Morgunblaðið - 23.09.1979, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. SEPTEMBER 1979
17
Einar Þorsteinn Asgeirsson, hönnuður:
Dr. R. Buckminster Fuller
Lifandi þjóðsaga
Það er erfitt að finna samlík-
ingu við manninn Buckminster
Fuller. Einna helst hljómar nafn
hans eins og fyrirsögn á nýjum
kafla í sögu tilvonandi framtíð-
ar. Hann er einn þeirra manna,
sem hefur haft þrek til þess að
standa utan við öll viðurkennd
samfélagskerfi og haldið sinni
línu uns samfélagið breyttist í
átt til skoðana þeirra. Hið sér-
kennilega við líf hans er þó það,
að hann hefur séð um það, en
það sannar einmitt eina af kenn-
ingum hans um eðlilegan með-
göngutíma allra nýjunga, sem
sífellt styttist.
Buckminster Fuller er ekki
það, sem menn kalla mennta-
maður, miklu fremur er hann
brjóstvitsmaður, en með þeirri
undantekningu þó, að niðurstöð-
ur kenninga sinna byggir hann á
samblandi af hagleik og harð-
soðnu, kerfisbundnu innsæi.
Buckminster er ekki sérfræð-
ingur í neinni einni grein, þvert
á móti lætur hann ekkert mann-
legt sér óviðkomandi á geimskip-
inu Jörð. Honum eru gefin ýmis
fagnöfn eins og arkitekt, heim-
spekingur, skáld, stærðfræðing-
ur o.s.fr. en þau skipta ekki máli.
Æfistarf hans er upplýsinga-
þjónusta við hvern jarðarbúa,
sem heyra vill mál hans.
Buckminster Fuller er fæddur
12. júlí 1895 í Milton í Massachu-
setts í Bandaríkjunum. Hann
telur fyrstu fjögur ár æfi sinnar
hafa mótað sig hvað mest, þar
sem hann fæddist með mjög
slæma sjón og það uppgötvaðist
ekki fyrr en hann varð fjögurra
ára: „Þá opnaðist skyndilega
fyrir mér nýr heimur. Og ég sá,
að allt sem hingað til hafði
hangið saman í móðu var í
rauninni aðskilið. Þetta hafði
þau áhrif á hugsun mína, að ég
hugsa ávallt um alla einstaka
hluti í tengslum við alla aðra
hluti: Fyrst heildin, síðan hlut-
urinn. Þessu er öfugt farið í
nútímavísindum." Fyrrihluta
æfi sinnar eyddi Buckminster í
að bæta tæknina, sem maðurinn
þarf til þess að lifa í þjóðfélagi
framtíðarinnar. Hann hannaði
nýja gerð af bíl á árunum
1932—35, sem enn í dag er mjög
framúrstefnulegur. Hann var
framleiddur í þremur eintökum
sem prótóýpa og einn þeirra er
enn í notkun. Áður eða 1928
hannaði hann lúxus einbýlishús,
sem einnig var hafin framleiðsla
á. Hún kostaði ekki meira en
bifreið enda fjöldaframleidd í
flugvélaverksmiðju. Buckminst-
er hannaði margt fleira sem
einnig komst á lokastig fjölda-
framleiðslu, en það var ekki fyrr
en verja þurfti radarlínu í norð-
urhéröðum Kanada, að hann
hlaut almenna viðurkenningu og
efnahagslegt sjálfstæði. Eftir
fyrirsögn hans voru framleiddar
trefjaglerkúlur yfir radarskerm-
ana til þess að verja þá veðri og
vindum, sem standast vind allt
að 200 km/klst og unnt að setja
þær upp á nokkrum klukkutím-
um. Hér á landi eru einnig sams
konar skýli í notkun hjá banda-
ríska hernum.
Seinni hlut æfi sinnar hefur
svo Buckminster verið á stöðug-
um þeytingidheimshornanna á
milli í upplýsingaþjónustu sinni.
Allar tekjur hans renna í rann-
sóknarverkefni, sem hann
stjórnar sjálfur. Að auki er hann
ráðgjafi ýmissa þjóðhöfðingja og
bandaríska þingsins m.a.
Á þessum ferðum sínum hefur
Buckminster m.a. komið til ís-
lands tvisvar sinnum 1975 og
1977 og haldið hér fyrirlestur í
Menningarstofnun Bandaríkj-
anna við Neshaga. Þá gefst
loksins tækifæri að hlusta á
þennan merka samferðamann
okkar á almennum fyrirlestri á
ný.
