Morgunblaðið - 06.03.1980, Síða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. MARZ 1980
Einar
Jónsson
fiskifræðingur
endaskeiðinu
Laugardaginn 2. febrúar sl.
birtist grein í Morgunblaðinu eftir
Ásgeir nokkurn Jakobsson. í
greininni kennir maður þessi sig
óbeint við gamalfé, en hvorki starf
né stað og verða því ekki sögð á
honum frekari deili með vissu.
Hann hefur þó áður sézt birta efni
í fjölmiðlum og mun kenndur við
skriftir, þótt aðrir, er við þá iðju
fást, telji sér vart mikinn sóma af
slíkri viðkenningu, enda mannin-
um sýnu tamara að munda þyngra
verkfæri en penna. Samsetningur
mannsins nefnist „Enn einn á
kviðpokaskeiðinu" og mun þar átt
við undirritaðan, en fleiri fá þar
einnig sínar sneiðar. Aðaltilefni
þessa rætna pistils eru tvær grein-
ar sem ég skrifaði í Sjómanna-
blaðið Víking sl. sumar, er fjölluðu
um sjó- og fiskikort. Það verður að
teljast nokkuð óeðlilegt að hlaupa
með gagnrýni á tímaritsgrein í
dagblað, en maðurinn kann auð-
sjáanlega engar leikreglur. Hér er
og ekki um gagnrýni að ræða í
þess orðs venjulegu merkingu,
heldur mætti frekar kenna skrifin
við fjölmæli. Greinar mínar eru
hvatning um að vinna betur að
sjókortagerð hér á landi en í þeim
efnum virðist lengi hafa verið
pottur brotinn. Þetta erindi er
brýnt og óþolandi að einhver reyni
að fela umræðu um slíkt þjóð-
þrifamál eða drepa á dreif í skjóli
meintrar persónulegrar móðgunar
eða atyrðingar. Því er þessum
ádeiluskrifum svarað, þótt stóryrt
séu og vanhugsuð í meira lagi.
Kurteisi og ritstjórar
í skrifum þessum er mér ekki
sýnd sú lágmarkskurteisi að nefna
nafn mitt beinum orðum. Er slíkt
auðsæilega gert mér til lítilsvirð-
ingar, því í greininni eru sögð á
mér glögg deili, en forðazt að
nefna nafnið. í stað þess velur
höfundur mér nöfn eins og „fram-
hleypinn háskólaunglingur",
„tröllheimskur sérfræðingur", og í
tilefni meintrar æsku minnar er
mjög tönglazt á nöfnum eins og
unglingur, „piltur", „stráksi", og
öðru í þeim dúr. Eftir að hafa
nefnt umræddan höfund á nafn í
upphafi geri ég það því af stráks-
hætti mínum að vitna til hans á
svipaðan hátt og hann til mín.
Þarf maðurinn ekki illa við að una
þar sem hann hefur valið vopnin.
Skríbent þessi segist furða sig á
að nokkur ritstjóri hafi tekið við
áðurnefndum greinum mínum.
Þar kastar sá steini sem býr í
glerhúsi, því maðurinn nýtur þess
auðsæilega að til eru frjálslyndir
ritstjórar, er taka jafnvel við
hroða, settum saman í vanstill-
ingu hugans, og setja upp í
viðhafnarramma. Reyndar finnst
mér umgjörðin sú arna eins og
sorgarrammi og vantar ekkert
annað en krossinn yfir til minn-
ingar um liðinn ritferil.
Sérfræðingafárið
Áður en undirritaður er tekinn í
karphúsið hjá skrifaranum upp-
hefur hann reiðilestur í heims-
ádeilustíl (heldur sig þó við hólm-
ann) með bölvi og ragni um alla þá
er sérfræðingar nefnast. Þegar
haft er í huga, að hann lýsir
stóryrðalausri umfjöllun minni
sem „bölsóti" verður ljóst, að
íslenzk tunga á vart orð yfir þær
bölbænir, sem hann þylur yfir
háskóiamenntuðu fólki þessa
lands svo sem hinum „tröll-
heimska" „nútímasérfræðingi", er
gengur hálfblindur „svo hið eina
augað horfir og heldur þeirri
stefnu, þar til gröfin opnast fyrir
honum og bindur endi á ferðalag-
ið“. Þegar dómarinn blæs úr nös
milli tarnanna fjúka bituryrði,
sem ljóstra því upp, hvers vegna
hann hamast svo mjög með sleggj-
unni. Jú, þessir andsk... lamb-
hrútar eru að hrekja „gamalféð",
hann og hans líka, af jötunni. Um
hennan heiftarinnar íestur skulu
ki höfð mörg orð, en ljóst er, að
...anninum er mjög þungt í sefa,
enda ekki furða, þar sem hann
hefur her manns á heilanum.
