir neitaði
hann að tala um nokkuð sem skipti
máli. Yfirmaður ítölsku leynilög-
reglunnar, Arturo Bocchini, sagði
að stöðugt eirðarleysi Mussolinis
væri orðið öllum ljóst og tjáði
Ciano að hann yrði að fá víðtæka
aðgerð gegn sýfilis.
Allt í einu bárust til Rómar
furðulegar fréttir um að Þjóðverj-
ar ágirntust sjálfir olíulindir sem
Italir höfðu hagnýtt í Albaníu
Þýzki sendiherrann í Róm, Hans
Georg von Mackensen, fékk þá
viðvörun fra Ciano að ítalir litu á
Albaníu sem hluta ítaliu nema
aðeins að nafninu til. Þjóðverjar
flýttu sér að bera til baka þennan
orðróm „sem enginn fótur væri
fyrir." Það skipti Þjóðverja miklu
að hafa Itali góða þar sem innlim-
un Bæheims stóð fyrir dyrum og
að lokum var ákveðið að ítalska og
þýzka herráðið komu saman innan
skamms og frá því yrði skýrt í
blöðum.
Þegar Þjóðverjar hertóku
Tékkóslóvakíu 15. marz gekk
sendimaður Hitlers, Filippus prins
af Hessen, á fund Mussolinis til að
þakka honum „óbifandi stuðning"
Itala. Koma Filippusar hafði lítil
áhrif á Mussolini. „Italir munu
hlæja að mér,“ sagði hann við
Ciano. „I hvert sinn sem Hitler
hertekur land sendir hann mér
skeyti.“
Mussolini ákvað nú að láta til
skarar skríða í Albaníu. Efa-
semdum hans var þó ekki lokið.
Daginn eftir hernám Tékkó-
slóvakíu kvaðst hann efast um að
hertaka eins lítils og fátæks lands
og Albaníu, sem væri hvort sem er
nánast orðið ítalskt leppríki, gæti
„vegið upp á móti innlimun
Bæheims, eins auðugasta svæðis
heims", í þýzka ríkið í augum
almennings í heiminum.
Mussolini þóttist sjá fram á að
þýzk áhrif þendust út niður eftir
Dóná og inn á Balkanskaga og var
„þungbúinn og áhyggjufullur."
Þýzka stjórnin kynni að nota
Króata til að sundurlima
Júgóslavíu og sækja til Adríahafs
á sama hátt og hún hafði notað
Slóvaka í Tekkóslóvakíu. Það varð
enn brýnna að styggja ekki stjórn-
ina í Belgrad.
Mussolini gaf engin fyrirmæli á
stundinni, Ciano til gremju, en
sendi viðvörun til Berlínar 16.
marz og sagði að Þjóðverjar yrðu
að láta Króata í friði. Ciano kvaddi
jafnframt von Mackensen
sendiherra á sinn fund óg minnti
hann á að forsenda Öxulbanda-
lagsins væri viðurkenning
Þjóðverja á því að Miðjarðarhafið
væri ítalskt áhrifasvæði og þar
með Adríahaf og Króatía.
Ciano hafði aldrei séð Mussolini
eins illa á sig kominn og þessa
dagana varð í fyrsta skipti vart
alvarlegs ágreinings milli þeirra.
Mussolini samþykkti 19. marz að
Italir hættu við þátttöku sína í
Öxulbandalaginu, en tveimur
dögum síðar hvatti hann til þess í
Stórráðinu að Italir stæðu dyggan
vörð um Öxulbandalagið. Italo
Balbo marskálki varð þá að orði:
„Þú sleikir stígvél Þjóðverja".
Ulrich von Hassel, fyrrverandi
sendiherra Þjóðverja í Róm,
kvaðst hafa heyrt frá vinum sínum
á Ítalíu að „andúðin í okkar garð
þar væri hér um bil eins mikil og
1934.“ Sjálfur skrifaði Ciano í
dagbók sína: „Það er nauðsynlegt
að veita Itölum fullnægingu og
sárabót: Albaníu."
Þjóðverjar fullvissuðu ítali um
að Miðjarðarhaf og Adríahaf væru
„ítölsk höf“ sem þeir hefðu engan
áhuga á og lofuðu að hafa engin
afskipti í frammi á þessu svæði.
