Morgunblaðið - 24.08.1980, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 1980
47
Vinnsla í frystihúsi.
Furðusögur,
sem eiga
ekki rétt á sér
Stöðugt berast í fjölmiðlum
fréttir af samdrætti á bandarísk-
um mörkuðum. Vissulega er það
rétt að sala hefur dregist nokkuð
saman, að minnsta kosti á sumum
tegundum. Hitt er þó rétt að hafa
í huga, að sala okkar árin á undan
hefur aukist mikið. Eðlilegt er að
menn velti fyrir sér hvers vegna
samdráttar gætir nú.
Til eru þeir sem halda því fram,
að gæði framleiðslu okkar hafi
minnkað. Þetta tel ég ekki rétt
vera. í því sambandi má nefna,
hve aðbúnaður allur í frystihúsun-
um hefur breyst til mikils batnað-
ar. Teknar hafa verið í notkun
kæligeymslur fyrir ferskan fisk.
Verkun fisks um borð í skipum er
betri en áður var. Gæðaeftirlit
hefur verið stórbætt og þannig má
lengi telja. Furðusögur og æsi-
fréttir, er miða að því að læða því
inn, að framleiðsla okkar sé á
hraðri niðurleið hvað gæði snertir,
eiga örugglega ekki rétt á sér og
maður hlýtur að hafa leyfi til að
spyrja; hvaða málstað slíkur
málflutningur þjónar? Er ekki að
minnsta kosti líklegt að keppi-
nautar okkar erlendis fagni þess-
um hjáróma röddum ofan af
íslandi.
Hitt er það, að keppinautar
okkar eru harðir í horn að taka og
við þurfum að halda vöku okkar í
hvívetna. Undanfarið hefur fram-
boð á ódýrari fiski til að mynda
frá Suður Ameríku aukist. Fisk-
framleiðendur í þessum ríkjum
geta leyft sér að undirbjóða okkur,
og nýta sér lág laun í heimalönd-
um sínum í því skyni til hins
ýtrasta.
En samkeppnisaðstaða okkar er
líka erfið af öðrum sökum. Sjávar-
útvegur og fiskiðnaður margra
erfiðustu keppinauta okkar er
styrktur með opinberum framlög-
um er nemur hrikalegum upp-
hæðum.
Ríkisstjórnir ýmsra Evrópu-
landa styrkja þessar atvinnu-
greinar með fjárframlögum beint
eða óbeint. Þá er með aðgerðum
stjórnvalda í Kanada unnið að því
skipulega að endurreisa útgerð og
fiskiðnað á austurströnd landsins.
Vegna þessara styrktaraðgerða,
eiga þessir keppinautar okkar
auðveldara með að bjóða fisk á
lægra verði en við. Þá er líka
mikilvægt að gera sér grein fyrir
að efnahagsástand í Bandaríkjun-
um er örðugt um þessar mundir.
Verðbólga jókst mjög á misserun-
um á undan. Hún virðist nú
nokkuð á undanhaldi vegna
strangra peningamálaaðgerða
þarlendra stjórnvalda. Á hinn
bóginn fer atvinnuleysi vaxandi.
Augljóst er að þegar harðnar á
dalnum, munu Bandaríkjamenn
skera fyrst niður neyslu á hinum
dýrari matvælum. íslenskur fisk-
ur, er seldur hærra verði en gerist
og gengur með slíkar vörutegundir
og því er ekki óráðlegt að ætla, að
samdráttur bitni á okkur. Enn-
fremur er þess líka að gæta, að við
höfum lagt áherslu á að selja
fiskinn á veitingastaði og mötun-
eyti, sem gefið hafa bestu verð.
Vegna samdráttarins og ekki síst
vegna hækkandi bensínverðs,
hlífa Bandaríkjamenn sér við að
fara út að borða. Þetta eykur á
erfiðleika kaupenda okkar, sem
kunna að halda að sér höndum af
þeim sökum.
Markaðsmálin
Þegar ekki gengur allt eins og
best verður á kosið, er ekki
óalgengt að menn reyni að finna
sökudólg. Þetta á líka við um þá
erfiðleika sem um hríð hafa hrjáð
undirstöðuatvinnugrein okkar,
sjávarútveginn. Því er ekki að
neita, að okkur sem við þennan
atvinnuveg vinnum, finnst að
fleiri spjótum sé að okkur beint en
oft áður. Þetta á ekki síst við um
markaðsmálin. Ég vil nú í lok
þessa erindis víkja að nokkrum
þessara atriða.
