Morgunblaðið - 01.06.1979, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 1979
17
Ræða Gunnars Guðjónssonar stjórnarformanns SH á aðalfundi í gær;
„Árið 1978 mesta framleiðslu-
ár frystra fiskafurða til þessa”
Góðir fundarmenn.
Dagskrá, sksrslu stj 'rnar ásamt
reikningum S.H. og fyrirtækja henn-
ar fyrir áriö 1978 hefur verið dreif á
meðal ykkar. Ástæðulaust er í þess-
ari inngangsræðu að fjalla um það
sem kenr fra í þessum plöggum.
Framkvæmdastjórar fyrirtækjanna
munu gera það hér á eftir sc sem
dagskráin ber með sér.
Að venju mun ég þó refa örstutt
yfirlit yfir framleiðslu og útflutning
frystra sjávarafurða á síðastliðnu
ári, og fjalla síðan um starfsemi S.H.
og fyrirtækja hennar, vanda ís-
lenzkra atvinnuvega og nokkur önn-
ur atriði, sem vert er að huga að.
Árið 1978 fóru 299:400 smálestir af
þorskaflanum í frystingu. Er hér
talað um þorskaflann í víðtækri
merkingu þess orðs. Um var að ræða
nokkra magnaukningu frá fyrra ári
og jafnframt jókst hlutdeild
frvstingarar í þorskaflanum úr
58.2% í 62.5%.
Árið 1978 var mesta framleiðsluár
frystra fiskafurða til þessa. Heildar-
framleiðsla þeirra var 120.850 smá-
lestir að verðmæti 66,1 milljarðar
króna. Að magni var frysting hrað-
frystihúsa S.H. þar af 85.463 smál.
Ef borin er saman frysting hrað-
frystihúsa innan S.H. annars vegar
og S.I.S. hins vegar, en heildarfram-
leiðsla þessara aðila árið 1978 var
114.170 smálestir, þá var hlutdeild
S.H. 74,9% af því magni, samanborið
við 74,7% árið á undan.
Útflutningur frystra sjávarafurða
árið 1978 var samtals 119.322 smá-
lestir, sem var 15.8% meira en áður.
Að verðmæti var þessi útflutningur
66.492 milljónir króna, sem var
74,4% meira en árið áður. Magn-
aukning gengisfellingar og gengissig
ásamt nokkrum verðhækkunum er-
lendis ollu þessari verðmætisaukn-
ingu í krónutölum séð milli um-
ræddra ára.
Útflutningur S.H. var 85.008 smá-
lestir að verðmæti 44.888 millj.
króna.
Áratuga uppbygging
vordi ckki oyði-
lögð á einni núttu
Starfsemi S.H. í það heila tekið
gekk vel á síðastliðnu ári. Þó er því
ekki að neita að aðgerðir innlendra
aðila, s.s. yfirvinnubann og útflutn-
ingsbann, höfðu truflandi áhrif á
starfsemina og drógu úr skipulagðri
viðleitni hraðfrystihúsanna og fyrir-
tækja þeirra til að ná betri heildar-
árangri heima fyrir og erlendis.
Segja má að aðgerðir sem þessar séu
hreint tilræði við ekki aðeins út-
flutningsstarfsemi landsmanna,
heldur þjóðarbúið í heild. Það hlýtur
því að vera krafa okkar allra og ekki
hvað sízt með tilliti til þeirrar stöðu
sem við erum í í dag: algjörri
stöðvun á útflutningi vegna far-
mannaverkfalls, að aðiiar komi sér
saman um leikreglur í vinnudeilum í
framtíðinni, sem tryggi að margra
áratuga uppb.vggingarstarfsemi á
erlendum mörkuðum fyrir helztu
útflutningsafurðir þjóðarinnar,
verður ekki á einni nóttu eyðilögð í
innbyrðis átökum.
í framhaldi af þessu minni ég á
hina farsælu uppbyggingu fsrirtækis
S.H. í Bandaríkjunum, Coldwater
Seafood Corp. Eins og fram kemur í
skýrslu stjórnar og reikningum og
hér á eftir mun kona fram í skýrsl-
um framkvæmdastjóra var áfram-
haldandi vöxtur á starfsemi og
umsvifum fyrirtækisins. Hagnaður
var á rekstri þess samtímis því, sem
það skilaði góðum efnum. Uppbygg-
ing Coldwater og viðgangur er eins-
dæmi í íslenzkri atvinnusögu, sem
fr.vstihúsamenn og þeir er hlut eiga
að máli, geta verið stoltir af. En það
er ekki síður mikilvægt að vernda
unnin árangur. Um það hljótum við
allir að sameinast.
