Morgunblaðið - 27.10.1979, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 1979
Sighvatur Björgvinsson fjármálaráðherra:
I síðustu Alþingiskosningum
gekk mikill fjöldi kjósenda til liðs
við okkur, frambjóðendur Alþýðu-
flokksins. Stefna sú, sem við kynnt-
um í kosningabaráttunni og börð-
umst fyrir, hlaut góðar viðtökur og
fólkið í landinu kaus okkur, fram-
bjóðendur Alþýðuflokksins, til þess
að fylgja þeirri stefnu fram.
Það er þessu fólki sem við eigum
að standa reikningsskap gerða okk-
ar. Þetta fólk spyr: Hvers vegna lét
Alþýðuflokkurinn stjórnarsam-
starfinu lokið? Hvers vegna valdi
hann þennan tíma til þess? Hvers
vegna var ekki reynt betur?
Þessum spurningum og öðrum
áþekkum mun ég leitast við að
svara í máli mínu hér á eftir.
Áratugur Ólafs
Jóhannessonar
ins, legði stefnumál sín um aðgerð-
ir gegn dýrtíðinni fyrir þessi sam-
tök og spyrði: Viljið þið nú ekki
vera með? Marka jafnvægisstefnu í
launamálum sem félli að jafnvæg-
isstefnu ríkisvaldsins í öðrum þátt-
um efnahagsmála?
Það er umhugsunarefni fyrir alla
landsmenn, að árið 1979 er lýsandi
dæmi um hve þessi stefna Alþýðu-
flokksins og afstaða er rétt. Á því
ári hefur mikils jafnvægis gætt í
launamálum. Launahækkanir hafa
orðið mjög óverulegar, en engu að
síður hefur dýrtíðin vaxið hröðum
skrefum. Þetta er sönnun fyrir því,
að launamál og dýrtíðarmál eru
ekki eins samofin og sumir halda.
Dýrtíðarvöxturinn á árinu 1979
verður ekki rakinn til óbilgirni í
launamálum heldur þvert á móti til
þess, að allt fór úr böndunum í
Sighvatur Björgvinsson.
að menn gætu gert sér einhverjar
vonir um að árið 1980 yrði árinu
1979 betra. Það var fyrsta þessara
þriggja mála ákvörðunin um hækk-
un á landbúnaðarvöruverðinu í
september s.l. Sú ákvörðun var
tekin með þeim undarlega hætti, að
um þetta mál voru atkvæði látin
ganga í ríkisstjórn og hækkunin
knúð fram með stuðningi tveggja
stjórnarflokka gegn vilja Alþýðu-
flokksins. Slík málsafgreiðsla er
dæmalaus vegna þess, að eins og
stjórnarfari okkar er háttað, verða
ráðherrar alltaf samábyrgir um öll
mál, og hvernig getur ráðherra
verið ábyrgur fyrir máli, sem hann
greiðir atkvæði gegn? Raunar mun
vera kennt í lagadeild Háskóla
íslands, að ríkisstjórn sé dæmi um
stofnun, þar sem ekki sé hægt að
ganga til atkvæða um ágrein-
ingsmál vegna þeirrar sameigin-
legu ábyrgðar sem ráðherrum er
falin. Og hvað gat svona afgreiðsla
Hvers vegna
stjórnarslit?
Sumir segja, að 8. áratugurinn,
sem senn ér á enda, sé áratugur
Ólafs Jóhannessonar og Framsókn-
arflokksins. Þrátt fyrir allt er sá
áratugur þó hvorki áratugur eins
manns né eins flokks, heldur miklu
frekar áratugur eins máls. Þetta
eina mál er dýrtíðin. Það gerðist
jafn snemma og Ólafur Jóhannes-
son komst til valda sem forsætis-
ráðherra, að dýrtíðin í landinu
þrefaldaðist og þar hefur hún
staðið föst allar götur síðan.