1. Sumir segja einfaldlega að
sölusamtök okkar hafi staðið sig
illa. Fráleitt er að halda slíku
fram. Samanburður á verði okkar
afurða og verði annara þjóða,
sýnir það svo ekki verður um
villst. Sem dæmi má nefna, að
verð á 5 punda þorskflökum
kanadískum, var 1,15$ til 1,27$ í
ársbyrjun 1979 og um síðustu
áramót hafði það hækkað upp í
1,25$ til 1,35$, fyrir sömu pakkn-
ingu. Til samanburðar, þá greiddi
Coldwater, íslenska fyrirtækið í
Bandaríkjunum 1,60 Bandaríkja-
dali fyrir sömu vöru.
Við íslendingar miðum okkur
gjarnan við Færeyinga. Það er
athyglisvert, að Coldwater Sea-
food Corporation annast sölu á
öllum frystum fiski sem fyrirtæk-
ið Föroya Fisksalan framleiðir
fyrir bandaríska markaðinn. Fyrir
nokkrum árum seldi bandarískt
fyrirtæki fiskinn fyrir Færeyinga.
Færeyingar sögðu hins vegar upp
samningi sínum við hið banda-
ríska fyrirtæki og sneru sér til
íslendinga. Ástæðan var einfald-
lega sú, að þeir töldu að íslend-
ingar næðu þestum árangri.
2. Annað atriði sem gagnrýni
vekur er, að Islendingar hafi „lagt
um of á eina hönd í markaðsmál-
um“, eins og nýlega var komist að
orði í blaði nokkru.
Þessum er til að svara að
auðvitað höfum við lagt mest upp
úr bandaríska markaðnum. Þar er
verðin hæst og fyrir þjóð er byggir
lifsafkomu sína svo mjög á út-
flutningi á frystum fiski, ríður á
mestu að fá sem mest fyrir
afurðirnar. í þessu sambandi vil
ég líka kalla til vitnis mann, sem
vissulega telst hafa vit á málunum
og getur örugglega talist hlutlaus
dómari hér um. Þetta er Peter
Hjuul ritsjóri bresku tímaritanna
Fishing News International og
Fish Farming International, sem
hvort á sinn hátt teljast í fremstu
röð sjávarútvegstímarita í heim-
inum, enda keypt um viða veröld,
þar á meðal af mörgum íslending-
um. Mr. Hjuul sagði í viðtali við
Morgunblaðið, 13. júli siðastliðinn,
er hann var spurður að því hvort
íslendingar hefðu sinnt banda-
riska markaðnum um of: „Alls
ekki“, svaraði hann. — „Það er
eðlilegt að þið hafið lagt áherslu á
Bandaríkjamarkað. Þið viljið eðli-
lega fá eins hátt verð fyrir afurðir
ykkar og kostur er. Og þið hafið
mjög góiða markaðsstöðu í Banda-
ríkjunum. Þetta má þakka frá-
bærri vöru, vetri vöru en aðrir
geta boðið. Þið Íslendingar hafið
byggt upp mjög öflugt og virkt
sölukerfi, svo jafnvel að aðrar
þjóðir dást að og vilja líkja eftir.
Romeo Blanc, sjávarútvegsráð-
herra Kanada, sagði fyrir
skömmu, þegar hann var að ræða
um markaðsmöguleika Kanada-
manna í Bandaríkjunum og
hvernig bæri að efla þann markað,
að hann vildi að Kanadamenn
fylgdu fordæmi íslendinga í upp-
byggingu sölukerfisins."
Mér finnst ástæða til að leggja
áherslu á þessi orð ritstjórans og
vekja athygli á ummælum Romeo
Blan; sjávarútvegsráðherra
Kanada, sem er helsta samkeppn-
isþjóð okkar á mörkuðum vestan
hafs.
Bandaríski markaðurinn hefur
af eðlilegum ástæðum verið okkur
mikilvægastur. Jafnframt því að
sinna honum, höfum við Islend-
ingar lagt áherslu á að renna fleiri
stoðum undir fiskútflutning
okkar, með eflingu markaða í
Vestur-Evrópu. Um þessar mund-
ir eru Englendingar næst stærstu
kaupendur okkar á frosnum fiski.
