Morgunblaðið - 23.01.1980, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. JANÚAR 1980 2 3
Bökmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
Lystræn-
inginn
LYSTRÆNINGINN er róttækt
bókmenntatímarit, hið þriðja af
slíku tagi er séð hafa dagsins ljós
hérlendis. Fyrst voru Rauðir
pennar þá Birtingur (sem var nú
raunar róttækur á bókmenntas-
viðinu öllu fremur en hinu pól-
itíska). Og svo þetta. Samanburð-
ur er óhægur vegna breyttra tíma.
Eitt er þó ljóst: Höfundar Lyst-
ræningjans eru í lausari tengslum
við heimsbókmenntirnar en for-
verar þeirra. Bæð9i Rauðir pennar
og Birtingur lögðu metnað sinn í
að kynna hið nýjasta í heimsbók-
menntunum, einkum þó hinir
síðartöldu. Höfundarnir í Lyst-
ræningjanum halda sig meira við
heimaslóð. Til dæmis birtist hér
talsvert af frumsömdum ljóðum
en minna af þýddu. Það mætti
vera meira. Svona tímarit er
kjörinn vettvangur til að kynna
nýjungar í erlendri ljóðlist. Og
Lystræningjamenn hafa þýðend-
um á að skipa, svo sem Nínu
Björk. Til þess þarf gott brjóst
heitir þýtt ljóð sem hún á þarna,
höfundur Vita Andersen. Nína
Björk ætti að þýða meira en yrkja
minna sjálf. Af frumsömdu ljóð-
unum í ritinu varð mér einna
starsýnast á Það sjálfið eftir
Þorra sem er kornungt skáld. Ljóð
Þorra er skemmtilegt sambland af
sjálfsrýni og ádeilu. Höfundurinn
er þó ekki beint opinskár, og
sýnilega hefur hann haft veður af
þeim nýsúrrealisma sem heillað
hefur mörg ungskáld framundir
þetta. Þorri er gæddur bæði
hugkvæmni og krafti. Með meiri
ögun (sem er þó nokkur fyrir)
getur hann látið að sér kveða svo
eftir verður tekið.
Meðal skáldskapar í lausu máli
kveður einna mest, að sögunni
Verkalýðsleiðtoginn eftir Eirík
Brynjólfsson. Efnið er að sönnu
langt frá því frumlegt: Formaður
verkalýðsfélags gengur á fund
atvinnurekanda vegna vinnudeilu.
Þeir semja í bróðerni undir fjögur
augu og í leiðinni notar hinn
fyrrnefndi tækifærið til að skara
eld að eigin köku. Kom ekki
eitthvað svipað fyrir í Chaplins-
mynd endur fyrir löngu? Þá minn-
ist ég að hafa séð hinu sama
brugðið upp í leikriti eftir Söru
Lidman. Saga Eiríks er þó engin
stæling. Hún er ljós og skýr. Og
einhvern veginn virðast mann-
gerðirnar koma heim við veruleik-
ann hér — rembingur og manna-
læti í augsýn fjöldans, allt til að
sýnast, en kænska og eiginhags-
munastreð í einkaviðræðum á bak
við tjöldin.
Þá vil ég nefna viðtal er Pjetur
Lárusson á þarna við Sigurð
Guðjónsson. Það er galsi í spyrj-
andanum, stundum dálítill
stráksskapur. En Sigurður svarar
fimlega.
Ýmislegt fleira er birt í þessu
hefti Lystræningjans sem er hið
fjórtánda í röðinni á fimm árum,
meðal annars ritstjórnargrein eft-
ir Ólaf Ormsson. Hún heitir Blik-
ur á lofti og er ómenguð pólitík á
vinstra kanti.
Ekki býst ég við að rit þetta
höfði til almennings, enda mun
það tæpast ætlunin. Hins vegar
hittir það fyrir hóp ungs fólks sem
örugglega meðtekur þessi fræði
með bestu lyst. Hver spor það
kann að marka í bókmenntasög-
una er enn óráðið en það fer meðal
annars eftir því hvernig höfundar
þeir, sem að því standa, eiga eftir
að spjara sig.