Mussolini tók fullvissuninni með
viðeigandi efasemdum og sagði
Ciano að þessi boðskapur væri
mjög áhugaverður „svo framar-
lega sem við getum trúað honum."
En að kvöldi sama dags snerist
Mussolini aftur á sveif með
Þjóðverjum og lét í ljós mikla
óþolinmæði í garð vestrænna
ríkja: „Við getur ekki breytt stefnu
okkar núna. Þegar öllu er á botn-
inn hvolft erum við ekki pólitískar
skækjur." Hann sagði að Italir
yrðu að standa við Öxulbandalagið
og ákvað að hefjast handa um
hertöku Albaníu „um leið og Spáni
|yki.“
Hitler bætti ástandið með
einkabréfi til Mussolini á 20 ára
afmæli fasistahreyfingarinnar.
Mussolini fannst mikið til um
slepjulegt bréf Foringjans og það
hafði græðandi áhrif á sært stolt
hans. Uppörvandi fréttir bárust
frá vígstöðvunum á Spáni og
Mussolini ákvað 23. marz að láta
verða af aðgerðunum gegn
Albaníu. I ræðu sem II Duce hélt
26. marz kom síðan fram herská
hollusta við Öxulbandalagið.
Endanleg ákvörðun var tekin
þegar Madrid féll 28. marz. Um
tíma hafði Mussolini efazt um að
Franco gæti unnið stríðið. Nú var
því lokið og heimurinn fékk
Mussolini og Ciano,
Chamberlain og Halifax í
Róm í janúar 1939
sönnun um „nýjan og glæsilegan
sigur fasismans. Mikill mannfjöldi
safnaðist saman á Piazzo Venezia
og Mussolini kom fram á svalirnar
fyrir ofan, benti á kortabók, sem
stóð opin þar sem uppdráttur var
af Spáni, og sagði með áherzlu:
„Svona hefur hún staðið opin í
þæstum þrjú ár. Og það er nóg. En
nú veit ég hvenær ég verð að opna
hana á nýjum stað.“
Teningunum
kastað
Teningunum var kastað. Fyrstu
viku aprílmánaðar var almennt
búizt við í Róm að Mussolini
mundi þá og þegar taka Albaníu á
sama hátt og Hitler fór að í
Bæheimi og Mæri. Fréttir hermdu
að 35.000 manna herlið, herskip og
herflutningaskip væru til taks í
Brindisi og þess albúið að sigla
yfir Otrantosund til Albaníu. Floti
og her var líka dreginn saman í
Bari.
Zog konungi höfðu verið sendir
úrslitakostir 25. marz og á meðan
ítalir unnu óslitið að undirbúningi
innrásarinnar var stöðugt rætt viö
albönsku stjórnina og fulltrúa
hennar í Róm um framlengingu á
vináttusamningnum frá 1936 er
veitti ítölum rétt til að hafa
víðtækt eftirlit með fjármálum og
hermálum Albana. Sú opinbera
skýring var gefin að sú hreyfing
sem væri komin á málefni Albana
stæði í sambandi við samningaum-
leitanir Breta við ríkisstjórnir
Grikklands og Júgóslavíu um
fyrirhugað varnarbandalag.
Kröfurnar sem ítalir gerðu um
breytingar á samningnum voru
þessar:
ítölum yrði fenginn réttur til að
setja herlið á land í Albaníu
hvenær sem þeim sýndist — ítöl-
um yrði fenginn umsjón með öllum
víggirðingum, vegum, brúm og
höfnum í landinu — ítölum
búsettum í landinu væri í öllu
veittur sami réttur og Albönum,
m.a. réttur til ráðherrastöðu —
Utanríkisráðuneyti Albaníu yrði
lagt niður — Italskir fulltrúar
yrðu teknir í öll ráðuneyti landsins
— Tekið yrði tilboði um að sendi-
herra ítala í Albaníu skyldi vera
ráðherra í ríkisstjórn Albaníu og
sendiherra Albaníu í Róm yrði
ráðherra í ítölsku stjórninni.