Einungis Bandaríkjamenn kaupa
meira magn af okkur en þeir. ,
Undir högg
að sækja
Þegar rætt er um markaðsöflun
í Vestur-Evrópu, þarf að skoða
þau mál í samhengi. Öll stærstu
ríki Vestur-Evrópu eru nú innan
Efnahagsbandalags Evrópu. Þar á
meðal Bretland, Vestur-Þýskaland
og Frakkland. íslendingar, sem
standa utan Efnahagsbandalags-
ins, áttu undir högg að sækja um
innflutning til Efnahagsbanda-
lagsríkjanna. Með undirritun
samnings við EBE, breyttust þó
aðstæður. Þó var sá hængur á, að
klásúla 6 í samningnum, féll því
aðeins niður, að fiskveiðideilur
okkar við aðildarrríki bandalags-
ins hefðu verið til lykta leiddar.
Þetta er flestum okkar líklega í
fersku minni. Fyrir vikið áttum
við undir högg að sækja með
markaðsöflun í Vestur-Evrópu.
Landhelgisdeilur íslendinga og
Breta á árunum 1972 til 1976
höfðu mjög slæm áhrif á sölur
frystra sjávarafurða til Bretlands
á þessu tímabili. Sem dæmi má
taka, að aðeins voru fluttar út
1259 smálestir af fiskflökum og
fiskblokkum til Bretlands árið
1976. Frá því að þorskastríðum við
Breta lauk það ár, hafa orðið
algjör stakkaskipti. Á síðasta ári,
voru fluttar út 14.847 smálestir af
fiskflökum og fiskblokk til Bret-
lands.
Útflutningurinn til Bretlands á
þessu sviði hefur því nærri tólf
faldast á fjórum árum. Slíkt
hlýtur að teljast góður árangur.
Svo virðist sem margir gæli við
þá hugmynd að Evrópumarkaður-
inn komi því sem næst í stað
Bandaríkjamarkaðarins. Slíkt er
auðvitað fjarstæða. Auk þess sem
verð er hagstæðast vestan hafs, þá
er rétt að hafa í huga að vestur
evrópski fiskmarkaðurinn lýtur
öðrum lögmálum en hinn banda-
ríski. í Bandarikjunum búa 220
milljónir manna. í Bretlandi,
okkar næst mikilvægasta útflutn-
ingslandi á sviði sjávarútvegs, búa
55 milljónir. Þá er það ekki siður
mikilvægt, að íbúar Stóra Bret-
lands og einnig Vestur-Þýska-
lands kjósa yfirleitt ferskan fisk,
frekar en frystan, ef þeir eiga völ
á hinu fyrrnefnda. Þessar þjóðir
hafa þróað með sér neysluvenjur
og það vita allir, að enginn
hægðarleikur er að breyta slíku.
Þá er þess líka að minnast, að
mörg Evrópulönd eiga fullkomna
fiskiskipaflota og afla mikils
fiskjar sjálf. Norðursjórinn hefur
að geyma einhver auðugustu fiski-
mið í heimi, sem þessi lönd nýta.
Einnig skyldu menn hafa í huga,
að fiskneysla hefur dregist saman
í Vestur Evrópu á síðustu árum.
Mikið framboð er á ódýru kjötmeti
og ferðir Evrópubúa suður um
lönd í orlof, hafa leitt til minnk-
andi eftirspurnar eftir fiski.
Þannig er hætt við að evrópskir
fiskmarkaðir verði ekki sú gull-
náma, sem margir vilja gefa í
skyn. Um aðra markaði mætti
hafa mörg orð einnig. Ég vil
einungis geta þess, að markaðir í
Austur Evrópu og Sovétríkjunum
hafa verið okkur góð búbót. Þeir
hafa tekið við talsverðu magni af
karfa, grálúðu, löngu, keilu, ufsa
og fleiru, jafnframt sem þangað
hefurverið seldur heilfrystur fisk-
ur. Um mikilvægi þessa markaðar
deila menn. Víst er, að hlutdeild
Sovétmanna og Austur- Evrópu-
manna í heildar fiskútflutningi
okkar hefur minnkað mjög á
síðustu árum, en engu að síður er
það skoðun frystihúsamanna, að
við þurfum á öllum okkar fisk-
mörkuðum að halda nú. Einnig má
minna á verulegan útflutning til
Japans.
Annars má segja það um fisk-
útflutning okkar, að þar virðast
tvenns konar markaðir mögulegir.
