Morgunblaðið - 24.08.1980, Blaðsíða 18

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 1980
y f irgef ur aldrei
neinn stað að f ullu££
hver það nú er, sem munnmælasag-
an segir að gangi aftur í húsinu.
„Þú yfirgefur aldrei
neinn stað að fullu*
Hitt er svo annað mál, að þeir,
sem einu sinni bjuggu í húsinu,
yfirgáfu það aldrei," sagði Roll með
áherslu og var ekki laust við að
færi um blaðamann þarna á dimm-
um gangi Háskólans, en þar fór
viðtalið fram. „í rauninni eru engin
skil milli hins andlega sviðs tilver-
unnar og efnisheimsins og ekkert,
hvorki menn né hlutir, er til sem
afmörkuð heild. Þú ert víxlverkun
(an interaction) og verður ekki
aðskilinn frá umhverfi þínu. Þarna
er munur á túlkun sálfræðinga og
dulsálarfræðinga. Venjulegur sál-
fræðingur myndi segja að mann-
eskja væri sjálfstætt, lokað kerfi
að viðbættum þeim þáttum, er
móta skapgerð og atferli, s.s. fjöl-
skylduhagir og atvinna. En dulsál-
Háskúli Islands, en þar
þinguðu dulsálarfræðingar á
dögunum. „f þessu húsi, líkt og
öllum húsum, er minni, sem
geymir allt, er í því hefur
gerst og allir sem þangað hafa
komið, hafa skilið eitthvað eftir
sig,“ segir William Roll m.a. í
viðtalinu, sem blm. Mbl.
tók við hann í H.í.
arfræðingurinn heldur því fram að
manneskjan sé ekki til sem heild,
heldur er allt tengt, eins og líffæri
líkamans eru hluti af stærra líf-
færakerfi, sem er líkaminn. Og það
eru þessi tengsl milli fólks, sem eru
höfuðviðfangsefni dulsálarfræð-
innar.
Samkvæmt þessu skilur fólk allt-
af eitthvað eftir af sjálfu sér í öllu,
sem það kemur nálægt. Miðill þarf
t.d. alltaf að hafa eitthvað í
höndunum sem hefur tilheyrt við-
komandi manneskju, ef hann á að
geta myndað einhver tengsl við
umhverfi hennar. I þessu húsi, sem
við erum nú stödd í, hefur fjöldi
manna lifað og hrærst í tímans rás
og einhverjum, sem hefði yfirskil-
vitlega skynjun til að bera, gæti
jafnvel þótt óþægilegt að koma hér,
því þótt húsið sé næsta mannlaust,
sem stendur, er í því nokkurs konar
minni, sem geymir allt, sem hér
hefur fram farið, líkt og í öllum
húsum. Skilningurinn á dulsálar-
fræði fer batnandi og einkenni
hennar eru að verða þau sömu og
hefðbundinnar sálarfræði og með
tímanum dregur æ nær með þess-
um greinum sálfræðinnar. En sem
dæmi um þessi algildu tengsl, sem
við vorum að ræða, má taka úr,
sem hætta að ganga á því augna-
bliki þegar eigandinn deyr, þótt
maðurinn liggi e.t.v. á sjúkrahúsi,
fjarri heimkynnum sit(um og hafi
skilið úrið sitt eftir heima.
Tengslin eru alltaf til staðar, þau
koma bara ekki alltaf fram.
„Engir tveir
sjá það sama“
Þótt tengsl milli fólks og efnis-
og andlegra fyrirbæra séu ekki
einstaklingsbundin, er skynjunin
það. Eða réttara sagt, tengsl minn-
is og skynjunar. Þó að tvær mann-
eskjur sjái draug, (an apparition) á
sama stað og tíma, sjá þær alls
ekki það sama.
Einn sæi e.t.v. gamia konu, þar
sem annar þættist sjá ungan negra.
Flokkunarkerfi hugans er ekki það
sama hjá tveimur einstaklingum,
við hljótum ósjálfrátt að miða við
eigin reynslu og skynjun. Það sem
þú sérð er það sem þú ert og
reimleikar eru víxlverkun (an int-
eraction; orð, sem Roll er mjög
tamt að nota orðum sínum til
áréttingar og útskýringar) milli
manneskju, sem sér hluti og þess,
sem hún sér.
Til dæmis verður sýnin yfirleitt
ekki ógnvekjandi fyrr en viðkom-
andi er orðinn hræddur og leggur
þeim, eða því, sem hann sér til
einhvern skaðlegan ásetning.