Ríkisstjórn Albaníu hafnaði
þessum kröfum, sem hún taldi
„ósamrýmanlegar sjálfstæði
landsins." í Tirana var því lýst yfir
4. apríl að Albanir mundu aldrei
gefa upp sjálfstæði sitt. ítalska
útvarpsstöðin í Bari svaraði því til
samdægurs að Itölum kæmi aldrei
til hugar að ráðast á sjálfstæði
Albaníu og sagði að liðssamdrátt-
ur ítala í Brindisi stæði í sam-
bandi við viðræðurnar í Róm.
Ciano fullvissaði brezka sendi-
herrann í Róm, Perth lávarð, um
að engin árás væri í undirbúningi
og tjáði honum 5. apríl að Zog
konungur hefði beðið ítali um
aðstoð til að ráðast á Júgóslavíu.
Brezki sendiherrann var orðlagður
fyrir barnaskap í Róm og ítalir
komust að því að hann var vinur í
raun.
Forsetar þýzka og ítalska her-
ráðsins, Wilhelm Keitel hershöfð-
ingi og Pariani hershöfðingi, komu
til boðaðs fundar í Brenner-skarði
5. apríl ásamt herráðsforsetum
sínum. Hertaka Albaníu hafði
þegar verið ákveðin og fundurinn
fjallaði ekki um hana. Á eftir var
fundurinn talinn sýna að Hitler
hefði stutt innrásina. Þýzk blöð
sögðu um fundinn að hann væri
fyrsta svar Þjóðverja og ítala við
tilraunum Breta til að einangra
þá.
I Róm kom Mackensen sendi-
herra að máli við Ciano 6. apríl og
sagði honum að í hverju einasta
kaffihúsi í borginni væri talað um
yfirvofandi árás ítala á Albaníu.
Ciano hafði barnalega gaman af að
lúra á upplýsingum um innrásina
gagnvart Þjóðverjum og svaraði
aðeins með útjöskuðum orðum um
nauðsyn þess að halda uppi „lögum
og reglu". Þessu var komið áleiðis
til Berlínar, en þar hafði Attolici
sendiherra sagt Ribbentrop frá
fyrirhuguðum aðgerðum 5. apríl
og Ribbentrop lýsti sig samþykkan
þeim.
í London var fullvissun Itala um
að árás væri ekki yfirvofandi
greinilega trúað. Heimsblöðin
höfðu verið uppfull af fréttum í
marga daga um liðsafnað Itala við
Otrantosund, en Bretar gerðu eng-
ar ráðstafanir þótt í samningi
þeirra og ítala frá því í maí 1938
væri ákvæði um „óbreytt ástand" á
Miðjarðarhafi og þar með Adría-
hafi. I London töldu stjórnmála-
menn „næsta ótrúlegt" að Italir
færu nú að skerða sjálfstæði
Albaníu, bæði vegna ákvæðisins í
ensk-ítalska samningnum og
vinsamlegra ummæla Viktors
Emmanúels konungs skömmu áð-
ur um afstöðu Itala til Albaníu
(„Samskipti mín við Albaníu eru
sérstaklega vinsamleg.").
Andvaraleysi Breta var svo mik-
ið að 6. apríl, sem var skírdagur,
voru þingmenn sendir í páskaleyfi
þótt það lægi í loftinu að eitthvað
mundi gerast. Þetta vissu ítalir og
þeir vissu líka að floti Breta yrði
dreifður um allt Miðjarðarhaf
samkvæmt áætlun brezka flota-
málaráðuneytisins sem hafði verið
birt í febrúar. Á sama tíma voru
hafðar uppi geysistraijgar öryggis-
ráðstafanir í Portsmouth og
Heimaflotanum skipað að vera í
höfn.
Nú þurftu Italir aðeins að
tryggja sig betur gegn Júgóslövum
og fá betri átyllu til innrásarinnar.
Ciano tryggði að Horthy ríkis-
stjóri fyrirskipaði takmarkaða
hervæðingu Ungverja á júgóslavn-
esku landamærunum til að fá
Júgóslava ofan af hvers konar
hugmyndum, sem þeir kynnu að fá
á síðustu stundu um einhvers
konar íhlutun. Jafnframt bættu
ítalir við fyrri kröfur á hendur
Albönum kröfu um að þeir fengju
að leggja undir sig alla strand-
lengju Albaníu ef stríð skylli á.