Þessi mikla dýrtíð hefur ekki
aðeins grafið undan efnahag þjóð-
arinnar. Hún hefur ekki aðeins
grafið undan fjármálum launþega
og áfkomu launastéttanna í land-
inu. Hún hefur ekki aðeins stór-
aukið misréttið í þjóðfélaginu því
þeir efnuðu og betur búnu hafa
getað velt af sér dýrtíðarbyrðunum
yfir á aðra. Dýrtíðin hefur ekki
aðeins valdið öllu þessu, svo og því,
að lífskjör íslendinga hafa dregist
aftur úr lífskjörum í öllum nálæg-
um löndum. Dýrtíðin hefur líka
valdið því, að allar tilraunir stjórn-
valda til þess að ná fram umbótum
á öðrum sviðum en í efnahagsmál-
um, hafa farið út um þúfur. Þannig
hefur dýrtíðin t.d. spillt tilraunum
allra ríkisstjórna til þess að lög-
leiða nýmæli í félagslegum málefn-
um, svo sem í tryggingamálum,
húsnæðismálum o.fl. slíku. Jafnóð-
um og slík nýmælf hafa verið
lögleidd, hefur dýrtíðin eyðilagt
framgang þeirra.
Þetta var meginkjarninn í boð-
skap okkar Alþýðuflokksmanna
fyrir síðustu kosningar. Við sögð-
um: Dýrtíðarvandinn er slíkt höf-
uðmein á Islandi, að öll önnur mál
falla í skuggann. Á meðan dýrtíðin
heldur stjórnlaust áfram náum við
aldrei árangri í neinum málum sem
til heilla horfa fyrir alþýðu þessa
lands. Meginviðfangsefnið verður
því að vera að vinna bug á
verðbólgunni. Fyrr en það getur
orðið mun okkur ekkert verða
ágengt á öðrum sviðum og allar
tilraunir til þess að ná árangri í
auknum réttarbótum fyrir launa-
fólk munu fara út um þúfur svo
lengi sem ekki verður náð tökum á
dýrtíðarmálinu.
Stefna Alþýðu-
flokksins
I samræmi við þessa skoðun
kynntum við í síðustu kosningabar-'
áttu tillögur okkar um gerbreytta
efnahagsstefnu. Lengi vel hafa
menn rætt um verðbólgu og launa-
mál í einu og sama orðinu, þannig
að reynt hefur verið að koma því
inn hjá almenningi, að launamálin
séu eina orsök verðbólguvandans.
Þessu hefur Alþýðuflokkurinn
ávallt mótmælt. Meginatriði í
hinni gerbreyttu efnahagsstefnu
Alþýðuflokksins var, að ýmis önn-
ur mál en launamálin — mál sem
ríkisvaldið hefur alfarið í sínum
höndum og þarf ekki við neinn að
semja — gætu ráðið meiri úrslitum
um árangur í baráttu gegn dýrtíð-
inni en launastefnan. Þessi mála-
flokkur eru t.d. útgjöld ríkisins,
skattamál, fjárfesting í opinberum
framkvæmdum, lántökur erlendis
og lántökur innanlands, vaxtamál,
peningamál o.s.frv. Og við Alþýðu-
flokksmenn lögðum til að ríkis-
valdið tæki upp þá gerbreyttu
starfs- og stefnuhætti að marka
ábyrga og aðhaldssama stefnu í
þessum málaflokkum, og eftir að
hafa komið sér saman um slíka
vörn gegn verðbólgunni gengi ríkis-
vaidið á vit aðila vinnumarkaðar-
þeim málaflokkum sem ríkisvaldið
fer eitt með og þarf ekki að semja
um við neina aðra. Hefðu þeir
málaflokkar verið í lagi, og sama
jafnvægis gætt þar eins og gætt
hefur í launamálunum, stæðum við
nú ekki uppi með 55% óðaverð-
bólgu.
Tillögur
Alþýðuflokksins
I samræmi við þessa stefnu-
mörkun lagði Alþýðuflokkurinn
þrívegis fram á s.l. vetri tillögu um
mótun jafnvægisstefnu í efna-
hagsmálum, þar sem ríkisvaldið
átti að marka aðhaldsama og
ábyrga stefnu í þeim þáttum
dýrtíðarvandans, sem ríkisvaldið
eitt ræður yfir. Við vildum sem sé
Alþýðuflokksmenn, að ríkisstjórn-
in byggði varnarlínu gegn dýrtíð-
inni með svipuðum hætti eins og
bóndi reisir varnargirðingu til að
verja land sitt ágangi. Engum
bónda myndi detta í hug að hengja
slíka varnargirðingu upp á einn
staur, og engum bónda myndi detta
í hug að sú girðing veitti nokkra
vörn, ef ekki væru allir staurar
hennar heilir. Með sama hætti
lögðum við á það áherslu, að
varnarlína gegn verðbólgunni yrði
ekki reist á fáum stoðum, t.d. þeirri
einu að vera aðeins stöðugt að
krukka í kaupið. Við lögðum líka á
það áherslu, að það væri tilgangs-
laust að ætla að slík varnarlina
gæti haldið, ef allar stoðir hennar
væru ekki traustar og menn ættu
jafnan að hafa girðinguna alla í
huga, og varnargetu hennar, en
ekki bara hvern einstakan staur út
af fyrir sig.
