Morgunblaðið - 22.02.1981, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. FEBRUAR 1981
Að hugsa um íslensku“ kl. 13.20:
Málfræðingar okkar verða að leita á önnur mið
í hljóðvarpi kl. 13.20 er dagskr-
árliður er nefnist „Að hu«sa um
íslensku“. Gísli Pálsson, kennari í
félaKsvisindadeild Háskóla íslands,
flytur erindi.
— Þetta er að sumu leyti í
framhaldi af Skírnisgrein minni.
„Vont mál og vond málfræði", sagði
Gísli Pálsson. — Meginpunkturinn í
þessu hádegiserindi er sá, að taka
þurfi meira tillit en gert er til
félagslegra þátta, sem hafa áhrif á
málnotkun. Mikill hluti af erindinu
er gagnrýni á þann skilning, sem ég
tel að menn hafi vanalega lagt í
íslenskt mál hérlendis, sérstaklega
þessa hefðbundnu hugmynd að ein-
angra málið, líta á það sem eitthvert
sjálfstætt tæki alveg óháð þeim sem
býr það til og notar það. Ég tel þetta
að sumu leyti afleiðingu af ríkjandi
stefnum í málvísindum, sem hafa
rifið málið úr sínu umhverfi, en að
nokkru leyti tel ég að ástæðan sé
þjóðernisstefna hér á landi, sem hafi
leitt málvöndunarmennina út 1
ógöngur. Þeir eru ennþá, að mínu
viti, að hampa málfari sem er
sprottið upp úr allt öðrum veruleika
en við eigum að búa við núna, og eru
ekki tilbúnir að horfast í augu við
það að málið hefur tekið örum
breytingum á síðustu áratugum
samfara örri þéttbýlismyndun og
breyttri þjóðfélagsgerð. Þá reyni ég
að tína til mannfræðilega umræðu
um mál og hernig aðrar þjóðir hugsa
um sínar tungur og beita málinu,
jafnvel öðru vísi en við. Gagnrýni
eðlilegt
íýjun. Eg
mín beinist í aðalatriðum að þeim
geysilega skörpu skilum sem menn
hafa gert á milli þess hvað sé rétt og
hvað sé rangt mál. Það er helst að
leita að hliðstæðu í hebresku og hjá
nýfrjálsum þjóðum, þar sem málið
endurnýjun. Eg tel að það skeið sé
liðiö hjá hérna hjá okkur og óhætt
ætti að vera að fara að slaka á
þessum hreinsunum. Sérstaðan birt-
ist hjá okkur 1 því hvað þorri
þjóðarinnar er sér meðvitaður um
þessi skörpu skil, sem ég nefndi
áðan, og er sífellt með það í huga,
þegar hann notar málið. Ég tel, að
það hamli okkur í orðaskiptum,
þegar við erum sífellt að einblína á
það, hvort við séum að orða hlutina
rétt eða ekki, á kostnað þess sem
okkur býr í brjósti og við vildum tjá.
Sumir hafa túlkað orð mín sem
svo að það megi ekki leiðrétta neitt
og ég haldi því fram að allar
málgerðir séu jafngildar, öllu heldur
eigi að gera jafnhátt undir höfði.
Þeir hafa svo á móti bent á að líklegt
sé, að sumar málgerðir séu betur til
þess fallnar en aðrar að koma
hugmyndum og rökræðum til skila.
Ég fellst á þessi rök og neita því ekki
að það kunni að vera til mismunandi
áhrifaríkari málgerðir, en það sem
ég legg áherslu á, er, að h-reinsunar-
mennirnir hafa fest sig í hlutum sem
skipta nánast engu máli eins og
t.a.m. þágufallssýki, sem segir ekki
nokkurn hlut um það hvort maður
hugsar skýrt eða hvað það er
merkilegt sem maður er að segja.
Málfræðingar okkar verða að leita á
önnur mið. Það kann að vera eitt-
hvað í íslenskunni sem greinir að
mismunandi áhrifaríkar málgerðir,
en það hefur ekki fundist enn þá,
enda hafa menn ekki leitað að því.
Útvarp Reykjavík
SUNNUD4GUR
22. febrúar
MORGUNNINN
8.00 Morgunandakt. Séra Sig-
urður Pálsson vigslubiskup
flytur ritningarorð og bæn.
