Morgunblaðið - 14.03.1980, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. MARZ 1980
l
17
gjaldsvísitölu, og af því mun hafa
stafað tregða stjórnvalda til að
leyfa eðlilegar og nauðsynlegar
hækkanir þeirra. Þegar hljóðvarp-
ið tók til starfa, nú fyrir nærri
hálfri öld, var afnotagjaldið miðað
við áskriftaverð dagblaðs, en er nú
innan við þriðjungur þeirrar upp-
hæðar sem dagblað kostar. Þessi
hefur þróunin verið, einnig að því
er varðar sjónvarpsgjöldin. Þetta
fjársvelti hefur haft ómæld áhrif
á alla starfsemi stofnunarinnar og
ekki síst þá þætti í dagskrárgerð
sem helst hefðu getað horft til
menningarauka. Það er ekki held-
ur vansalaust að hljóðvarpið skuii
í reynd vera heldur verr sett
tæknilega til útsendingar á
dagskrá sinni en flest heimili eru
til móttöku dagskrárinnar. Þar á
ég við þá dapurlegu staðreynd, að
ekki skuli vera hafin stereo-
útsending í hljóðvarpi. Ég tel það
vera höfuðástæðu fyrir lítilli
hlustun á vandaða tónlist í út-
varpi og hygg ég þó að sú hlustun
sé meiri en ýmsir töldu nýlega
hlustendakönnun benda til.
Það kann að þykja furðulegt, að
litasjónvarp er komið hér á undan
stereo-útvarpi, svo miklu dýrara
sem hið fyrrnefnda er. Skýringin
er sú, o.ð mínu viti, að með tilkomu
listasjónvarps eygðu stjórnvöld
tekjuvon í aðflutningsgjöldum af
litasjónvarpstækjum. Þær tekjur
hafa heldur ekki látið á sér standa
og nema háum upphæðum. Því
miður er engu slíku til að dreifa
varðandi stereo-útvarp, að
minnsta kosti ekki svo teljandi sé.
Með þessu er ég ekki að segja að
listasjónvarp hefði átt að bíða þar
til stereo-útvarp var komið, held-
ur hitt að stereo-útvarp hefði að
öllu skaplegu átt að vera orðið að
veruleika áður en litasjónvarp
kom til álita. Og ég held því fram
að menningarpólitík sem byggir á
slíkum forsendum sé ekki heilla-
vænleg.
Orð eða mynd
Erindi Hrafnhildar Schram
listfræðings nefnist Mynd og
máttur. Hún fjallaði m.a. um
menningarneyslu barna: „Það
hlýtur að vera augljóst hve mik-
ilvægt það er að vanda í hvívetna
til myndlistaruppeldis í skólum
frá allra fyrsta stigi og framvegis.
Það liggur í augum uppi hversu
mikill fengur það væri fyrir skóla
landsins, ef myndlistarmenn þjóð-
arinnar, sjálfmenntaðir og skóla-
lærðir fengjust til að miðla því
fólki sem vex upp í skólúm lands-
ins af þekkingu sinni og reynslu.
Varla þarf mikið hugmyndaflug
til að sjá hve mikill fengur það
væri skólafólki og þeim sjálfum ef
gott samband fengist í þeim efn-
Ólafur Björnsson
um, án þess að annar aðilinn, hvað
þá báðir, yrðu þvingaðir með þeim
hætti. Stuðningur listamanna við
myndmenntun í skólum landsins
væri ómetanlegur menntakerfinu
og mundi skila sér margfaldlega
til baka. Það þarf ekki aðeins að
skapa þörf fyrir listina í þjóðfé-
laginu, heldur einnig fyrir lista-
mennina.
Mynd er til þess að vekja í
manninum margvísleg öfl, hún
getur vakið ótta, andstyggð, gleði,
meðaumkun, sorg og allar þær
kenndir sem búa í mannshugan-
um. Ef mynd býr yfir þeim mætti
að geta vakið einhvers konar
skynhrif og tilfinningar hlýtur
það að vera góð mynd. Þessi
máttur má ekki vera vanmetinn af
þeim sem ráða uppeldi barna.
Áður sótti ég orð í biblíuna, nú
geri ég það aftur. Þar stendur. „í
upphafi var orðið". Nú má spyrja
hvort megi sín meira orð eða
mynd?“
Björn G. Björnsson leikmynda-
teiknari talaði um sjónvarp í
erindi sínu List eða sjónhverfing.