I rannsóknum okkar á húsum
sem reimt er í (haunted houses)
leitum við að ferli. Við gerum
uppdrátt af húsinu, skiptum hon-
um í jafna fernina og biðjum
íbúana að merkja staðina, sem þeir
telja sig hafa orðið vara við, þ.e.
séð, eitthvað eða einhvern. Síðan
höfum við farið með fólk, sem býr
yfir skilvitlegri næmni (E.S.P) í
húsið og beðið það, að aflokinni
dvöl í husinu, að gera slíkt hið
sama. Aðkomufólkið, sem gætt var
E.S.P., merkti undantekningarlítið
við nákvæmlega sömu staðina í
húsinu og íbúarnir höfðu gert, en
það, sem það hafði orðið vart við,
tók á sig allt aðrar og ólíkar
myndir en sýnir fjölskyldunnar,
sem bjó í húsinu og yfirleitt ekki
þær sömu hjá neinum tveimur
einstaklingum, hvort sem um að-
komu- eða heimafólk var að ræða.
„Vita þau að
þau eru þarna?“
Er hér var komið sögu, lék
blaðamanni forvitni á því að kynn-
ast viðhorfi Rolls til víxlverkanna,
sem honum hafði orðið svo tíðrætt
um. Þ.e. hvort svipir og annað
þvíumlíkt, sem fólk telur sig verða
vart við, væru eingöngu einhvers
konar „víxlverkun" milli sjáandans
og umhverfis hans, eða hvort væri,
að hans dómi, um að ræða eitthvað
sjálfstætt vitundariíf hjá því, eða
þeim, sem fólk sér.
„Það er úrslitaspurningin", sagði
Roll,„og mín skoðun er sú, að þau
geri það, þegar þau eru hér á
meðal vor. En meðvitund er ekki
það sama og persónuleiki, sbr.
svefn. Þú ert eitthvað allt annað
þegar þú sefur en þegar þú vakir,
vitundin er til staðar, en hún er á
allt öðru stigi og það sem þú telur
vera þinn persónuleika, er afskap-
lega síbreytilegt og afstætt hugtak,
sem að mínum dómi á ekki rétt á
sér sem afmörkuð heild. Svefninn
er gott dæmi um það hvernig
vitundin lifir sjálfstæðu lífi og
hvers vegna skyldi það líf ekki
halda áfram, í einhverri mynd,
eftir dauðann, þegar tengsl allra
hluta eru jafn víðtæk og mér finnst
raun bera vitni?”
„Tuttugu og tvö
andlit Evu“
„Svo við minnumst aftur á „polt-
ergeist", ærslanda, þá er það hlið-
stætt því að hafa „dulinn persónu-
leika". Munurinn er sá, að „polter-
geist“ kemur fram í efnisheimin-
um, en dulinn persónuleiki skýtur
upp kollinum í sálarlífi fólks.
Minni og vitund skrá allt, sem við
upplifum, og þó við höfum tilhneig-
ingu til að bæla niður innra með
okkur, það, sem við viljum síður
muna, þýðir það ekki að það hverfi
úr vitundinni. Það lifir áfram í
undirmeðvitundinni og hættan er
sú að það fari að lifa sjálfstæðu lífi,
án þess að við gerum okkur grein
fyrir því og skjóti síðan upp
kollinum í formi „dulins persónu-
leika“.
Eitt frægasta dæmi um slíkt,
sem sögur fara af, er tilfelli
bandarísku konunnar Chris Sizem-
ore, sem þekktari er undir nafninu
„Eva“ (margir muna eflaust eftir
kvikmyndinni „Þrjú andlit Evu“,
sem sýnd var í íslenska sjónvarp-
inu á dögunum).
„En hún bjó ekki yfir þremur
ólíkum persónuleikum, eins og
fram mun hafa komið í kvikmynd-
inni, sem um hana var gerð, heldur
börðust tuttugu og tveir persónu-
leikar um völdin í sál hennar. Ég~
hef átt mörg samtöl við þessa konu,
en hún er nú 54 ára gömul og „fann
sig“, fyrst fyrir sex árum, þ.e.
hennar eigin persónuleiki náði að
lokum yfirhöndinni, en honum
hafði hún glatað tveggja ára göm-
ul. Chris Sizemore er því aðeins
átta ára gömul, þ.e. hennar upp-
runalegi persónuleiki hefur aðeins
verið til staðar í átta ár af þeim
fimmtíu og fjórum, sem hún hefur
lifað. Auk bókarinnar „3 Faces of
Eve“, eftir Corbett Thigpen, sem
kvikmyndin var byggð á, hefur
Elen Pittillo skráð ævisögu Chris,
eftir frásögn hennar sjálfrar og
nefnist hún „I’m Eve“.
