Morgunblaðið - 18.12.1980, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. DESEMBER 1980
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskriftargjald 7.000 kr. á mánuöi ínnanlands. í lausasölu 350 kr.
eintakiö.
Ríkisstjórnin hefur ákveðið
að óska eftir endurskoðun
á orkuverði því, sem ísal greiðir
Landsvirkjun og endurskoðun á
álsamningunum yfirleitt á
grundvelli upplýsinga, sem iðn-
aðarráðuneytið hefur aflað um
útflutningsverð á súráli frá
Ástraliu og innflutningsverð
hér en skv. þessum upplýsingum
er innflutningsverðið á árabil-
inu 1974—1980, 47,5 milljónum
Bandaríkjadala hærra en út-
flutningsverðið. Ríkisstjórnin
hefur jafnframt ákveðið að óska
eftir því við alþjóðlegt endur-
skoðunarfyrirtæki í London, að
það taki til athugunar, hvort
Svissneska álfélagið hafi selt
súrál á óeðlilega háu verði til
ísal væntanlega í því skyni að
rekstrarafkoma ísal yrði þeim
mun lélegri og skattgreiðslur til
íslendinga þeim mun minni.
í samningunum, sem gerðir
voru á viðreisnarárunum um
byggingu álbræðslunnar í
Straumsvík eru ákvæði, sem
heimila íslenzkum stjórnvöldum
eftirlit m.a. með súrálsverðinu
til ísal. Þessi heimild var notuð
1973 og 1974 og var ekkert talið
athugavert við súrálsverðið á
árinu 1973. Hins vegar var talið,
að árið 1974 hafi súrálsverðið
verið of hátt. í kjölfar þessara
athugana voru gerðir samningar
við Svissneska álfélagið um
hækkað orkuverð til ísal. Slíkar
athuganir hafa ekki verið fram-
kvæmdar frá árinu 1974 þrátt
fyrir heimild í samningunum til
þess. Við íslendingar eigum að
halda Svissneska álfélaginu fast
við þá samninga, sem við þá
voru gerðir á sínum tíma og
nýta til fullnustu þær heimildir
í samningunum, sem tryggja
okkur eftirlit með því að svo
verði. Við getum ekki búizt við
því, að aðrir gæti hagsmuna
okkar í þessum efnum en við
sjálfir.
Þegar í ljós kemur, að heim-
ildin til þess að fylgjast með
súrálsverðinu hefur ekki verið
notuð í 5—6 ár vaknar sú
spurning, hvernig á því standi.
Þeirri spurningu verða þeir
tveir iðnaðarráðherrar að svara,
sem aðallega hafa gegnt þessu
embætti þessi ár, en það eru
þeir Gunnar Thoroddsen og
Hjörleifur Guttormsson. Raun-
ar er líka ástæða til að spyrja
fulltrúa íslenzka ríkisins í
stjórn ísal eins og t.d. Inga R.
Helgason, hvers vegna þeir hafi
ekki fyrr fylgzt með súrálsverð-
inu. í þessu sambandi ber þó að
hafa í huga, að í upphafi iðnað-
arráðherraferils Gunnars Thor-
oddsens 1974 voru þessi mál
athuguð og orkuverðið endur-
skoðað, sem hefur skilað okkur
8—9 milljarða viðbótartekjum.
Núverandi iðnaðarráðherra
hefur gefið þá skýringu á því, að
súrálsverðið hafi ekki verið
endurskoðað síðan 1974, að
menn hafi talið að engin hætta
væri á ferðum eftir þá athugun
og leiðréttingu, sem gerð var
1974. Þessi röksemd stenzt ekki.
Athugun fór fram 1973, sem
leiddi ekkert óeðlilegt í ljós.
Samkvæmt röksemd ráðherrans
nú hefði engin ástæða verið til
athugunar aftur 1974, þar sem
allt var í stakasta lagi 1973. En
niðurstaðan 1974 sýndi þvert á
móti að brýna nauðsyn bar til að
halda uppi stöðugu eftirliti. Það
er augljóst, að reglulega á að
fylgjast með súrálsverðinu,
þannig að aldrei geti verið
minnsti grunur á ferðinni um,
að Svissneska álfélagið standi
ekki við gerða samninga.