Lokaorð hans voru: „Sjónvarp er
miðill sem krefst þess, að sá sem
hyggst beita honum, kunni á
honum nokkúr skil. Sá listamaður,
sem vill nálgast áhorfanda sinn í
gegnum sjónvarp, verður að gera
sér grein fyrir því að hér er nýr
miðill á ferðinni, miðill sem býr
yfir áhrifamiklum tjáningar-
möguleikum, sé rétt að honum
farið. Sjónvarp er hvorki fram-
lenging á leikhúsi né blaðaútgáfu
og hér á landi er sjónvarp ekki
framhald kvikmyndagerðar. En
allra síst er sjónvarp framlenging
ritlistar eða bókmennta. Sjónvarp
er sjónvarp alveg eins og bók er
bók, og hvort um sig lýtur eigin
lögmálum.
Hvernig geta íslenzkir lista-
menn tileinkað sér þennan flókna
og tæknilega miðil og aukið þar
með hlutdeild sína í mótun hans?
Svarið hlýtur að vera fræðsla og
samstarf. Sjónvarpið hefur með
nýafstöðnu og árangursríku nám-
skeiði fyrir leikritahöfunda stigið
smátt en mikilsvert skref í þá átt
að laða listamenn til samstarfs.
Vonandi verður hér framhald á,
því betur má ef duga skal. En
sjónvarpið sem stofnun býr við
rýran og óöruggan fjárhag og sú
fræðsla — og kynningarstarfsemi
sem nauðsynlegt er að komi á
milli sjónvarps og listamanna, eigi
hlutdeild íslenskrar listar í
dagskrá þess að aukast, krefst
fjármagns, mannafla og tíma. Hér
verður ekkert það gert sem fær
neinu áorkað nema til komi sam-
eiginlegt átak listamanna sjálfra,
sjónvarpsins og þeirra yfirvalda
sem láta sér íslenzka menningu
einhverju varða.“
Sitja uppi með
söfn listaverka
Hans Kristján Árnason hag-
fræðingur sagði í sínu erindi frá
opinberri listastefnu í Hollandi. í
lok erindisins, þar sem fjallað var
um sjónlistamenn, sagði hann:
„Samtals nutu 2100 sjónlistamenn
í Hollandi fjárhagsaðstoðar árið
1977 og námu heildarútgjöld ríkis-
sjóðs um 15,3 milljörðum króna
það árið. Þetta myndi þýða um 300
milljónir króna til 40 sjónlista-
manna, ef íbúafjöldi íslands er
lagður til grundvallar — eða um
7,5 milljónir króna að meðaltali á
mann á ári. Það er óvefengjanleg
staðreynd að listamenn afla
sjaldnast nægilega hárra tekna á
starfsæfi sinni til elliáranna. í
ljósi þessa og sem viðurkenningu
fyrir veitta þjónustu í þágu þjóð-
félagsins, hefur sérstökum lífeyr-
issjóði verið komið á fót þar í
landi. Listamenn, sem falla innan
ramma kerfisins, fá því greiddan
hóflegan lífeyri. Þeir listamenn,
sem vegna sérstakra ástæðan
verða tekjulausir, svo sem vegna
veikinda, og eru jafnframt með-
limir einhvers aðildarfélags
„Framfærslusjóðs listamanna"
eiga rétt á greiðslum úr sjóðum
allt að 13 vikur í einu. Fyrir þessi
réttindi greiða þeir ákveðið ið-
gjald, en ríkið og sveitar- eða
bæjarfélag listamannsins sexfalda
þá upphæð til greiðslu í sjóðinn.
Stefna stjórnvalda í listum er
þó engan veginn óumdeild. Þær
tölur sem ég nefndi áður, varðandi
sjónlistina, urðu meðal annars
þess valdandi að núverandi menn-
ingarmálaráðherra Hollands lýsti
því yfir síðastliðið vor, að ætlun
stjórnarinnar væri að leggja með
öllu niður það kerfi sem skuld-
bundið hefur stjórnvöld um árabil
til að kaupa málverk og högg-
myndir af sjónlistamönnum.
Styrkjakerfi þetta hefur sætt
gagnrýni, meðal annars vegna
þess að bæja- og sveitafélög sitja
nú uppi með geysistór söfn lista-
verka af umdeildu gildi. Listaverk
þessi hafa meðal annars verið
notuð til að skreyta opinberar
byggingar. Þessari yfirlýsingu var
svarað af hálfu eins listamannafé-
lagsins með töku Ríkissafnsins í
Amsterdam í júní sl. og var því
þannig haldið lokuðu af 60 mynd-
listamönnum unz stjórnvöld drógu
yfirlýsingu sína til baka og hófu
samningsumleitanir við samtök
listamanna."