Kviðpokaseiðið og
stórlaxarnir
Eftir að hafa lesið sérfræðing-
um pistilinn tekur brjóstvitring-
urinn til við að sanna mál sitt og
sönnunin („Sýnishornið") er und-
irrituð. Að dómi hans er ég
kviðpokaseiði, sem auðvelt er að
fást við og þjarma að. Maðurinn
fær þó ekki dulið löngun sína til
þess að fást við stórlaxa. Ónefnd-
an doktor, segir skrifarinn, að
gaman væri að fást við. Ekki
treystir hinn kokhrausti vitringur
sér þó til þess, þótt blóðlangi.
Hann gefur aðeins nokkrum slík-
um fræðingum einkunnina „bján-
ar“, en passar að brenna sig ekki á
nöfnum. Þegar skrifarinn hefur
þannig æst sig heitan í stríðsdans-
inn fer hann að leggja að smáseið-
inu. Þar ber hann sig furðulega að
og sízt að siðaðra manna hætti. í
fyrstu er hinn framhleypni strák-
ur sagður máske ekki svo vitlaus.
Þetta tvíræða skjail er haft innan
sviga. Síðan hefst hroðaaustur þar
sem snúið er og skælt, skáldað og
búið til, og mér valin niðrandi
nöfn á stundum. Að loknu skít-
verkinu tekur skrifarinn af sér
vinnuvettlingana og réttir mér
hendina með afsökunarorð á vör.
Kurteis maður skrifarinn.
Kannanir og
fræðimennska
En lítum á ritvöllinn þar sem
pálvanari maður en penna- geysist
fram. Sjálft meginefni greina
minna, þ.e. meintur ólestur í
málefnum sjókorta, afgreiðir
skrifarinn í upphafi máls síns með
einu orði („della“) og er síðan
aldrei meira á málið minnzt.
Síðan bendir maðúrinn á, að ég
hafi nefnt hann sjálfan á nafn í
greinunum og segir vera aðal-
ástæðu þess að hann tekur sér
skrifvopn í hönd. í þetta atriði, og
önnur aukaatriði tengd, (mikilli
eða lítili), opinberri umfjöllun um
sjókort, hengir hann síðan megin-
bálk efnislegrar gagnrýni sinnar.
Skrifarinn leggur fyrsta lagið
að mér með því að gera mér upp
orð, og síðan er nær öll efnisádeila
byggð á grunni þessa uppspuna.
Skríbentinn býr til eftirfarandi
setningar og gerir að minni:
„Fiskifræðingurinn segist hafa
rannsakað sögu sjókorta hérlendis
gaumgæfilega ...“ Á þessum til-
búningi kjamsar skrifarinn síðan
stöðugt og hrín hátt um að
„gaumgæfileg könnun" mín sé
götótt og ekki fræðimannleg. Inn í
umfjöllun mína um málið, sem er
að sjálfsögðu umfjöllun leik-
manns, blandar skríbentinn síðan
sí og æ fræðimennsku minni sem
fiskifræðingur, en slíka fræðinga
virðist hann hafa sérstaklega á
hornum sér.
I greinum mínum er hvergi að
finna orð um rannsókn, hvað þá
gaumgæfilega, heldur er talað um
þessar greinar sem hugleiðingar
um nefnt efni og fáeinar heimildir
nefndar á nafn. Eins og getið var
um að ofan fjallar þema greina
minna um, að of lítið sé veitt til
sjómælinga að mínu mati, og
varpa ég fram þeirri spurningu í
því sambandi, hvort orsakanna sé
ekki að leita i almennu áhugaleysi
eða deyfð á málefninu, því orð eru
jú til alls fyrst. Til þess að kanna
hvort þessi tilgáta eigi við rök að
styðjast fletti ég gegnum efnisyf-
irlit síðustu 20 árganga Sjó-
mannablaðsins Víkings og Ægis
auk þess sem út hefur komið af
Sjávarfréttum. Þessi athugun var
hvorki vísindaleg né íturgrönn
enda vantaði eitthvað upp á, að
hvert einasta tölublað fyndist.