Hér á landi mun Buckminster
án efa þekktastur fyrir ummæli
sín um íslenskt bárujárn, sem
komu fram í viðtalsþætti við
hann í sjónvarpinu 1975. Um
ísland sagði hann m.a.: „Þið
þurfið ekki að fara neitt, í
framtíðinni munu allir koma til
ykkar. Það gerir lega landsins í
loftferðaheiminum."
Enda þótt Buckminster sé
þekktastur fyrir hvolfþök sín af
ýmsum stærðum og gerðum, þá
hefur hann nú vakið athygli á
sér vegna kenninga sinna um
stærðfræði, þar sem hann tekur
aftur upp líkanið í stærðfræðina
sem einu sönnu viðmiðunina sem
rétt og rangt, en eins og menn
vita var endanlega gengið frá
líkaninu úr stærðfræðinni kring-
um 1875. Þessar kenningar hans
eru enn umdeildar, en að flestra
áliti merkilegt framlag á sviði
vísinda. Hann hefur skrifað 700
síðna bók um þetta mál: Syner-
getics, the geometry of thinking.
Annað bindi, sem er efnismeira
en hið fyrsta mun koma út síðar
á þessu ári. Buckminster færði
háskólabókasafninu fyrra heftið
að gjöf árið 1975, en þá var það
nýútkomið.
Undanfarin tvö ár hefur stað-
ið til að bjóða Buckminster
hingað til landsins og er það
gleðiefni að það er loksins komið
í kring. Ég vil nota tækifærið og
þakka öllum þeim, sem hafa lagt
hér hönd á plóginn og vona að
sem flestir megi koma nokkru
ríkari í hjarta sínu af fyrirlestri
Buckminsters næstkomandi
mánudagskvöld, en þar mun
hann án efa minnast á nýaf-
staðna heimsókn sína til Kína,
þar sem hlustað var á hann af
mikilli athygli. Verður fróðlegt
að heyra álit hans á þeim hluta
geimstöðvarinnar Jarðar.
og hjúkrunarkonur taka á móti
honum. Lengri er kaflinn ekki, en
hann á að vera uppfræðsla í
slysum og frásögn af því, að
slösuðu fólki er ekið á sjúkrahús,
en ekki einhvert annað! Þetta er
auðvitað alveg • lífsnauðsynlegar
upplýsingar fyrir unga fólkið. Það
mætti kannski finna að því, að í
kaflanum er ekki sagt, hvers
vegna Jóni er ekki ekið í banka eða
á hafnarskrifstofuna, en kannski
kemur skýring á því í næsta bindi.
En spyrja má: hver hefur gagn
af því að eyða tímanum í svona
vitleysu? Er skólakerfið ekki nógu
dýrt og hver mínúta nógu dýrmæt
til þess að menn sói ekki kröftum
og fyrirhöfn kennara og nemenda
í þann andlega blindingsleik sem
þarna og víðar er boðið upp á. Eða
hvað væri sagt, ef kennslubók
fjallaði um það, að herbergi sé
með fjórum veggjum, en á einum
vegg sé gluggi og öðrum hurð. Jón
gangi að glugganum til að opna
hann og fá frískt loft, en að
hurðinni til að fara út úr herberg-
inu. Þá taki hann í hurðarhún, ýti
honum niður, dragi hurðina að
sér, gangi út um dyrnar og loki svo
hurðinni aftur. Það er náttúrlega
afskaplega gagnlegt að vita þetta
en sá sem ekki veit það lærir það
varla af bók handa fábjánum. Þó
hafa ýmsir ofan af fyrir sér með
því að setja saman slíkan sam-
setning og koma honum á markað.
Skólakerfið gín við þessu eins og
glorhungraður steinbítskjaftur.