Zog konungur neitaði að fallast á
þetta og þá settu ítalir honum
nýja úrslitakosti. Zog vísaði þeim
lílcá á bug og samtímis hófu
Albanir mótmælagöngu og létu í
ljós andúð á ítölum. Þetta gaf
Mussolini átyllu til að láta til
skarar skríða. Hann sendi herlið
af stað undir því sígilda yfirskini
að nauðsyn bæri til að „koma aftur
á lögum og reglu.“
Ójafn
leikur
Aðfararnótt 7. apríl, föstudags-
ins langa, var ítalska herliðið flutt
yfir Adríahaf. Mikill fjöldi
ítalskra herskipa og flutninga-
skipa kastaði akkerum fyrir utan
einu hafnirnar þar sem hægt var
að leggja skipum, aðalhafnirnar
Durazzo og Valona, og tvær
smærri hafnir, Santa Quaranta og
San Giovanni di Medua. Alls héldu
170 herskip uppi skothríð á
hafnarbæina og 400 sprengjuflug-
vélar létu rigna yfir þær sprengj-
um meðan herliðið var sett á land í
höfnunum í dögun. Einn bærinn,
San Giovanni di Medua, var skot-
inn í rúst.
Innrásin gaf ekki tilefni til
hernaðarafreka þar sem landið var
að heita mátti varnarlaust. Alban-
ir voru engan veginn viðbúnir
innrásinni og ekki verðugir mót-
herjar, aðeins vopnlaus smáþjóð.
Albanski herinn stóð saman af
aðeins örfáum fótgönguliðssveit-
um, alls um 13.000 mönnum á
friðartímum, og hann var aðeins
búinn léttur vopnum. Herinn var
miklu fremur vopnuð herlögregla
en varnarlið. Albanir áttu enga
flugvél og höfðu aðeins á að skipa
sex fallbyssubátum gegn herliðinu
sem Italir sendu til Albaníu og var
skipað að minnsta kosti 35.000
mönnum.
Þrjátíu ítalskar herflugvélar
gerðu tvær loftárásir á Durazzo og
ítölsku hersveitirnar skutu einnig
af fallbyssum á borgina til að opna
landgönguliðinu leið inn í landið
til höfuðborgarinnar Tirana. Zog
konungur flutti strax ávarp til
þjóðarinnar og skoraði á hann að
veita viðnám unz yfir lyki. Brezka
blaðið Daíly Telegraph sagði:
„Eftir að herliðið var komið á land
virðist eins og mótstaða hafi orðið
lítil og segja ítalir að sundraðir
hópar glæpamanna, sem Zog kon-
ungur hafi sleppt úr haldi á
síðustu stundu, hafi reynt að hefta
för þess.“
Þótt Albanir gætu lítilli sem
engri vörn við komið hélt þó
setulið Albana og almenningur
uppi harðri mótspyrnu að minnsta
kosti í Durrazzo og í nokkrum
mæli í Valona. Yfirmaður setuliðs-
ins í Durrazzo var Abas Aghi Kupi
majór, fyrrverandi skæruliðafor-
ingi, sem hafði orðið frægur fyrir
baráttu gegn Zog konungi, en
seinna gengið honum á hönd og
orðið einn fremsti herforingi hans.
Kupi stjórnaði að heita má einu
árangursríku mótspyrnunni, sem
innrásarliðið mætti, og tafði inn-
rásina um 36 klukkustundir. Fyrir
þetta varð hann þjóðhetja og þar
með gerði hann Zog konungi kleift
að komast undan.
Seint að kvöldi innrásardagsins
viðurkenndi stjórnin í Tirana að
hersveitir hennar hefðu hörfað frá
Durrazzo og Valona og landgöngu-
liðið væri á leið til Tirana. ítalir
sögðu að 12 Italir hefðu fallið og 50
særzt í bardögum fyrsta daginn.
Eftir þessa atburði flutti Zog
konungur ávarp til þjóðarinnar og
skoraði á hana að „verjast
ódrengilegri og ástæðulausri árás
italska landgönguliðsins til síðasta
blóðdropa." Að morgni 8. apríl
voru ítölsku hersveitirnar komnar
til höfuðborgarinnar.
Italska herliðið sótti inn í Tirana,
en skömmu áður hafði Zog kon-
ungur flúið til bæjarins Elbasan.
Samtímis brutust út óeirðir í
höfuðborginni. „Réðst múgurinn