Athugun minni lýsi ég og með
orðum eins og „blaðaði í gegnum",
„lausleg athugun", og fyrirvarar
hafðir á öllum niðurstöðum svo
sem „mér sýnist", „að því er
virðist". í ljósi þess að hér er um
sérrit sjó- og fiskimanna að ræða
eins og ég kem inn á, finnst mér
eftirtekjan fremur rýr. Skríbentn-
um tekst að misskilja þetta allt
eða snúa út úr því og kemst
þannig að ásteytingarsteininum
mikla: ég fann ekkert eftir hann
sjálfan um sjókort. Ég get hans
sem atvinnumanns í skrifum, sem
hafi látið margt frá sér fara um
málefni sjómanna, en hann komi
„aldrei inn á þessi mál að því er
mér sýnist". Hér er að sjálfsögðu
átt við þau blöð og það tímabil er
áður var getið. En þessi orð hefðu
betur legið ósögð. Þar leyndist
nefnilega ein grein eftir skrifar-
ann innan þess ramma sem leitað
var í, er fjallar um fiskikort. Ekki
verður það mér að skálkaskjóli,
þótt ég hafi bætt vafaliðnum
aftan við fullyrðinguna þannig að
úr verður einskonar spurnarsetn-
ing, því nú gýs skríbent. Fiski-
fræðingnum hefur skotizt yfir
grein eftir sjálfan hann, slík er nú
fræðimennskan, segir hann óbein-
um orðum, og leiðist svo út í
þráhyggjuhugleiðingar um fiski-
fræðinga og fundvísi þeirra á
síðasta þorskinn.
Síðan tekur skrifarinn aftur
upp þráðinn um meinta gaum-
gæfilega könnun mína. Hún á að
hafa verið altæk og fræðileg, segir
hann enn óbeinum orðum og
hunzar staðhæfingar mínar um að
ég hafi einungis flett í gegnum
visst efni. Síðan telur meistari
misskilningsins upp sitthvað sem
sézt hafi um sjókort í dagblöðum,
Alþingistíðindum og sjónvarpi, og
verið drepið á í útvarpi og víðar.
Sumt af því efni eru hans eigin
verk. Síðan er býsnazt yfir því, að
allt þetta efni hafi farið fram hjá
undirrituðum í ítarlegri könnun
hans.
Að sjálfsögðu hefur farið fram
nokkur umræða um málefni sjó-
korta. Undirritaður hefur aldrei
haldið því fram að hún hafi engin
verið, en fannst hún lítil á vett-
vangi sjómannablaðanna, sem
hljóta að draga nokkuð dám af
hinni almennu umræðu í þjóðfé-
laginu. Það er því mikil kokhreysti
hjá skrifaranum þegar hann segir:
„Það er ekkert smáræði sem búið
er að ræða og rita almennt um
sjókort á íslandi...“ óskandi að
satt væri. Annars eru orð eins og
lítill eða mikill æði afstæð og má
endalaust deila um hvað sé nóg í
þessum efnum. Hitt er þó fyrir
öllu að umræðan beri einhvern
áþreifanlegan ávöxt.
I umræddri lauslegri könnun
minni á sjómannablöðunum fór ég
í gegnum ályktanir Fiskiþings,
sem árlega birtast í Ægi, til þess
að forvitnast um hve mikið hnigi
þar í þessa veru. Sé litið til þess,
eins og ég kemst að orði, að á
þessum samkomum er ár hvert
ályktað um alla hugsanlega hluti
er varða sjó og sjómennsku, set ég
fram, eftir athugun mína, þá
stílfærðu brýningu, að á þessum
þingum hafi málefni sjókorta
„nánast verið bannorð“. Þetta ber
náttúrlega ekki að taka bókstaf-
lega, enda í greinum mínum síðar
vitnað í ályktun Fiskiþings sem
fékk farsælan endi. Á nokkrum
stöðum í greinum mínum er
hnykkt á með álíka hætti og
þessum í anda ensks málsháttar
sem segir, að menn verði að ýkja
dálítið svo eftir þeim sé tekið. Yfir
þessum framsetningarmáta mín-
um býsnast skrifarinn mjög og
segir mál sjókorta „oft“ hafa verið
til umræðu á nefndum vettvangi.
Hafi svo verið í raun, eru skrár
Ægis um samþykktir Fiskiþings
sl. 20 ár léleg heimild um hvað
fram hefur farið á þessum sam-
kundum, um það geta menn geng-
ið úr skugga sjálfir.