En þótt líta megi á starfsemina í
Bandaríkjunum sem einn veiga-
mesta þáttinn í starfsemi hrað-
frystihúsa S.H., er ekki síður nauð-
synlegt að huga að nýjum möguleik-
um eða öðrum mörkuðum, sem bjóða
upp á sambærilegan ávinning fyrir
sömu afurðir og við seljum í Banda-
ríkjunum, eða það sem ekki er unnt
að selja þar á viðunandi verðum.
Við höfum í áratugi einkum litið
til tveggja landa í þessu sambandi,
þ.e. til Sovétríkjanna og Bretlands.
Þá höfum við stundum gert okkur
vonir um aukna möguleika í ýmsum
ríkjum á meginlandi Evrópu eins og
Vestur-Þýzkalandi, Belgíu og Hol-
landi. En því miður hafa þessar
vonir ekki rætzt sem skyldi.
Hins vegar hafa orðið straum-
hvörf á síðustu tveim árum í sölum
okkar til Bretlands. Árið 1976 var
útflutningur S.H. þangað 2.577 smá-
lestir, en á sl. ári var hann kominn í
11.468 smálestir.
Að undanförnu hefur Ólafur Guð-
mundsson, frkv.stj. okkar í London
margundirstrikað skoðun sína um
stóraukna sölumöguleika á Bret-
landi og nauðsyn þess að bæta
söluaðstöðu S.H. þar. Þessi mál voru
rædd í nefnd þeirri, er stjórnin setti
á laggirnar sl. haust til þess að fjalla
um og gera tillögur um framtíðar-
áform fyrirtækisins. Mun þessum
málum gerð nánari skil á fundinum.
Um viðskiptin við Sovétríkin vil ég
segja þessa. Sovétríkin hafa í rúm-
lega þrjá áratugi verið þýðingarmik-
ill viðskiptaaðili fyrir íslenzkan
hraðfrystiiðnað. Þessi markaður
hefur verið einkar mikilvægur fyrir
afurðir eins og karfa, grálúðu, heil-
frystan fisk og fleira. Okkur hafa
líkað viðskiptin vel. Sovétmenn hafa
verið góðir viðskiptavinir. Á síðustu
árum hafa þessi viðskipti því miður
dregizt nokkuð saman, en við höfum
fullan vilja að efla þau og auka og
höfum þegar tekið skref í þá átt að
leita eftir auknum sölum þangað,
svo sem Árni Finnbjörnsson,
frkv.stj. mun víkja að hér á eftir.
Að lokum get ég ekki látið hjá líða
að minnast þess, hversu vel var
staðið að markaðs- og sölumálum
fyrir frystar loðnuafurðir á síðustu
loðnuvertíð. Þeir framleiðslumögu-
leikar, sem sköpuðust við þessar
sölur, voru góð búbót fyrir þau
frystihús, sem gátu nýtt þá.
Allgóðir markaðs-
og sölumöguleikar
oru íyrir hendi
I stuttu máli sagt. Allgóðir sölu-
og markaðsmöguleikar eru fyrir
hendi fyrir flestar frystar sjávaraf-
urðir í markaðslöndum okkar. Vel og
skipulega hefur verið að þessum
málum staðið af hálfu S.H. á undan-
gengnum árum. Nú er spursmálið
sem að okkur snýr þetta: Fáum við
að halda uppbyggingarstarfinu
áfram eða verður það torveldað
vegna innbyrðis átaka hagsmuna-
hópa, sem sjást ekki fyrir í kröfu-
gerð?
Við og flestallir, sem starfa í
hraðfrystiiðnaðinum leggjum
áherzlu á að vernda og viðhalda því
fyrirkomulagi eða þeirri skipan
þessara mála, sem hefur sannanlega
skilað góðum árangri, efnahags- og
atvinnulega.
Frystihúsamenn hljóta að gaum-
gæfa með hvaða hætti unnt er að
efla S.H. og hraðfrystihúsin enn
frekar skipulegslega og fjárhags-
lega. I þessum efnum má ætíð gera
betur og það ætlum við okkur að
gera. í þessu sambandi kaus stjórn
S.H. sem fyrr getur sérstaka nefnd á
sl. hausti, sem skyldi hafa það
verkefni að fjalla um og gera
hugsanlegar tillögur um frekari
eflingu hraðfrystihúsa S.H. og fé-
lagsskaparins í heild. Eyjólfur ísfeld
Eyjólfsson hefur skýrt frá störfum
nefndarinnar og hugmyndum.