Utilokað er að fella nokkra
dóma um efni málsins á þessu
stigi. Nú mun endurskoðunar-
fyrirtækið í London taka málið í
sínar hendur og þá fyrst þegar
niðurstöður þess liggja fyrir er
unnt að ræða málið efnislega.
íslenzk stjórnvöld eiga að leggja
áherzlu á, að þeirri endurskoðun
verði hraðað.
Málsmeðferð Hjörleifs Gutt-
ormssonar, iðnaðarráðherra og
flokksbræðra hans vekur hins
vegar grunsemdir. Bersýnilegt
er af ummælum Tómasar Árna-
sonar í Tímanum í gær, að hann
er ekki sáttur við málsmeðferð-
ina hjá Hjörleifi Guttormssyni.
Viðskiptaráðherra segir m.a.: „í
fyrsta lagi er það spurningin um
málsmeðferð, hvernig fara skuli
með svona mál, en þegar þungar
sakir eru á einhvern aðila born-
ar verður hann að fá tækifæri
til þess að skýra sín mál. í öðru
lagi tel ég að loks þá er báðir
aðilar hafa skýrt sín sjónarmið
sé kominn tími til að fella dóm.“
Hjörleifur Guttormsson hafði
ekki þennan hátt á. Hann gaf að
vísu Svissneska álfélaginu kost
á að koma athugasemdum á
framfæri áður en hann skýrði
opinberlega frá grunsemdum
sínum, að ekki hefði verið staðið
við samninga. En hann gerði
lítið úr þeim athugasemdum í
þeirri fréttatilkynningu, sem
hann sendi frá sér og lét í ljósi
þá skoðun á blaðamannafundi,
að skýringar Svisslendinga
væru ekki trúverðugar. Þessi
vinnubrögð benda til þess að
fyrir ráðherranum vaki annað
en það að ná fram rétti Islend-
inga í þessu máli, enda gagn-
rýndi Eyjólfur Konráð Jónsson
það á Alþingi í gær, að ráðherr-
ann hefði efnt til blaðamanna-
fundar áður en hann skýrði
Alþingi frá því. Segir það sína
sögu.
Á blaðamannafundinum sagði
Hjörleifur Guttormsson að vísu,
að hann vænti þess, að menn
stæðu saman um endurskoðun
samningsins, enda væru miklir
hagsmunir í húfi. í kjölfarið fór
hann hins vegar niðrandi orðum
um samninginn og hefur vafa-
laust með því viljað efla sam-
stöðuna með þeim, sem ábyrgð
bera á gerð samningsins, sem
eru Sjálfstæðisflokkur og Al-
þýðuflokkur!
Meðferð málgagns ráðherr-
ans, Þjóðviljans, á málinu í
gærmorgun tók svo af öll tví-
mæli um það, að annað vekti
fyrir kommúnistum í þessu máli
en að halda Svisslendingum við
gerða samninga. Þjóðviljinn
segir, að nú hafi „svindl" Sviss-
lendinga verið „afhjúpað" og
fellir dóma fram og aftur um
efni málsins. Stóryrði kommún-
istablaðsins sýna, að markmið
þeirra er a.m.k. þríþætt í þessu
máli. í fyrsta lagi að halda
áfram rógi sínum um samning-
inn, sem gerður var um bygg-
ingu álversins á tímum Við-
reisnarstjórnarinnar. í öðru lagi
að koma óorði á samstarf við
útlendinga um orkufrekan iðnað
í von um að fá stuðning almenn-
ings við þau afturhaldssjónar-
mið Alþýðubandalagsins, að
ekki skuli farið út í frekari
stóriðju. í þriðja lagi er mark-
mið kommúnista að koma því
óorði á Islendinga úti í heimi, að
ekki þýði að semja við okkur um
slíkt samstarf.
Fjórða atriðið má ef til vill
bæta við, að Hjörleifur Gutt-
ormsson hafi þurft að finna
einhverja ástæðu til að skýra
fyrir kjósendum á Austurlandi
afturhaldssjónarmið sín í stór-
iðjumálum.
Þessi augljósu markmið
kommúnista og viðbrögð þeirra
við þeim upplýsingum, sem nú
liggja fyrir um súrálsverðið
sýna, að þeim er ekki að treysta
í þessum efnum. Hjörleifi Gutt-
ormssyni og flokksbræðrum
hans er ekki treystandi til þess
að standa vörð um hagsmuni
íslendinga í samskiptum við
erlenda aðila í atvinnumálum,
einfaldlega vegna þess, að þeir
hafa alltaf önnur markmið í
huga en þau, sem máli skipta og
Lúðvík Jósepsson hefur lýst því
yfir, að hann sé hræddur við öll
slík samskipti.