Við lögðum fram á s.l. vetri
tillögur um slíka stefnumörkun
alls þrisvar sinnum. Fyrst í nóv-
embermánuði, síðan í desember-
mánuði og loks í janúar- og
febrúarmánuði. Það er athyglisvert
og umhugsunarvert fyrir lesendur
þessara orða að mat efnahagssér-
fræðinga ríkisstjórnarinnar á því
hvað gerst hefði, ef þessar tillögur
Alþýðuflokksins hefðu verið sam-
þykktar, er að dýrtíðin hefði nú
verið komin niður undir 30% og
kaupmáttur launa hefði rýrnað
um rúmlega 1%. Þetta hefði getað
orðið. Tillögurnar fengust hins
vegar aldrei samþykktar og þess
vegna stöndum við nú í þeim
sporum að verðbólgan er um 55%
og kaupmáttur launa hefur rýrn-
að um yfir 2%. Sökum þess að
afstaða Álþýðuflokksins fékk ekki
framgang í ríkisstjórninni hafa
launþegar sem sé tapað á tveimur
vígstöðvum. Þeir hafa tapað í
dýrtiðarmálunum, þannig að
dýrtíðin nú er næstum því helm-
ingi meiri en hún hefði þurft að
vera. Og þeir hafa tapað i kaup-
mætti launa, vegna þess að kaup-
máttur launa nú er verulega minni
en hann myndi hafa verið, ef
tillögum Alþýðuflokksins hefði
verið sinnt.
Opið
bréf til
kjósenda
Alþýðu-
flokksins
Við þingmenn Alþýðuflokksins
sáum þetta fyrir á s.l. vetri. Við
sögðum fólki hvað eftir annað að
svona myndi fara, ef tillögum
okkar yrði ekki sinnt. Reynslan
hefur nú staðfest, að við höfðum
rétt fyrir okkur í öllum atriðum, og
ég bið menn enn að minnast þess,
að við sögðum þjóðinni á s.l. vetri
aftur og aftur, að svona myndi
fara, éf ekki yrðu ráð í tíma tekin.
Læra ekki af
reynslunni
Sú niðurstaða, sem liggur á
borðinu, átti því ekki að geta komið
neinum á óvart. Að minnsta kosti
engum þeirra, sem fylgdust með
umræðunum á Alþingi og skrifum
okkar þingmanna Alþýðuflokksins,
á s.l. vetri. Meginatriði málsins
hlaut því að vera: Vildu menn læra
af þessari reynslu; voru samstarfs-
flokkar okkar reiðubúnir til þess að
sjá og viðurkenna að áframhald-
andi stjórnleysi af því tagi sem
ríkti á s.l. vetri, myndi leiða til
algjörs ófarnaðar? Voru menn í
ríkisstjórninni og stjórnarherbúð-
unum nú reiðubúnir til þess að
brjóta blað í efnahagsmálum með
gerbreyttri stefnu?
Við vonuðum, Alþýðuflokks-
menn, að svo gæti orðið. Við
þóttumst sjá nokkur merki þess
hjá Framsóknarflokknum, en í
þriggja flokka ríkisstjórn þarf þrjá
til, og ef slíkur skilningur er ekki
hjá öllum samstarfsflokkunum fær
ríkisstjórnin engri breytingu á-
orkað. Og eftir því sem lengra leið
á haustið varð okkur ljósara og
Ijósara, að í Alþýðubandalaginu
var enginn skilningur á því sem
gerst hafði. Þvert á móti voru
Alþýðubandalagsmenn staðráðnir í
að halda áfram á þeirri braut
óreiðu og stjórnleysis, sem menn
höfðu fetað allt árið 1979.