Erlendur Jónsson
Steíán Pétursson útgerðarmaður frá Húsavík:
Þjóðarbúið hefur tapað á
annan milljarð kr. vegna
„stjórnunar“ ráðherrans
Kannski er mönnum enn í fersku
minni, þegar sjávarútvegsráð-
herra stöðvaði loðnuveiðarnar
10. nóv. sl. Sú stöðvun var byggð
á umsögn norskra og ísl. fiski-
fræðinga. Seint í okt. sl. var
Hjálmar Vilhjálmsson í rann-
sóknarleiðangri á Bjarna Sæm-
undssyni. Að þeim leiðangri
loknum skildist mönnum að taka
ætti ákvörðun um veiðiþol
loðnustofnsins. Sjávarútvegs-
ráðherra boðaði til fundar með
fiskifræðingum og svonefndum
fulltrúum hagsmunaaðila sjáv-
arútvegsins að loknum áður-
nefndum leiðangri Hjálmars.
Þar var tilkynnt, að ekki hefði
unnizt tími til að vinna úr
rannsóknum Hjálmars Vil-
hjálmssonar, eins og áður hafði
verið gefið til kynna að gert yrði.
Hins vegar lá það í loftinu að
meiri loðna hafði fundizt í þess-
um leiðangri, en áður á þessu
ári. A þessum fundi var sýnt
kort, þar sem miðlína var dregin
milli íslands og Grænlands. Á
þessu korti var sýnt göngusvæði
loðnunnar, eins og það er álitið í
dag. Á þessu korti var varla
sýnilegt hvorum megin miðlín-
unnar loðnusvæðið er stærra.
Norskir fiskifræðingar fengu
sem sagt nákvæmar upplýsingar
um göngu ísl. loðnunnar. Það
kom því ekki á óvart síðar, þegar
norðmenn sendu skip til að veiða
loðnu Grænlandsmegin miðlín-
unnar. Áðurnefnd kort fengu
norsku fiskifræðingarnir að
hafa heim með sér, eftir að
unnið hafði verið úr sameigin-
legum rannsóknum þeirra og ísl.
fiskifræðinganna á loðnustofn-
inum sl. sumar. Það voru einmitt
þessar sameiginlegu niðurstöð-
ur, sem lágu til grundvallar
þeim 600 þús. lestum, sem fiski-
fræðingarnir lögðu til að veiddar
yrðu. Norskir fiskifræðingar
áttu sem sagt beinan þátt í því,
að sjávarútvegsráðherra stöðv-
aði veiðarnar 10. nóv. sl. Þá
höfðu verið stillur og mokveiði
um lengri tíma.
Þegar v/s Sigurður er á land-
leið úr síðasta leyfilega túrnum
hefur útvarpið samtal við skip-
stjórann, sem þá var Kristbjörn
Árnason, að mínum dómi mjög
glöggur skipstjóri. Segir hann í
viðtalinu, að hann hafi aldrei
orðið var við meira loðnumagn,
en þegar hann fór í land af
miðunum. Stuttu síðar kom
Hjálmar Vilhjálmsson á aðal-
fund L.Í.Ú. og hélt þar fróðlegt
erindi um loðnuveiðar og loðnu-
rannsóknir. Ég held, að enginn,
sem á það erindi hlustaði, hafi
verið í nokkrum vafa um, að
hann vissi um meira loðnumagn,
en áður hafði verið viðurkennt.
LOÐNUFRIÐUN
Þessir loðnufriðunarmenn
héldu því fram, að stöðvun
veiðanna nú gerði ekki svo mikið
til, því að loðnuna mætti veiða
strax eftir áramótin. Við skulum
aðeins athuga þann möguleika.
Verðlagning loðnunnar er miðuð
við fitu- og þurrefnisinnihald
hennar, en það er mælt hjá
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins sérstaklega fyrir hverjá
löndun skipanna. Þegar veiðarn-
ar voru stöðvaðar 10. nóv. var
loðnan einmitt afurðamest, það
er að segja þá er hún árvisst
feitust og þurrefnisríkust og
hefur verið svo ár hvert á
þessum tíma. Skiptaverð loðn-
unnar var þá um kr. 20,00 fyrir
hvert kíló. í dag hefur loðnan
rýrnað svo, að hún gefur kr.
15,50 til skipta, miðað við sömu
verðákvörðun og var í haust.
Þetta var líka vitað fyrirfram,
því að hjá Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins hafa undanfarin
ár verið dregin upp samanburð-
arlínurit yfir fitu- og þurrefnis-
innihald loðnu og sýna þau lítið
frávik milli ára. Útgerðarmenn
og sjómenn fá því kr. 4,50 minna
fyrir hvert kíló, en við stöðvun
veiðanna og munar kannski um
minni skerðingu.