Hraðfrystiiðnaðurinn er stærsti
iðnaður Islendinga. Og augljóslega
hvílir því meginþungi vandamála
íslenzks efnahagslífs á þessari at-
vinnugrein. Jafnvægisleysi í efna-
hagsmálum kemur ávallt með full-
um þunga á hraðfrystiiðnaðinn.
Gildir þá einu, hvort þau eru í
einstaklingseign eða opinberri eigu.
Vandamálin eru hin sömu. Frysti-
húsunum verður að tryggja rekstr-
argrundvöll sem skapar viðunandi
möguleika til eðlilegrar endurnýjun-
ar og hagræðingar. Sé þessum skil-
yrðum ekki fullnægt, staðnar at-
vinnugreinin með þar af leiðandi
hnignun í atvinnu- og efnahagslífi
þjóðarinnar. Segja má að þetta sé
stafróf íslenzkra atvinnuhátta, sem
sérhver sem kominn er til vits og ára
ætti að kunna. En því miður er
mikill misbrestur á því. Jafnvel
menn í æðstu stöðum annað hvort
skilja ekki þessi grundvallaratriði
fyrir velferð landsmanna eða vilja
ekki skilja þau. Því er nú komið sem
komið er.
Óðaverðbólga, stéttaátök, kröfu-
harka, verkföll, skilningsleysi og
neikvæður áróður um veigamiklar
atvinnugreinar tröllríður íslenzku
þjóölífi. Menn spyrja: Getur þetta
gengið svona öllu lengur? Verður
ekki að veita öfluga viðspyrnu gegn
þessari neikvæðu þróun og reyna að
snúa þessu til betri vegar? Við
berum öll ábyrgð á því hversu illa
komið er. Enginn getur raunveru-
lega skotið sér undan því að taka upp
raunsæja háttu í þessu efni, ef ekki á
að koma til efnahagslegs hruns á
íslandi í nánustu framtíð.
Gunnar Guöjónsson.
VorÓlags- og kaup-
gjalds vísi tölu-
skrúfan á veigamcsta
þáttinn í verðbólgunni
Skýringarnar á því hvernig komið
er í atvinnu- og efnahagsmálum eru
auðvitað margþættar. En án nokk-
urs vafa á verðlags- og kaupgjalds-
vísitöluskrúfan veigamesta þáttinn í
verðbólgunni, samfara óhóflegri
fjárfestingu og eyðslu hjá hinu
opinbera. Sambland af kostnaðar- og
eftirspurnarverðbólgu hérlendis hef-
ur leitt til taumlausrar kröfugerðar
af hálfu stéttafélaga. Kröfugerðar
sem atvinnuvegunum hefur verið
gjörsamlega um megn að mæta.
Almennur skilningur á þessari stað-
reynd hefur því miður ekki verið
fyrir hendi hjá öllum almenningi í
landinu né sem skyldi hjá stjórn-
völdum á hverjum tíma. Þjóðin
hefur fjarlægst frumatvinnuvegina
á síðustu áratugum. Stafar það fyrst
og fremst af breyttum atvinnuhátt-
um og búsetu, samfara nýskipan
fræðslumála, sem beinlínis felur í
sér hvatningu til ungmenna að hasla
sér völl að námi loknu við störf, sem
eðli sínu samkvæmt snerta ekki
grundvallaratvinnugreinar lands-
manna en sjávarútvegur og fiskiðn-
aður eru ennþá raunveruleg for-
senda byggðar á íslandi.
Vegna þessa og fleiri samverkandi
atriða, er þverrandi skilningur á
mikilvægi þessara grundvallarat-
vinnugreina fyrir landið í heild og
því, að þeim sé skapaður eðlilegur
rekstrargrundvöllur. Fólk virðist
ekki gera sér fullkomlega grein fyrir
samhenginu milli hinna einstöku
þátta atvinnulífsins annars vegar og
þjóðlífsins í heild hins vegar. Við
þetta verður öll meiri háttar kröfu-
gerð af hálfu einstakra hagsmuna-
hópa óraunsærri og mun alvarlegri
en ella. Þá sögu þekkja allir við-
staddir.
FuIInægjandi, hlut-
læga fræðslu skortir
Svo virðist sem fullnægjandi,
hlutlæga fræðslu í þessum málum
skorti á öllum stigum íslenzka
fræðslukerfisins. Er það eitt út af
fyrir sig mjög alvarlegt mál, vegna
hinnar miklu mótunaráhrifa sem
skólarnir hafa á viðhorf æskufólks
til þess umhverfis, sem það lifir í. Á
þessu verður að gera bót.