Hinir fyrri eru í þróuðum iðnríkj-
um, sem geta keypt fiskinn á háu
verði. Þar höfum við íslendingar
haslað okkur völl og þekkjum vel
aðstæður. Hins vegar eru það
markaðir í þróunarríkjum. Þar er
eflaust hægt að finna markaði. En
einungis fyrir mjög ódýran fisk.
Við höfum ekki hingað til hagnýtt
slíka markaði, enda hæpinn
ávinningur af þeim. Að minnsta
kosti ef það er vilji okkar að halda
uppi svipuðum lífskjörum og í
nágrannalöndum okkar.
3. Að Iokum langar mig til að
víkja stuttlega að þeim röddum
sem segja, að við höfum ekki
fullnýtt framleiðslu okkar nægj-
anlega.
Ég vék að því fyrr i ræðu minni
að lang mestur meirihluti frysts
fisks, væri settur í neytenda-
pakkningar svokallaðar. Þessar
pakkningar eru í raun og veru
fullunnar og þannig er þeim skilað
til kaupenda okkar. Sannleikurinn
er því sá, að mikill meirihluti þess
fiskjar, sem sendur er á Banda-
ríkjamarkað, er fullunnin vara.
Sumir spyrja hvort ekki mætti
þó ganga skrefi lengra. Hvort ekki
mætti steikja fiskinn hér og senda
hann þannig úr landi á enn hærra
verði. Á þessu eru nokkur tor-
merki, því miður. I fyrsta lagi
þyrftum við að fiytja inn öll
hráefni til steikingarinnar, önnur
en fiskinn. Olíu og rasp yrðum við
að kaupa frá útlöndum. Þetta
getur numið allt að 30% af
magninu. I öðru lagi myndu hljót-
ast af geymsluvandamál. Steiktur
fiskur þolir verr geymslu en
ósteiktur og tekur meira pláss í
frystigeymslu og við flutning, auk
þess sem margs konar ný vanda-
mál sköpuðust, við geymslu og
flutning á honum. Síðast en ekki
síst, er þess að geta, að tollar eru
mismunandi eftir framleiðslustigi
fisksins. Sölusamtökin fylgjast þó
gaumgæfilega með framvindu og
munu áreiðanlega stuðla að auk-
inni úrvinnslu fisksins hér heima,
eftir því sem markaðsaðstæður og
skilyrði heima og erlendis segja til
um. Ég held einnig að úrvinnsla
vaxi mikið á ýmsum þeim fiskteg-
undum sem nú eru lítið unnar. Ég
nefni t.d. loðnu, síld, skelfisk og
kolmunna.
Ég held, að fiskvinnsla bjóði
hundruð eða þúsundir nýrra at-
vinnutækifæra árlega á næstu
árum og verði fær um að greíða
laun á við aðrar atvinnugreinar.
Að sjálfsögðu er þetta háð því, að
við kunnum fótum okkar forráð í
efnahagsmálum.
Ég held t.d. að núverandi vaxta-
byrði fyrirtækja sé slík, að hún
standi í vegi fyrir eðlilegri og
sjálfsagðri tækniþróun. Ef við
ekki fylgjumst með tækniþróun,
verðum við ekki færir um að
greiða eðlilegt kaupgjald. Það
mun m.a. leiða til þess, að þrótt-
mikið hæfileikafólk mun leita til
annarra landa. Slíkt viljum við
ekki.
Hafa staðið
fyrir sínu
Góðir fundarmenn. í gömlum
vísuparti segir:
Þetta land á ærinn auð
ef menn kunn’ að not’ ann.
Þetta eru orð að sönnu. Við
búum yfir þeim auðlindum og
landkostum, að hér höfum við
byggt blómlegt og búsældarlegt
land. Fólkið í landinu er duglegt
og eljusamt og hefur áður sýnt, að
það gefst ekki upp þó vindurinn
blási í fangið. Islendingar hafa
líka sannað, að i samkeppni við
stórþjóðirnar hafa þeir staðið
fyrir sínu. Útflutningur sjávaraf-
urða er glæsilegt merki um það.
Þó ýmislegt bjáti nú á, tel ég
ekki ástæðu til svartsýni. Ég trúi
því staðfastlega, að okkur auðnist
að rata úr þeim ógöngum, sem
efnahgslíf okkar er í. Sjávarútveg-
ur okkar býður upp á marga og
mikla möguleika. Éf rétt er staðið
að málum og honum leyft að dafna
á eðlilegan hátt, er engin hætta á
öðru en að okkur farnist vel.