Morgunblaðið mun enga dóma
kveða upp í þessu máli á þessari
stundu. Áður en menn komast
að niðurstöðu um það, verða
upplýsingar að liggja fyrir frá
endurskoðunarfyrirtækinu í
London. Hins vegar er nauðsyn-
legt að nota næstu vikur til þess
að leiða fram opinberlega allar
þær upplýsingar, sem hægt er
að afla um súrálsverð í heimin-
um og aðra þætti þessa máls.
Á það lagði t.d. formaður
Alþýðuflokksins, Kjartan Jó-
hannsson, áherzlu í umræðum á
Alþingi í gær, enda kjarni máls-
ins, hvort súrálsverð til ísal er
svipað eða sambærilegt og súr-
álsverð til álvera annars staðar í
heiminum. Kjartan Jóhannsson
gagnrýndi iðnaðarráðherra
fyrir málatilbúnaðinn og þær
mögru upplýsingar, sem hann
hefði veitt Alþingi í þessu máli,
eins og hann komst réttilega að
orði.
Súrálsverðið
Friðunaraðgerðir hafa haft gífurleg áhrif
Rætt við Jón Jónsson um tillögur Hafrann-
sóknastofnunar um þorskafla á næsta ári
FISKIFRÆÐINGAR gerðu
grein fyrir tillögum sínum um
þorskafla á næsta ári á fundi
með sjávarútvegsráðherra i
gærmorgun. Einnig var þar rætt
um aðra valkosti, sem þeir hafa
reiknað út og fleiri atriði tengd
upphyggingu þorskstofnsins.
Morgunblaðið ræddi í gær við
Jón Jónsson, fiskifræðing og
forstjóra Hafrannsóknastofnun-
ar. og var hann fyrst beðinn að
gera grein fyrir þeim valkost-
um, sem stofnun hans sendi
sjávarútvegsráðuneytinu.
— í þessum valkostum okkar
miðum við við tímabilið frá
1981—1986 og reynum að draga
upp mynd, sem líklegast yrði
miöað við þær forsendur, sem við
gefum okkur, sagði Jón Jónsson.
— Ef við miðum við 350 þúsund
tonna þorskafla á ári þá færi
hrygningarstofninn úr 275 þús-
und tonnum í ársbyrjun 1981 í
900 þúsund tonn árið 1986 og
uppbyggingin yrði því mjög hröð.
Ef litið er á heildarstofninn,
þriggja ára þorsk og eldri, þá
færi hann úr byrjun árs úr 1700
þúsund tonnum í 2.200 þúsund
tonn árið 1986. Við reiknum með,
að þá yrði hámarksafrakstri náð
úr stofninum, en við teljum hann
vera 450 þúsund tonn á ári.
— Ef við reiknum með 450
þúsund tonna þorskafla færi
heildarstofninn með slíkri veiði
úr 1700 þúsund tonnum í 1527
þúsund tonn árið 1986 þannig að
slík veiði myndi hafa í för með
sér hægfara minnkun stofnsins
og hámarksafrakstur næðist
aldrei með þeirri veiði.
— Með 400 þúsund tonna veiði
árlega færi hrygningarstofninn
úr 275 þúsund tonnum í 613
þúsund tonn árið 1986. Ef við
lítum á heildarstofninn miðað við
þá veiði færi hann úr 1700 þúsund
tonnum í 1877 þúsund tonn árið
1986. Með þessari veiði yrði um
hægfara aukningu í stofninum að
ræða og hugsanlegt er, að há:
marksafrakstur næðist um miðj-
an næsta áratug.
— Þessi úttekt var upphaflega
gerð í haust, en þá var miðað við
tölur frá 1979. Síðan hafa verið
gerðar breytingar vegna nýrra
upplýsinga, sem byggja á rann-
sóknum þessa árs. í framhaldi af
þessum valkostum hefur Haf-
rannsóknastofnunin lagt til að
þorskstofninn verði byggður enn
frekar og mælir ekki með, að
leyfilegur hámarksafli fari yfir
400 þúsund tonn árið 1981.