8.10 Fréttir.
8.15 Veðurfregnir. Forustu-
greinar dagbl. (útdr.).
8.35 Létt morgunlög. Cleve-
land-hljómsveitin leikur lög
eftir Johann Strauss; George
Szeil stj.
9.00 Morguntónleikar
a. Scherzó, næturljóð og
brúðarmars úr „Jónsmessun-
æturdraumi“ op. 61 eftir-
Felix Mendelssohn. Concert-
gebouw-hljómsveitin i Amst-
erdam ieikur; Bernard Hait-
ink stj.
b. Pianókonsert i g-moli op.
58 eftir Ignaz Moscheles.
Michael Ponti og Ungverska
filharmoniusveitin ieika;
Othmar Maga stj.
c. Sinfónia i D-dúr eftir Lu-
igi Cherubini. Kammersveit-
in í Prag leikur.
10.05 Fréttir. 10.10 Veður-
fregnir.
10.25 Út og suður. Árni
Björnsson þjóðháttafræðing-
ur segir frá ferð til Ceylon í
desember 1958. Umsjón:
Friðrik Páil Jónsson.
11.00 Guðsþjónusta í Hall-
grimskirkju á bibliudegi.
Biskup íslands, doktor Sig-
urbjörn Einarsson, predikar;
séra Karl Sigurbjörnsson
þjónar fyrir altari. Organ-
ieikari: Antonio Corveiras.
12.10 Dagskráin. Tónleikar.
12.20 Fréttir. 12.45 Veður-
fregnir. Tilkynningar. Tón-
leikar.
13.20 nAð hugsa um islensku“.
Gisli Pálsson, kennari i fé-
lagsvisindadeild Háskóla ís-
lands, flytur hádegiserindi.
14.00 Frá óperutónleikum Sin-
fóniuhljómsveitar íslands i
Háskólabíói 16. október sl.
Stjórnandi: Jean-Pierre
Jacquillat. Einsöngvarar:
ólöf K. Harðardóttir og
Garðar Cortes. — Þorsteinn
Hannesson kynnir.
SÍODEGID_____________________
15.30 B-heimsmeistarakeppni i
handknattieik i Frakklandi.
ísland — Holland; Hermann
Gunnarsson lýsir siðari hálf-
leik frá Lyon.
16.10 Fréttir.
16.15 Veðurfregnir.
16.20 fslensk pianótónlist.
Gísli Magnússon leikur lög
eftir Sveinbjörn Svein-
björnsson, Sigurð Þórðarson
og Leif Þórarinsson.
16.40 Hvað ertu að gera? Böðv-
ar Guðmundsson ræðir við
Jón Hiöðver Áskelsson,
skólastjóra Tónlistarskólans
á Akureyri.
17.40 Tino Rossi syngur létt
lðg.
18.00 Janine Andrade ieikur
fiðlulög i útsetningu Fritz
Kreislers; Alfred Holocek
leikur á pianó.
Tilkynningar.
18.45 Veðurfregnir. Dagskrá
kvöidsins.
KVÖLDIO
19.00 Fréttir. Tilkynningar.
19.25 Veistu svarið? Jónas Jón-
asson stjórnar spurninga-
þætti sem fer fram samtimis
i Reykjavík og á Akureyri. í
fjórtánda þætti keppa Bald-
ur Símonarson i Reykjavik
og Erlingur Sigurðarson á
Akureyri. Dómari: Haraldur
ólafsson dósent. Samstarfs-
maður: Margrét Lúðviks-
dóttir. Aðstoðarmaður
nyrðra: Guðmundur Heiðar
Frímannsson.
19.55 Harmonikuþáttur.
Bjarni Marteinsson kynnir.
20.20 Innan stokks og utan.
Endurtekinn þáttur Sigur-
veigar Jónsdóttur og Kjart-
ans Stefánssonar frá 20. þ.m.
20.50 Þýskir pianóleikarar
leika svissneska samtima-
tónlist Guðmundur Gilsson
kynnir; síðari hluti.
SUNNUDAGUR
22. febrúar
16.00 Sunnudagshugvekja
Séra Valgcir Ástráðsson,
prestur i Selj&sókn, flytur
hugvekjuna.
16.10 Húsið á sléttunni
Guil — fyrrihluti.
Þýðandi óskar Ingimars-
son.