Fyrir þessi 100 þús. tonn, sem
nú er leyft að veiða, en útgerð-
armenn vildu fá að veiða í
nóvember, en fengu ekki, verða
því þeir og sjómenn sameigin-
lega að greiða 450 milljónir og
útgerðarmenn einir í formi olíu-
gjalds og stofnfjársjóðs kr. 85
milljónir. En þetta er það sem
útvegurinn tapar á ákvörðun
ráðherrans. Rýrnun útflutnings-
verðmætis er helmingi meiri eða
um 1070 milljónir.
ÁKVÖRÐUN
STOFNSTÆRÐAR
Það heyrðist í vor síðastliðið,
að Hafrannsóknastofnunin
mundi leggja til, að veiðikvótinn
ætti aðeins að vera 600 þús.
lestir. Næsta ár á undan var
þessi kvóti ákveðinn af fiski-
fræðingum 1200 þús. lestir. Þar
áður voru þeir enn hærra uppi
með magnið og töldu, að ekki
þyrfti að tala um magn, þó ætti
kannski ekki að veiða meira en
1500 þús. lestir. Því magni átti
meðal annars að bjarga á land
með því að byggja utan um
gamalt brotajárn norður á Skag-
aströnd og einhverjir milljarðar
af loðnupeningum útgerðarm-
anna og sjómanna voru festir í
þeim óarðbæru framkvæmdum.
Til að réttlæta ákvörðun sína
nú, fengu ísl. ráðamenn sér til
halds og trausts norska fiski-
fræðinga. Er nú kannski komin
skýring á því, hvaða erindi þeir
áttu hingað.
I Þjóðviljanum 19. jan. voru
fréttir frá Noregi, sem ég hef
ekki séð birtar í öðrum blöðum,
þegar ég skrifa þessar línur, og
finnst mér því rétt að birta þær.
Ég hef svolítið gaman af því
vegna þess, að þegar ég í haust
skrifaði mína fyrstu grein um
þessi mál, þótti hún ekki birt-
ingarhæf í Þjóðviljanum.
Hér kemur norska fréttin. „í
gær gekk sendiherra Noregs á
fund utanríkisráðherra og af-
henti orðsendingu frá norsku
ríkisstjórninni vegna loðnuveið-
anna, þar sem m.a. er bent á, að
norskir og íslenskir fiskifræð-
ingar hafi í fyrra lagt til 650 þús.
lesta loðnukvóta við Island og
Jan Mayen. Segist norska ríkis-
stjórnin hafa heimildir fyrir því,
að nú sé stefnt að því af
íslendinga hálfu að veiða allt að
280 þús. lestir á vetrarvertíðinni,
en 'með því sé farið 200 þús.
lestum framyfir það, sem rætt
var um á þessari vertíð. Mikil
blaðaskrif hafa verið í Noregi
um loðnuveiðar Islendinga að
undanförnu og skýrðu norsk
stjórnvöld frá því í gær, að þau
mundu krefja íslensku stjórnina
skýringa á aukinni veiði og þá
um leið um þær stofnstærðar-
mælingar, sem aukningin er
byggð á. Hafa norskir fiskifra'ð-
ingar látið hafa eftir sér i
blöðum að ekki sé byggjandi á
rannsóknum íslenskra starfs-
Stefán Pétursson
félaga þeirra. Best sé að mæla
stofnstærðina á haustin, en ís-
lendingar hafi hins vegar sagst
ætla að taka ákvörðun að lokn-
um rannsóknum hafrannsókna-
skipa nú eftir áramótin."
Ég ætla ekki að deila við
íslenska fiskifræðinga meira, en
ég hef gert. Ég álít eftir sem
áður, að þeim hafi orðið á mistök
í sambandi við veiðar úr íslenska
loðnustofninum frá vori 1979 til
vors 1980. Einnig vona ég, að
þeir kynni sér vel, hvaða álits
þeir njóta hjá norskum starfs-
bræðrum sínum og norskum
stjórnvöldum samanber fréttir í
þarlendum fjölmiðlum, en það
virðist stangast á við þeirra
eigin mat, þar sem haft er eftir
Jóni Jónssyni, fiskifræðingi, að
íslenskir fiskifræðingar séu í
heiðurssæti miðað við álit á
starfsbræðrum þeirra erlendis
m.a. í Norégi.