— Fyrir árið 1979 lögðuð þið
til að hámarksafli yrði 250
þúsund tonn, en þorskaflinn
varð 367 þúsund tonn það ár.
Fyrir árið 1980 logðuð þið til.'að
hámarksafli yrði 300 þúsund
tonn, en nú er útlit íyrir að
þorskafli á íslandsmiðum verði
um eða yfir 420 þúsund tonn. Nú
miöið þið við 400 þúsund tonn í
tillögum ykkar þrátt fyrir að
undanfarin ár hafi þorskafli
farið verulega fram yfir æski-
legt hámark að ykkar mati.
Ilvernig getur þetta farið sam-
an?
— Við höfum reynt að vera
hógværir og íhaldssamir í tillög-
um okkar, en í raun má segja, að
við höfum ekki reiknað með
þeirri aukningu í stofninum, sem
orðið hefur. Það er greinilegt, að
þær friðunaraðgerðir, sem gerðar
hafa verið á undanförnum árum,
m
Jón Jónsson, fiskifræðingur og
forstjóri Hafrannsóknastofnun-
ar.
stækkun möskva og lokun svæða,
hafa haft gífurleg áhrif til stækk-
unar stofnsins.
— Þá er eitt, sem kom inn í
dæmið á þessu ári og kom okkur
nokkuð á óvart, þ.e. veiðin á
síðustu vetrarvertíð, en greinilegt
er að nokkuð af þeim fiski kom
frá Grænlandi til hrygningar hér
við land. Sá þorskur er hrein
viðbót við okkar hrygningarstofn
og svo virðist, sem þessi Græn-
landsfiskur ílengist við ísland, en
gangi ekki til baka aftur.
— Það má spyrja hvort við
höfum vanmetið stofninn eða
hvort hann hafi tekið svo gífur-
lega við sér samfara þessum
friðunaraðgerðum. Um það er
erfitt að segja, en e.t.v. eiga báðar
skýringarnar hlut að máli.
— Á næstu vertíð kemur ár-
gangurinn frá 1974 til hrygningar
og hann er lélegur samkvæmt
okkar áliti. Því er ólíklegt, þó að á
næstu vertíð gangi aftur fiskur
frá Grænlandi, að hann geri
meira, en að vega upp á móti
þessum lélega 74-árgangi. Því
reiknum við með, þrátt fyrir
tillögur okkar um aukinn afla, að
það verði minni fiskgengd á
næstu vetrarvertíð suðvestan-
lands heldur en var í ár.
— Annað er það, að í ár hefur
minna veiðst af árganginum frá
1976 heldur en við reiknuðum
með. Annað hvort er það vegna
þess, að árgangurinn er minni en
fiska- og seiðarannsóknir sýna,
en því eigum við bágt með að
trúa. Hitt er, að minna hafi verið
sótt í þennan árgang í ár vegna
lokana svæða og vegna þess, að
þorskveiðibanndögum hefur verið
fjölgað. Líka er hugsanleg skýr-
ing, að sókn togara í ár hafi
beinst æ meira að eldri fiski en
oft áður og þá sérstaklega vegna
aukinnar fiskgengdar á vetrar-
vertíð suðvestanlands. Við gerum
samt enn ráð fyrir því, að ár-
gangurinn frá 1976 sé mjög stór
og á því er okkar bjartsýni ekki
sízt byggð og muni eiga verulegan
þátt í uppbyggingu hrygningar-
stofnsins á næstu árum.
— Þú minntist ekki á út-
færslu landhelginnar. Getur ver-
ið að fiskifræðingar vanmeti
þann þátt friöunarinnar?
— Ef Bretar væru enn hér á
miðunum er líklegt að okkar
hlutur í þorskveiðum væri svip-
aður og hann var áður en þeir
fóru. Við höfum hins vegar að
verulegu leyti hlaupið í það skarð,
sem Bretar skildu eftir sig. Með-
an við höfum verið að nálgast
sókn Bretanna smátt og smátt
hefur stofninn haldið áfram að
aukast og þessi tími hefur því
verið gífurlega mikilvægur fyrir
uppbyggingu fiskstofnanna al-
mennt. Einnig hefur stjórnun
veiðanna orðið allt önnur og
friðunaraðgerðir hafa orðið
mögulegar, sem ekki hefði verið
ef útlendingarnir hefðu verið hér
að veiðum, sagði Jón Jónsson að
lokum.