Og það væri sannarlega gaman að
vita hvað margar kennslubækur
af þessu tagi eru notaðar í íslenzk-
um skólum. Eða allar þær bísness-
útgáfur miðlungsbókmennta sem
nú er hrúgað upp í tonnatali,
höfundunum að vísu til gleði og
ánægju, útgefendunum til frekari
auðgunar en blessuðum börnunum
og unglingunum aftur á móti til
engrar gleði og lítíls þroska. Með
þessum bókum slæðast auðvitað
úrvalsrit, en hver skilur sauðina
frá höfrunum? Ber ekki þessi
útgáfustarfsemi allt of mikinn
keim af bísness? Er þetta ekki
handahófskennt val? Hver tekur
ákvörðun um kennslu þessara
bóka? Hvort situr í fyrirrúmi,
viðskiptahagsmunir eða raunveru-
legur áhugi á þroska nemenda,
mikilvægi menntunar og fróð-
leiks? Hvort er mikilvægara ungl-
ingum á viðkvæmum aldri, lág-
kúruleg þjóðfélagsrit eða merkar
bókmenntir, sem hafa engan
boðskap að flytja annan en list
sína og markverða kröfu um
listræna viðmiðun og menningar-
lega afstöðu? Þjóðfélagsumræður
geta verið gagnlegar, ef þær eru
settar fram á boðlegan hátt, en
obbinn af þeim er borinn fram í
ómerkilegum umbúðum illa skrif-
aðra subbubóka. Það er annars
merkilegt, hvað margir róttækl-
ingar eru farnir að bera slíkt rusl
á borð, en þeir voru áður fyrr
manna kröfuharðastir um góðan
frágang, markverð vinnubrögð,
stíl og efnistök í þeim ritum, sem
þeir hömpuðu. Nú heyrir það
nánast sögunni til, að róttækl-
ingar geri slíkar kröfur á hendur
höfundum sínum — og er það
miður. Það getur varla verið
takmark róttæklinga að útvatna
alla ærlega hugsun í sömu hálf-
velgjunni, aðeins ef „boðskapur-
inn“ er þeim með einhverjum
hætti þóknanlegur. Kristinn E.
Andrésson hefði a.m.k. ekki klapp-
að fyrir slíkri „menningarpólitík".
Ungir sjálfstæðismenn og ýmsir
aðrir eru stundum að klifa á því að
leggja beri niður Ríkisútgáfu
námsbóka. Það er að vísu ekkert
sjálfsagðara en minnka ríkisum-
svif og þá ekki sízt að draga úr
ríkisafskiptum á menningarsvið-
inu, en þó er ástæða til að benda á,
að mál þetta er ekki svo einfalt
sem virðist í fljótu bragði. Ríkis-
útgáfa námsbóka hefur ekki gert
sig seka um að láta pótitíska
þrýstihópa misnota útgáfuna í
sína þágu og „málstaðar" síns, og
m.a. af þeim sökum hefur hún
boðið upp á skólabækur, sem bera
af ýmsu því bísnessrusli, sem sum
fyrirtæki hafa verið að peðra á
markaðinn í gróðaskyni. Ríkisút-
gáfa námsbóka hefur yfirleitt
verið vönduð, laus við gróðasjón-
armið og þann pólitíska þrýsting,
sem er að verða e.k. innanmein í
skólabókaútgáfu hér á landi. Þeg-
ar menn því beina spjótunum nú
að Ríkisútgáfu námsbóka, væri
meiri ástæða til að beina þeim
annað, a.m.k. eins og málum er
háttað.
Og kennarar ættu að taka sig
saman um að láta ekki knýja sig
til að kenna nemendum sínum
ómerkilegar bækur, sem fæða af
sér ómerkilegar hugsanir, heldur
eiga þeir skilið kjarnfóður — og
annað ekki. Það væri sorglegt, ef
kennarar létu ginna sig til að taka
þátt í dansinum kringum gullkálf-
inn — og hefðu svo ekki annað að
bjóða nemendum sínum en and-
legan arfa og annað það sem
kemur engum manni til nokkurs
þroska.
Hitt er svo annað mál, að vel
mætti kenna vondar bækur í
skólum — en þá einungis til að
sýna nemendunum, hvernig ekki á
að skrifa. Helmingurinn af því
bókarusli, sem nú er kennt í
íslenzkum skólum, er einmitt
slíkar bækur — en gallinn er bara.
sá að þær eru teknar alvarlega! Ef
íslendingar eignast ekki senn nýja
Fjölnismenn í skólunum verða
næstu kynslóðir útvötnuð meðal-
menni, sem kunna engan mun á
því, sem vel er gert og lágkúru,
andlegum verðmætum og venju-
legu rusli, stórum hugsunum og
andlausu þvaðri. En þær munu þó
væntanlega vita, hvers vegna Jón
var fluttur á slysavarðstofuna —
en ekki í Seðlabankann, þegar
hann skaddaðist á höfði. Þó er
ekki að vita nema algengt verði að
menn gangi út um glugga, en ekki
dyr í mótmælaskyni við Jóakima
og ísraela.
En rannsóknir hafa sýnt, að
hægt er að kenna simpönsum að
nota hurðarhúna — bókalaust.