Fjármögnun lista
Ólafur Björnsson hagfræðing-
ur talaði um fjármögnun listar og
sagði m.a.: „Slík fjármögnun verð:
ur einkum með þrennu móti. í
fyrsta lagi með sölu á markaði, í
öðru lagi með styrkjum og öðrum
framlögum af hálfu opinberra
aðila og í þriðja lagi með góðgerð-
arstarfsemi, sem rekin getur verið
bæði af einstaklingum og félaga-
samtökum.
í blönduðum hagkerfum, svo
sem hagkerfi okkar og grannlanda
okkar, á fjármögnun listar sér
jafnan stað eftir öllum þessum
leiðum. I sósíölskum efnahags-
kerfum má hins vegar gera ráð
fyrir því að fjármögnun listar af
hálfu annarra en'ópinberra aðila
hafi litla þýðingu og sé jafnvel
óhýru auga litin af hálfu stjórn-
valda. í blönduðu hagkerfunum
eru það tvær fyrstu leiðirnar,
markaðurinn og opinber framlög,
sem máli skipta. Sögulega séð
hefur góðgerðarstarfsemin haft
þýðingu, en hér er átt við frjáls
framlög einstaklinga eða félaga-
samtaka í þágu listar. Nóbelsverð-
launin í bókmenntum eru hér
dæmi. En þar sem slíkri fjár-
mögnun verða alltaf tiltölulega
þröng takmörk sett skal hún ekki
rædd her frekar.
Fjármögnun listar með fram-
lögum frá hinu opinbera hefir
augljósa ágalla. Sérstaklega' 'á
þetta við í alræðisríkjum, þar sem
allt vald bæði í efnahagsmálum og
stjórnmálum er á einni hendi. Þar
verður list ekki fjármögnuð öðru
vísi en með opinberum framlögum
en skilyrði þeirra verður auðvitað
það, að listin túlki ekki neitt það
sem stjórnvöld telja sér andstætt.
í rauninni verður það þá spurning,
hvort þar geti verið um list að
ræða í þeirri merkingu sem Jón
Óttar leggur í orðið list í grein
sinni. HLutverk listarinnar verður
nú ekki lengur tjáning eigin til-
finninga, heldur lofsöngur um
stjórnvöld. Það myndi þó vera
ofsagt, að engin listsköpun geti átt
sér stað í alræðisríkjum svo sem
Sovétríkjum og öðrum sósíalísk-
um Austur-Evrópu ríkjum. Ef
listamennirnir eru sannfærðir um
ágæti stjórnarherra sinna þá get-
ur túlkun tilfinninga listamanns-
ins og stefna stjórnvalda átt
samleið. Halldór Laxness talar að
mig minnir í Skáldatíma um
sálmaskáldskap sinn, og þeirra
sem þá voru skoðanabræður hans,
Stalín til lofs og dýrðar. Þótt
Nóbelsskáldið sé hér að gera gys
að sjálfum sér og öðrum sem
listsköpun af þessu tagi iðkuðu, þá
verður að telja sálmaskáld til
listamanna eða er ekki svo? Sem
hliðstætt dæmi mætti nefna lof
kvæði hinna færu hirðskálda um
þjóðhöfðingja þá, sem þeir þjpn-
uðu. A.m.k. hluti þess skaldskapar
hefir verið viðurkenndur sem list.
Þetta breytir þó engu um það, að
sé listin eingöngu fjármögnuð með
opinberum framlögum, þá þrengir
það mjög skilyrðin fyrir sköpun
listrænna verðmæta. Sú hætta,
sem listsköpuninni er þannig búin,
er auðvitað augljósust í alræð-
isríkjunum en hún er einnig fyrir
hendi í lýðræðisríkjum, ef hlut-
deild hins opinbera í fjármögnun
verður of mikil. En þar sem
efnahagslegu valdi er dreift, eins
og í hinum kapitalisku ríkjum, er
ríkið auðvitað ekki eini aðilinn srri
fjármagnað getur listina. Þar er
líka til að dreifa markaðinum."
E. Pá.
Sjödagaskotið
í dag eru 4. dagar eftir af sjödagaskotinu,
Misstu ekki af þessu einstæða tækifæri til
aö eignast hjónarúm á auöveldan hátt.
Til þriðjudagskvöld bjóöum viö í Sýn-
ingahöllinni aldeilis
makalaus kjor
Við bjóðum ínnh.'.o ..t
yður að velja þÚS. Ut
úr 54 mismun- \ °9 80 þus.
andi tegundum \ á mánuði
.. ./ / \ i hvaöa
af hjonarumum. \ rúmaSe„
\ sem er
Komdu í Sýningahöllina
Þaö veröur opiö til kl. 10 í kvöld og til kl. 12 á
morgun laugardag.
*
Bíldshöföa 20 — S. 81410 — 81199
Sýningarhöllin — Ártúnshöföa