Eftir að skríbent hefur enn
hringlað saman fiskifræðilegu
starfi mínu og meintri lélegri
fræðimennsku í greinum mínum,
skýtur hann að vanda nokkrum
eiturörvum að fiskifræðingum al-
mennt og lætur svo að mestu
útrætt um efnislega gagnrýni á
skrif mín.
Sparðatíning-
urinn aumi
Ekki hefur maðurinn þó enn
fengið útrás og grípur enn til
sleggjunnar. Subbar hann nú sam-
an pistli um meinta lélega texta-
meðferð undirritaðs. Er sá sam-
setningur allur með eindæmum.
Hann hefur leitað með logandi
ljósi um textann en fundið fátt
bitastætt. Til þess að gera eitt-
hvað efni úr því sem ekkert er,
seilist hann til furðulegs útúr-
snúnings, orðhengilsháttar og
tittlingaskíts, og verður nú ljóst
að manninum er í meira lagi illt.
Greinar mínar eru svo sem engin
fyrirmynd hvað málfar varðar,
enda annarri hent inn í prent-
smiðju í flýti, en þegar sparða-
tínslumaðurinn hellir hróðugur úr
poka sínum út á síður Morgun-
blaðsins, verður ljóst, að hér býr
annað að baki en umhyggjan ein
fyrir tungunni.
Undirritaður hefur reyndar
ekki fengið það framan í sig fyrr
að hann kynni ekki að fara með
íslenzkt mál. Hitt skal viðurkennt,
að ég er oft nokkuð sérvizkur í
orðavali og hef ekki látið af slíku,
þótt að væri fundið. Þau fáu
haldreipi sem verndari tungunnar
tínir til eru og flest af þessu tági,
þ.e. spurning um stíl. Listinn um
meintar ávirðingar mínar í máli
er nokkuð iengri en efni standa til
af því sem skríbentinn hefur í
ákveðnu hugarástandi geta þótzt
fundið og fram fært. Það kemur
sem sé í ljós, að í þessum bálki
málræktarmannsins um meintar
ambögur mínar, eru feitletruð orð
og setningahlutar, sem þegar til
kemur, er ekki verið að finna að
málfarslega heldur efnislega.
Síðan eru nokkrir meintir hnökrar
hentir á lofti aftur og aftur með
feitu letri eins og hér skrifi maður
í vímu þeirrar illu gleði sem sleppt
skal að nefna.
Það er víst að bera í bakkafullan
lækinn að telja upp ásteytingar-
atriði skrifarans. En af því að ég
hef orðið var við, að þeir er ekki
hafa lesið greinar mínar, hafa
sumir látið glepjast af blekk-
ingarkúnst skrifarans — þegar
hann slítur úr samhengi og snýr
út úr — og talið texta minn
slappann, verður ekki undan vik-
izt.
Listinn langi
Lítum á vefinn: Það er hent á
lofti í málvilludálknum, að ég rak
mig á það, að lesning í sjókortum
„var oftast dönsk eða ensk, sem
gaf upprunan ótvírætt til
kynna“. Þessi síðustu orð finnst
skrifaranum óalandi. Ekki vegna
málfarsins heldur hins, að hann
heldur að ég sé að andskotazt út í
þær þjóðir, er vísað er til, og gerir
mér upp þjóðernishroka og út-
lendingahatur. Það er ef til vill
eðlilegt að skríbent, sem er svo
ánægður með okkar hlut í marg-
nefndu máli, geti ekki skilið að hér
er verið að brýna landsmenn til
dáða, með því að vitna til afreka
erlendra manna í „íslenzkri" sjó-
kortagerð. Skilningur skríbents er
bundinn á klafa þótt síðar í
greinum mínum þakki ég útlend-
ingum óbeint fyrir framlag þeirra
til þessara mála hér við land. í
sama farið hjakkar skríbent þegar
hann atyrðir mig fyrir að segja:
„Brezkir einkaaðilar tengdir tog-
araútgerðinni létu gera fiskikort
af ýmsum miðum hér við land ...“
Þetta á að vera „brezkir útgerð-
armenn" segir skríbent. Enn ein
efnisgagnrýni, sem út af fyrir sig
kann að vera réttmæt.
Það stendur í skrifaranum þeg-
ar ég tala um, að framan af
sjómennskuferli mínum hafi
„starfi minn að mestu verið bund-
inn við dekkið." „Mér skilst á
frásögninni að hann hafi verið
háseti og hefði því getað sparað
sér heila setningu og hana ekki
fallega", segir skríbent hróðugur.
Skilningurinn er víst ekki lengur
skýr hjá honum eða helgaður
meðalinu, þ.e. leitinni að hnökr-