„Ekkert er heild“
Flestir persónuleika „Evu“ háðu
harðvítuga valdabaráttu, en þó var
misjafnt hve mikið þeir vissu hvor
um annan. Þeir „dóu“ ekki allir á
einu bretti, heldur hver af öðrum
og var sumra sárt saknað af þeim
sem eftir lifðu! Stundum komu líka
aðrir í þeirra stað, en í raun voru
þetta allt hlutar af „Evu“ því, eins
og ég sagði áðan, er enginn afmark-
aður persónuleiki til, heldur er
svona fyrirbæri afleiðing af því að
eitthvað, sem við óskum ósjálfrátt
að afmá úr vitund okkar, grefur um
sig í undirmeðvitundinni og tekur
sig síðan upp, með fyrrgreindum
einkennum. Saga Evu er að vísu
eitt svæsnasta dæmið um slíkt, en
ýtarlegar rannsóknir á tilfelli
hennar styðja kenninguna. í ljós
kom, að er Eva/Chris var tveggja
ára varð hún vitni að tveimur
óhugnanlegum atvikum. Annað var
þegar hún sá mann drukkna í
vatninu, sem var við heimabæ
hennar og hitt þegar hún var stödd
í sögunarmyllu, skammt frá heim-
ili sínu og sá þann hroðalega
atburð gerast að maður, sem þar
var við vinnu, lenti í sögunarvél-
inni og búkurinn hjóst í tvennt.
Eftir þetta fóru „duldu persónu-
leikarnir" að skjóta upp kollinum,
að mínum og margra dómi, afleið-
ing af ósjálfráðri niðurbælingu
barnsins á minningunni um þessi
atvik. Þetta er eins og með húsin,
sem „reimt“ er í, ekkert sem einu
sinni hefur tekið sér bólfestu í
huga manna, víkur þaðan aftur og
stundum leitar það sem síst skyldi
upp á yfirborðið, þó að einkennin
geti verið með ýmsum hætti.
„Landamæri vit-
undarinnar44
Er blm. spurði hvernig á því
stæði, fyrst tengls milli manna og
hluta væru jafn sterk og William
Roll vill meina, að hugarorka
hvaða einstaklings sem væri, gæti
ekki leyst úr læðingi þau fyrirbæri,
sem greint hefur verið frá hér að
framan. Svaraði Roll því til, að
„vitundarveggur", („wall of con-
ciousness"), sumra væri „lægri“ en
annarra. „Við vitum ekki af
hverju,“ sagði Roll, „en svo virðist,
sem „landamærin“, (ego-boundar-
ies), sem við drögum ósjálfrátt í
kringum okkur, séu óskýrari hjá
sumum en öðrum. Hvað veldur
liggur ekki fullljóst fyrir, en til-
raunir, sem gerðar hafa verið, sýna
að dáleiðsla og íhugun stuðla að því
að brjóta niður þennan „vegg“, sem
vitundin hefur reist og gera fólk
næmara fyrir yfirskilvitlegri
skynjun.
Er hér var komið sögu, var
viðtalinu eiginlega lokið. En blaða-
maður varð samferða William Roll
út úr háskólabyggingunni, húsinu,
sem enginn, er inn í það hefur
stigið fæti yfirgefur að fullu, frek-
ar en önnur hús, að því er Roll
heldur fram. Talið snerist að
sjálfsögðu um hin ýmsu dularfullu
fyrirbæri, sem flesta fýsir að fá
skýringu á, hverrar skoðunar, sem
þeir kunna annars að vera um þá
hluti, sem Roll og samstarfsmenn
hans hafa helgað starfsaldur sinn.
Spjallið snerist m.a. um fjarhrif,
en þau voru töluvert til umræðu á
þinginu og hvort Roll hefði trú á
því, sem sumir vilja halda fram, að
hægt sé, með hugarorku einni
saman, að hafa áhrif á fólk, sem
e.t.v. er statt í órafjarlægð og fá
það til að framkvæma hluti, sem
það hefði ekki gert ella. (Gætu jú
komið sér vel fyrir ýmsa). „Vissu-
lega er það hægt,“ sagði Roll, „ en
aðeins að vissu marki. Eins og mér
hefur orðið tíðrætt um, er ekkert
til sem afmörkuð heild og því
hlýtur árangurinn af slíkri tilraun
að ákvarðast af fleiri þáttum en
ásetningi þess, sem hana fram-
kvæmir. Tökum sem dæmi að ef ég
reyndi að beita fjarhrifum til að fá
manninn, sem gengur þarna á
undan okkur til að taka ofan
hattinn," sagði Roll og benti á
mann, sem gekk u.þ.b. 30 m á
undan okkur, „þá ... “ í þessu sneri
maðurinn sér við, brosti, bar
höndina upp að hattbarðinu og
lyfti hattinum. Hefur e.t.v. verið
einn af þátttakendum ráðstefnunn-
ar og borið kennsl á starfsbróður
sinn, eða hvað? Allt um það var
þetta ekki óviðeigandi endahnútur
á samtali við William Roll. Blaða-
maður spurði því ekki fleiri spurn-
inga heldur kvaddi dulsálarfræð-
inginn þarna í sólskininu fyrir
framan Félagsstofnun stúdenta.