Við ónóga fræðslu og þekkingu um
eðli og uppbyggingu helztu atvinnu-
vega bætist svo neikvæður áróður
ýmissa áhrifamikilla aðila gegn
sjávarútvegi og fiskiðnaði. Hefur
það m.a. leitt til þess að ýmsar
vafasamar kenningar eru á lofti
varðandi framtíðarstöðu þessara
atvinnugreina í þjóðarbúskapnum.
Nefni ég sem dæmi hugmyndir um
auðlindaskatt. Það getur verið kenn-
ing út af fyrir sig, en sem ég fyrir
mitt leyti get ekki aöhyllzt. En ég
held, að þeim mönnum, sem halda til
streitu kenningunni um auðlinda-
skatt, sem allra meina bót í sjávar-
útvegi og fiskiðnaði, væri þá
nauðsynlegt að gera dæmið upp í
heild, ef kenningin á að standast og
allir eigi að hafa sama möguleikann
til athafna á þessu sviði. Grund-
vallarforsenda þess að kenningin fái
staðist hlýtur að vera sú að gengið sé
ætíð rétt skráð þ.e. að framboð og
eftirspurn ráði verðlagningu á gjald-
miðlum og að framleiðendur og
útflytjendur njóti þess að fullu. Þá
hljóta skattalög að verða að vera
þannig, að allir sem þennan atvinnu-
rekstur stunda, hvort sem það eru
einkaaðilar eða opinberir aðilar, sitji
við sama borð og má fleira telja. í
fáum orðum sagt: Þaö þyrfti sam-
kvæmt þessari kenningu að slíta upp
með rótum allt núverandi samninga-
og sjóðakerfi; ekki aðeins sjávarút-
vegs og fiskiðnaðar, heldur allra
helztu hagsmunaaðilja, sem hér
koma við sögu. Hverjir vilja bera
ábvrgð á afleiðingum þess upplausn-
arástands, sem yrði samfara þeirri
eignar-, tekju- og byggðaröskun, sem
ætti sér stað, ef auðlindaskattur yrði
upptekinn.
Ábyrgir aðilar hljóta að vara við
þessari óraunsæju kenningu, og ég
held, að skrifborðssérfræðingar
ættu að fara sér hægt í þessum
efnum.
Ég hefi dvalizt nokkuð við innlend
atriði, sem valda okkur erfiðleikum í
rekstri. En það eru fleiri en innlend
áhrif, sem ber að huga að, þegar
staða hraðfrystiiðnaðarins er metin.
Er ég þá ekki með sölu- og markaðs-
mál í huga, heldur önnur almenn
atriði, sem gætu haft mikil áhrif á
reksturinn. Ég held, að menn taki
ýmis þessara atriða ekki með sem
skyldi inn í myndina með þar af
leiðandi neikvæðum afleiðingum
fyrir viðkomandi atvinnugreinar.
Neikvæð þróun etna-
bagsmála í heiminum
Engum, sem fylgzt hefur með
þróun efnahagsmála í heiminum á
síðustu árum, dylst, að í þeim efnum
hefur átt sér stað mjög neikvæð
þróun, sérstaklega fyrir iðnaðarríki
Vesturlanda. Gífurlegar verð-
hækkanir hafa átt sér stað á mikil-
vægum hráefnum, hjálparefnum og
orkugjöfum. Nægir í því sambandi
að minna á olíuverðhækkanir síð-
ustu ára. Afleiðingar þessa hafa
verið stórhækkað verð á vörum og
þjónustu samfara harðnandi sam-
keppni á helztu mörkuðum heims.
Verðbólga og atvinnuleysi hefur
haldið innreið sína í mikilvægum
iðnaðarríkjum og ríkir mikil óvissa
um framþróun efnahags- og at-
vinnumála af þessum sökum í um-
ræddum löndum.
Allt eru þetta atriði, sem hafa
mikil áhrif á rekstur og afkomu
atvinnugreinar eins og hraðfrysti-
iðnaðarins, sem á mikið undir þróun
efnahagsmála í ríkustu iðnaðarríkj-
um heimsins. Erfiðleikar eða
kreppuástand geta fljótt sagt til sín í
verðlagi og sölumöguleikum. Þegar
höfum við orðið hart fyrir barðinu á
verðhækkun olíu og erlendra hrá-
efna og hjálparefna, sem eru sjávar-
útvegi og hraðfrystiiðnaðinum nauð-
synleg.