ÍSLENZKUR
LOÐNUSTOFN
Eins og allir ættu að vita, er
þetta íslenskur loðnustofn, sem
ekki er enn vitað að hrygni
annars staðar en hér við land.
Eftir hrygninguna gengur loðn-
an norður í haf og þessi síðustu
ár til Jan Mayen og Austur-
Grænlands eða a.m.k. síðan farið
var að fylgjast með göngunum.
Síðastliðið ár veiddu Norðmenn
úr íslenska loðnustofninum 125
þús. tonn við Jan Mayen. Nú
heyrum við á fréttum, að þeir
hafa mikið meiri viðbúnað til
loðnuveiða við Jan Mayen í vor,
en þeir hafa áður haft.
Danir, Norðmenn og Færey-
ingar hafa nú fengið upplýsingar
um mikið loðnumagn utan mið-
línunnar milli Islands og Græn-
lands, sem vitað er að var þar
a.m.k. fram í nóvember á síðasta
ári. Ef kvótinn yrði nú ákveðinn
600 þús. lestir fyrir næsta veiði-
tímabil, og eins og áður allt
dregið frá, sem aðrir en við
veiddu, gæti svo farið, að lítið
yrði eftir handa okkur, eins og
ég hef áður bent á.
Ég hef viljandi ritað þetta
upp, þar sem mér finnst greini-
legt, að ráðamenn þjóðfélagsins
hafi ekki gert sér grein fyrir því,
sem var að gerast í þessum
málum.
ARÐSEMIN
Hinn 10. nóvember síðastlið-
inn voru loðnuveiðarnar stöðv-
aðar af sjávarútvegsráðherra.
Skiptaverð loðnunnar var þá kr.
20,00 fyrir hvert kíló. Þá var
skýrt tekið fram af ráðherran-
um, að ekki muni meira veitt
þetta tímabil til viðbótar en 175
þús. lestir, sem veiða ætti til
frystingar og hrognatöku. Þegar
í desember var ákveðið af sama
ráðherra, að veiddar skyldu 100
þús. lestir í janúar, án þess að
fyrir lægju nokkrar nýjar fiski-
fræðilegar upplýsingar um, að
það væri óhætt. Nú er skipta-
verðið hins vegar 15,50 og hefur
þá loðnuflotinn, þar með taldir
sjómenn tapað meira en 500
milljónum og þjóðarbúið í heild
tvöfaldri þeirri upphæð í gjald-
eyri.
Mundu einhverjir vera sáttir
við að kalla þetta auðlindaskatt,
þó að erfitt sé að finna þann,
sem nýtur hans.
Til glöggvunar má geta þess,
að þessar tölur eru í algjöru
lágmarki.
í dag liggur fyrir, að til eru í
Japan tveggja ára birgðir af
hrognum, og er því mjög óráð-
legt að frysta nokkuð af þeim í
ár. Þá hefur 175 þús. lestunum
verið ráðstafað þannig, að þau
skuli veidd, þegar loðnan er
afurðaminnst eða á hrygningar-
tímanum, en þaffer fituinnihald-
ið niður fyrir 3% og skiptaverðið
er nálægt kr. 5,50.
Frá sjávarútvegsráðuneytinu
hefur heyrst, að þar sé stjórnað
með arðsemi þjóðarbúsins fyrir
augum.
Þeir sem þetta lesa geta velt
því fyrir sé, hvernig þeim finnst
til hafa tekist.
Ráðherrar sjávarútvegsins
halda því fram, að síðasta ára-
tug hafi algjörlega mistekist
með stjórnun fiskveiða. Ég held,
að allir geti tekið undir með
þeim a.m.k. hvað varðar tvö
síðustu árin. Nú segja þessir
sömu ráðherrar sjávarútvegsins,
að ekki sé unnt að efla stjórnun
fiskveiða úr þessu með öðru en
skömmtun. Hverjir eiga að verða
skömmtunarstjórar? Ætla ráð-
herrarnir kannski að taka það að
sér, þó þeir hafi sjálfir dæmt
störf sín sem misheppnuð hvað
stjórnun veiðanna varðar og
árangur ráðherranna af fisk-
veiðistjórnun með arðsemi fyrir
augum er auðsær.