H.H.S.
Laugavegur 85 — þarna var
hann. Ég ræskti mig og gekk inn.
Á móti mér kom ung og glæsileg
kona. Ég vonaði að ég væri hvergi
skítugur og bauð góðan daginn.
Hún tók undir það og spurði hvort
ég væri frá Morgunblaðinu. Ég
hélt það, og þá var þetta postu-
línskonan mín, hún Árndís
Björnsdóttir, eigandi Rosenthal
verzlunarinnar á íslandi.
Þegar ég leit betur í kringum
mig, skildi ég að það gæti ekki
nema glæsilegt fólk verzlað með
Rosenthal postulín. Arndís brosti
við mér. — Mér Jþykir gaman að
verzla með Rosenthal, sagði hún.
Þetta eru fallegir munir, en sérí-
lagi þykir mér ánægjulegt hve
viðskiptavinir verzlunarinnar eru
alúðlegir og þægilegir í viðmóti.
— Hvar viltu að við tölum, hér
eða heima? spurði hún. Mér stóð á
sama um það. — Jæja. Ég vil
heldur tala heima. Ætlarðu þá að
aka á eftir mér? Það gat ég ekki.
Ég var bíllaus.
Arndís ók með mig til Garða-
bæjar, og þetta var skemmtileg-
asta ökuferð. Postulínskonur eru
margrar gerðar og Arndís ólík
þeim, sem ég þekkti úr huga mér,
lifandi og kát sem hún er.
Rosenthal-feðgar
Rosenthal? Hvernig varð það
til?
— Það var þýzkur gyðingur,
Philipp Rosenthal sem stofnsetti
fyrirtækið ungur maður árið 1880.
Sautján ára gamall hafði hann
flutzt til Ameríku og þar fékk
hann þá hugmynd að kaupa af-
gangs postulínsdiska frá postu-
línsfyrirtækjum, mála þá og selja
síðan Ameríkönum. Hann hélt því
aftur til Þýzkalands og settist að í
Selb, við landamæri Tékkósló-
vakíu. Þessi viðskipti gengu hon-
um öll í haginn, og brátt tóku
starfandi postulínsfyrirtæki að
nýta sína afgangs diska, og þar
með stofnaði Philipp Rosenthal
postulínsverksmiðju.
Philipp setti fyrstur manna
stimpil fyrirtækis síns á fram-
leiðslu sína. Hann var áhuga-
maður um postulín og dvaldi
langtímum á söfnum til að fá
hugmyndir. Hann leit á „hönnun-
ina“ sem listgrein og framleiddi
aldrei eftirlíkingar — heldur var
frumleiki hans fyrsta boðorð.
Philipp Rosenthal framleiddi fjó-
ar tegundir matar- og kaffistella,
sem urðu vinsælar mjög, og eru nú
framleiddar undir merkinu
„Classic Rose“. Sonur hans, Philip
yngri, tók við af honum og undir
stjórn hans hefur vegur fyrirtæk-
isins orðið mestur.
í seinna stríðinu flutti Philip
yngri fyrirtækið til Bandaríkj-
anna, en sneri aftur til Þýzkalands
uppúr 1950 og þar eru bækistöðvar
fyrirtækisins nú, sem fyrrum, í
Selb. Philip yngri er eftirtektar-
verður maður. Hann er þingmaður
í flokki Helmuts Scmidth fyrir
Goslar-Wolfenbílttel í Nieder-
Sachsen. Hann á mikla höll í Selb,
en dvelst oftlega í rúgbrauðsbif-
reið, sem hann hefur innréttað
sér. Hann er hugsjónamaður í
listum, rétt eins og faðir hans.
Hagnaður er ekki hans fyrsta
boðorð. Hann vill kalla það list,
sem skapar gott andrúmsloft
kringum góðan mat; borðbúnað,
húsgögn og ljósabúnað.
Studio-línan ...
Uppúr 1950 kom Philip jr. á fót
svokallaðri Studio-línu, sem ein-
ungis á að framleiða fyrsta flokks
vöru háða ströngu gæðaeftirliti.
Hann skipaði alþjóða dómnefnd
prófessora og listamanna, sem
skyldu leggja dóm á listgildi hvers