Þrátt fyrir þessar aðstæður
erlendis hafa orðið nokkrar hækkan-
ir á helztu útflutningsafurðum Is-
lendinga, en þær hafa hvergi nærri
dugað til að vega á móti erlendum
kostnaðarhækkunum hjá fiskiðnaði
Af þessum ástæðum hafa innlend-
ar kostnaðarhækkanir eins og hækk-
un kaupgjaids komið með fullum
þunga á útflutningsframleiðsluna.
Vegna tregra viðbragða stjórnvalda
að viðurkenna þessa staðreynd í
tíma, hefur hraðfrystiiðnaðurinn
verið rekinn á núllpunkti og þar
fyrir neðan undangengin ár og enn-
þá. Með fáum undantekningum hef-
ur þetta gert það að verkum, að lítið
sem ekkert svigrúm hefur verið til
enduruppbyggingar í iðnaðinum af
eigin getu. Þetta er óheillaþróun sem
fyrr eða síðar leiðir til stöðnunar og
hnignunar. Er illt til þess að hugsa
með tilliti til framtíðarinnar og svo
þess að íslenzkur hraðfrystiiðnaður
var til skamms tíma talinn vera á
svo þess að íslenzkur hraðfrysti-
iðnaður var til skamms tíma talinn
vera á undan sambærilegum iðnaði í
öðrum löndum.
Verður í því sambandi að hafa í
huga að öll fiskiskipaútgerð og
fiskiðnaður þeirra þjóða, sem keppir
við okkur á mörkuðunum eru undan-
tekningarlaust rekin með mjög há-
um ríkisstyrkjum í einu eða öðru
formi. Þessa gleymist oft að geta
þegar samanburður er gerður á
þessum atvinnugreinum hérlendis
og í samkeppnislöndum okkar, en
hér hafa óhófleg kröfugerð, yfir-
vinnubann, útskipunarbann, verk-
föll, vísitöluskrúfa verðlags og kaup-
gjalds o.s.frv. stórrýrt stöðu íslenzka
hraðfrystiiðnaðarins sem sam-
keppnisiðnaðar gagnvart erlendum
keppinautum, og er ekki séð fyrir
endann á því hvernig yfirstandandi
verkfall á kaupskipaflotanum muni
leika markaðsaðstöðu okkar erlend-
is.
Fiskiðnaðurinn stendur
frammi fyrir stór-
felldum áföllum
vegna farmannadeilu
Að lokum vil ég fara nokkrum
orðum um aðgerðir stjórnvalda í
takmörkun á sókn veiðiflotans í
þorskstofna. Að sjálfsögðu fylgjum
við allir þeirri stefnu að varúðar sé
gætt í veiðisókn og þorskstofninn sé
styrktur og byggður upp á ný með
aðhaldsaðgerðum. En jafnframt
hljótum við að gera þær kröfur til
stjórnvalda að sú röskun og það
afkomutap, sem af þessu hlýzt vegna
óhagkvæmni í veiðum og vinnslu, sé
reiknað inn í rekstrargrundvöl!
fyrirtækjanna þannig að þau ein
verði ekki látin axla þessa b.vrði.
Stundum heyrist sagt af þeim,
sem lítið þekkja til hraðfrysti-
iðnaðarins að afkastageta hrað-
frystihúsanna sé of mikil. Allt slíkt
tal er á miklum misskilningi byggt.
Staðreyndin er sú, að hraðfr.vstihús-
in hafa ekki undan í venjulegu
árferði, hvað þá heldur ef veiðar
aukast verulega sem við allir vonum,
í kjölfari skynsamlegra friðunarað-
gerða. Þá má minna á hinn óhóflega
langa vinnudag starfsfólks frysti-
húsanna. Álagið á þessu fólki og
stjórnendum fyrirtækjanna er of
mikið. Á þessu verður ekki breyting
fyrr en hraðfrystihúsum er tryggður
öruggur jákvæður starfsgrundvöll-
ur, sem gerir þeirn kleift að ráðast í
nauðsynlegar framkvæmdir til að
mæta breyttum aðstæðum og aukn-
um kröfum með eigin fé.
Ég læt svo máli mínu lokið. Að
endingu færi ég stjórn og frystihúsa-
mönnum þakkir fyrir gott samstarf
á liðnu ári, svo og framkvæmda-
stjórum og öðru starfsfólki.
(Millifyrirsagnir eru Mbls.).