17.05 ósýnilegur andstæðing-
ur
Fjórði þáttur er um fyrstu
bólusetninguna sem dugði
við hundaæði.
Þýðandi Jón O. Edwald.
18.00 Stundin okkar
Meðal efnis:
gamla Iðnó verður heim-
sótt, rætt við leikara og
sýnd brot úr gieðileiknum
Ótemjunni eftir Wiiliam
Shakespeare. Tónlistar-
þáttur útvarpsins, Abraka-
dabra, verður fluttur í
sjónvarpi. Umsjónarmenn-
irnir, Bergljót Jónasdóttir
og Karólina Eiriksdóttir,
kynna hljóð og hljóðfæri.
Umsjónarmaður Bryndís
Schram.
Stjórn upptöku Andrés
Indriðason.
18.50 Skiðaæfingar
Sjöundi þáttur endursýnd-
21.50 Að tafli. Jón Þ. Þór flyt-
ur skákþátt.
22.15 Veðurfregnir. Fréttir.
Dagskrá morgundagsins.
Orð kvöldsins.
22.35 Kvöldsagan: „Bóndinn á
Eyri“. Söguþáttur eftir
Sverri Kristjánsson. Pétur
Pétursson les (3).
23.00 Nýjar plötur og gamlar.
Runólfur Þórðarson kynnir
tónlist og tónlistarmenn.
23.45 Fréttir. Dagskrárlok.
A4hNUD4GUR
29. febrúar
MORGUNNINN
7.00 Veðurfregnir. Fréttir.
Bæn; Séra Árni Bergur Sig-
urbjörnsson flytur (a.v.d.v.).
7.15 Leikfimi. Umsjónar-
menn: Valdimar Örnólfsson
leikfimikennari og Magnús
Pétursson Pianóleikari.
7.25 Morgunpósturinn. Um-
sjón Páll heiðar Jónsson og
Birgir Sigurðsson.
8.10 Fréttir.
8.15 Veðurfregnir. Forustugr.
landsmálabl. (útdr.).
Dagskrá.
Morgunorð: Séra Karl Sigur-
björnsson talar. Tónleikar.
9.00 Fréttir.
9.05 Morgunstund barnanna:
19.45 Fréttaágrip á táknmáli
20.00 Frettir og veður
20.25 Auglýsingar og dag-
skrá
20.35 Sjónvarp næstu viku
20.45 Þjóðlíf
Efni þessa þáttar tengist
einkum íslenskum dýrum.
Sýnd verður ný kvikmynd
af hreindýrum, tekin á
Borgarfirði eystra og rætt
er við hreindýraeftirlits-
mann.
Hundar, hestar, refir og
fleiri dýr koma og við sögu
úti á landi, og i sjónvarps-
sai verður vikið að dýrum i
myndlist, dönsum og kvæð-
um.
Umsjónarmaður Sigrún
Stefánsdóttir.
Stjórn upptöku Valdimar
Leifsson.
21.45 Sveitaaðall
Breskur myndaflokkur i
átta þáttum. byggður á
sögum eftir Nancy Mitford.
Annar þáttur.
22.35 Skáld i útlegð
Heimildamynd um Ciger-
Xwin. sem er eitt af ástsæl-
ustu Ijóðskáldum Kúrda.
Hann yrkir gjarnan um
Guðriður Lillý Guðbjörns-
dóttir les söguna „Lisu i
ÓIátagarði“ eftir Astrid
Lindgren i þýðingu Eiríks
Sigurðssonar (6).
9.20 Leikfimi. 9.30 Tilkynn-
ingar. Tónleikar.
9.45 Landbúnaðarmál. Um-
sjónarmaður: óttar Geirs-
son. Greint er frá störfum
Búnaðarþings og rætt við
Ásgeir Bjarnason forseta
þingsins.
10.00 Fréttir. 10.10 Veður-
fregnir.
10.25 Islen8kir einsöngvarar
og kórar syngja.
11.00 íslenskt mál. Gunnlaug-
ur Ingólfsson cand. mag.
talar (endurtekn. frá laug-
ard.).
11.20 Morguntónleikar. Sin-
fóniuhljómsveitin í Prag
leikur Sinfóniu nr. 4 i d-moll
op. 13 eftir Antonin Dvorák;
Václav Neumann stj.
12.00 Dagskráin. Tónleikar.
Tilkynningar.
12.20 Fréttir. 12.45 Veður-
fregnir. Tilkynningar.