J»rjú mál réðu
úrslitum
Það voru þrjú mál, sem hvert á
fætur öðru urðu til þess að þing-
menn og ráðherrar Álþýðuflokks-
ins endanlega misstu alla trú á að
hægt væri að fá fram stefnubreyt-
ingu í stjórnarsamstarfinu, þannig
boðað um vinnubrögð ríkisstjórn-
arinnar í framtíðinni þar sem
einhver einn stjórnarflokkurinn
gat ávallt átt von á því að vera
borinn ofurliði í atkvæðagreiðslu
og gerður ábyrgur gegn vilja sínum
fyrir aðgerð, sem hann var and-
vígur?
En þetta var þó ekki meginatriði
málsins, heldur hitt, að með þess-
ari afgreiðslu á búvöruverðshækk-
uninni var ríkisstjórnin að brjóta á
bak aftur launastefnu, sem hún og
aðilar vinnumarkaðarins höfðu
orðið ásátt um. Búið var að afstýra
því með velvild heildarsamtaka
launafólks, að einstakir hópar
launþega gætu náð í meiri kjara-
bætur sér til handa en almennt
höfðu verið veittar, þar til ríkis-
stjórnin með ákvörðun sinni um
búvöruverðshækkunina braut sjálf
þessa stefnu og þetta samkomulag
með þeim hætti að ákveða að ein
stétt í landinu, bændur, skyldi fá
16,7% launahækkun á sama tíma
og allir aðrir höfðu orðið að láta
sér 12,4% hækkun nægja. Við
Alþýðuflokksmenn fullyrtum, að
eftir slíkar aðfarir ríkisstjórnar
væri borin von að unnt væri að ná
nokkru samkomulagi við launþega-
samtökin um launastefnu, a.m.k.
næstu mánuðina. Jafnframt að
með þessari ákvörðun hefði ríkis-
stjórnin, að óþörfu, yerið að magna
verðbólgubálið með aðgerðum sem
beinlínis stefndu að því að auka
dýrtíðina í landinu í stað þess að
reyna að draga úr henni.
Þetta var fyrsta málið af þre-
mur, sem úrslitum réði.
Annað málið:
Annað málið sem rak á fjörur
ríkisstjórnarinnar eiginlega strax í
kjölfar búvöruverðshækkunarinn-
ar var skattamál. Vegna þess að
ríkisstjórnin hafði engum tökum
náð á dýrtíðinni í landinu, hafði
fjármálastjórn ríkisins öll farið úr
böndunum eins og annað, og ríkis-
sjóður breyst í botnlausa verð-
bólguhít. Á 6 mánaða fresti höfðu
menn þannig orðið að gripa til
stöðugt nýrra skattlagninga til
þess að mikilvægir þættir, eins og
heilsugæsla, greiðsla úr almanna-
tryggingakerfi o.fl. slikt stöðvað-
ist ekki. Alls hafði rikisstjórnin
þannig á starfstima sinum lagt á
19 nýja skatta.
Afstaða Alþýðuflokksins, sem
hann kynnti í ríkisstjórninni strax
um miðjan júlímánuð s.l. var sú, að
hér yrðu menn að spyrna við fótum
og tillaga Alþýðuflokksins var, að á
árinu 1980 yrðu útgjöld ríkissjóðs
við það miðuð, að ekki yrðu lagðir
á frekari skattar.
Þegar fjármálaráðherra, þ. 12.
september s.l., lagði hins vegar
tillögur sínar um skattamál fyrir
ríkisstjórnina í fyrsta skipti, kom í
ljós, að þær tillögur gerðu ráð fyrir
að tekjuskattur á launafólki yrði
hækkaður um nokkra miljarða
króna. Ráðherrar Alþýðuflokksins
lögðust alfarið gegn þessu og lýstu
því yfir, að þeir gætu ekki staðið að
slíkri afgreiðslu og myndu ekki
samþykkja fjárlög sem þannig
væru gerð. Fráleitt væri að á sama
tíma og lífskjör í landinu myndu
óhjákvæmilega rýrna eitthvað,
m.a. sökum olíuverðshækkunar, þá
fylgdi ríkisstjórnin því höggi eftir
með því að hækka að óþörfu
tekjuskatta á launafólki og rýra
þannig enn frekar kaupmátt
launa. Framsóknarflokkurinn neit-
aði að fallast á þessa afstöðu
Alþýðuflokksins. Alþýðubandalag-
ið neitaði einnig og krafðist þvert á
móti meiri útgjalda ríkissjóðs, sem
að sjálfsögðu hefðu leitt til meiri
skattbyrðar.