Mánudagssyrpa — Þorgeir
Ástvandsson og Páll Þor-
steinsson.
SÍDDEGIÐ___________________
15.20 Miðdegis8agan: „Dans-
mærin frá Laos“ eftir Louis
baráttuna fyrir frelsi og
baráttu þjóðar sinnar og
dvelst nú í útlegð í Svíþjóð.
Þýðandi Þrándur Thor-
oddsen.
(Nordvision — Sænska
sjónvarpið)
23.05 Daskráriok
Mánudagur
23. febrúar
19.45 Fréttaágrip á táknmáli.
20.00 Fréttir og vcður.
20.25 Auglýsingar og dag-
siu*á*
20.35 Sponni og Sparði.
Tékknesk teiknimynd. Þýð-
andi og sögumaður Guðni
Kolbeinsson.
20.40 íþróttir.
Umsjónarmaður Jón B.
Stefánsson.
21.15 Hýenunni stekkur ekki
bros.
Sænskt sjónvarpsleikrit.
Höfundur handrits og leik-
stjóri Carlos Lemos. Aðal-
hiutverk Thomas Hellberg,
Lars Wiberg og Pia Garde.
Þýðandi
Hailveig Thorlacius. (Nord-
vision — Sænska sjón-
varpið).
23.15 Dagskrárlok.
Charles Royer. Gissur ö.
Erlingsson les þýðingu sína
(9).
15.50 Tilkynningar.
16.00 Fréttir. Dagskrá. 16.15
Veðurfregnir.
16.20 Siðdegistónleikar. Fil-
harmoniusveitin í Vín leikur
Sinfóniu nr. 3 í D-dúr eftir
Franz Schubert; Istvan Kert-
esz stj./ André Watts og
Filharmoniusveitin i New
York leika Píanókonsert nr.
3 í d-moll op. 30 eftir Sergej
Rakhmaninof; Seiji Ozawa
stj.
17.20 Fjaran. Barnatími í um-
sjá Kristinar Unnsteinsdótt-
ur og Ragnhildar Helgadótt-
ur. Meðal annars talar Frið-
rik Sigurbjörnsson um fjöru-
skoðun, og lesin verða ævin-
týri og þjóðsögur. (Áður út-
varpað 1975).
17.50 Tónleikar. Tilkynningar.
18.45 Veðurfregnir. Dagskrá
kvöldsins.
19.00 Fréttir. Tilkynningar.
KVÖLDID
19.35 Daglegt mál. Böðvar
Guðmundsson flytur þátt-
inn.
19.40 Um daginn og veginn.
Sveinn Sæmundsson blaða-
fulltr. talar.
20.00 Fróðleiksmolar um ill-
kynja æxli. Annar dagskrár-
þáttur að tilhlutan Krabba-
meinsfélags Reykjavikur.
Þátttakendur: Sigurður
Björnsson, Þórarinn Guðna-
son og Þórarinn Sveinsson.
(Áður útv. 2.3.1979).
20.40 Lög unga fólksins. Hild-
ur Eiriksdóttir kynnir.
21.45 Utvarpssagan: „Rósin
rjóð“ eftir Ragnheiði Jóns-
dóttur.
Sigrún Guðjónsdóttir les (8).
22.15 Veðurfregnir. Fréttir.
Dagskrá morgundagsins.
Lestur Passiusálma (7).
22.40 Hreppamál — þáttur um
málefni sveitarfélaga.
Stjórnendur: Kristján Hja-
Itason og Árni Sigfússon.
Rætt er við Eggert Jónsson
borgarhagfræðing um tekj-
ur sveitarfélaga og við
Magnús Guðmundson fram-
kvæmdastjóra Sambands is-
lenskra sveitarfélaga, og
sagðar fréttir.
22.50 Frá tónleikum Norræna
hússins 11. október sl. Erl-
ing Blöndal Bengtsson og
Anker Blyme leika saman á
selló og pianó.
a. Sónata op. 62 (1956) eftir
Herman D. Koppel.
b. Sónata nr. 2 i D-dúr op. 58
(1843) eftir Felix Mendels-
sohn.
c. Rómansa eftir Jean Sibeli-
us.
23.50 Fréttir. Dagskrárlok.
SKJÁNUM
Þýðandi
son.
19.20 Hlé
Eirikur Haraids-