Þetta var annað málið sem réði
úrslitum um afstöðu Alþýðuflokks-
ins.
Tómhent
ríkisstjórn
Þriðja málið, og það sem algjör-
um úrslitum réð um að Alþýðu-
flokkurinn taldi endanlega von-
laust að nokkrar umbætur fengjust
fram á stefnu ríkisstjórnarinnar,
var það sem nú skal frá greina.
Þegar Alþingi kemur saman 10.
október ár hvert er það kvatt
saman til þess að taka við boðskap
ríkisstjórnarinnar. Samningar um
efnahagsstefnu stjórnvalda eiga
ekki að byrja á samkomudegi
Alþingis, heldur þvert á móti. Þá á
ríkisstjórnin að hafa lokið umfjall-
an sinni um alla helstu þætti
efnahagsmálanna; þá á ríkisstjórn
að hafa lokið tillögugerð sinni um
þau efni; og Alþingi kemur saman
til þess að taka við þeirri tillögu-
gerð.
Það er bundið í sérstökum lögum
hvað það er sem ríkisstjórninni ber
skylda til að leggja fyrir Alþingi á
haustin, þegar þing kemur saman.
Þannig á ríkisstjórn að leggja fyrir
slíkt þing fjárlagafrumvarp þar
sem mörkuð er stefnan í skatta-
málum og útgjöldum ríkissjóðs á
næsta ári. í öðru lagi ber ríkis-
stjórn skylda til þess að leggja
fyrir Alþingi eftir þingsetninguna,
svokallaða lánsfjáráætlun þar sem
leitað er heimilda Alþingis til
öflunar lána erlendis og jafnframt
kveðið á um til hvers þau lán eigi
að nota.
I þriðja lagi ber síðan ríkisstjórn
lagaskylda til þess að leggja fram í
upphafi Alþingis svokallaða þjóð-
hagsáætlun, en það er áætlun
ríkisstjórnarinnar um þjóðarbú-
skapinn á næsta ári, sem lögum
samkvæmt á að byggja á stefnu-
mótun ríkisstjórnar um allar
helstu stærðir þjóðarbúskaparins,
svo sem eins og í skattamálum og
ríkisfjármálum almennt, erlendum
lántökum, í framkvæmdum hins
opinbera, í peninga- og vaxtamál-
um, í verðlagsmálum, í launamál-
um o.fl.
I fjórða lagi ber svo forsætisráð-
herra lögum samkvæmt skylda til
þess að flytja þjóðinni í útvarpi
svonefnda stefnuræðu ríkisstjórn-
arinnar 14 dögum eftir að Alþingi
kemur saman. í þessari stefnuræðu
á forsætisráðherra að lýsa fyrir
þjóðinni hvað ríkisstjórnin hafi
orðið ásátt um að gera í efna-
hagsmálum og í öðrum málum á
næsta ári.
Engin samstaða
Þegar Alþingi átti að koma
saman til þess að taka við þessum
boðskap, sem ríkisstjórninni ber
skylda til að leggja fyrir þing í
upphafi starfstíma þess, var mál-
um hins vegar komið svo sem hér
segir:
Fjármálaráðherra hafði í hönd-
um fjárlagafrumvarp sem Alþýðu-
flokkurinn neitaði að styðja vegna
þess að í því var gert ráð fyrir enn
einni hækkun skatta og Alþýðu-
bandalagið neitaði að styðja, af því
að Alþýðubandalagið krafðist
meiri útgjalda til tiltekinna verk-
efna en frumvarpið gerði ráð fyrir.
Lánsfjáráætlun hafði fjármála-
ráðherra til í drögum, sem gerðu
ráð fyrir því, að á næsta ári yrði
afla erlendis lánsfjár fyrir milli
90—100 milljarða króna, en það
hefði þýtt að érlendar skuldir
þjóðarinnar hefðu aukist um 50—
60 milljarða króna á einu ári og er
slíkt dæmalaust. Alýðuflokkurinn
studdi ekki þessa lánsfjáráætlun
vegna þess að hann var andvígur
svo mikilli skuldasöfnun erlendis.
Alþýðubandalagið var líka andvígt
áætluninni vegna þess að því þótti